Хоцімск

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Хоцімск
лац. Chocimsk
Траецкая саборная царква-мураўёўка
Траецкая саборная царква-мураўёўка
Герб Хоцімску Сьцяг Хоцімску
Першыя згадкі: Хоцімля (Хоцімель) — 1709
Радзівілаў — 1714
Краіна: Беларусь
Вобласьць: Магілёўская
Раён: Хоцімскі
Насельніцтва: 6240 чал. (2018)[1]
Часавы пас: UTC+3
Тэлефонны код: +375 2247
Паштовы індэкс: 213677
СААТА: 7252551000
Нумарны знак: 6
Геаграфічныя каардынаты: 53°24′30″ пн. ш. 32°34′20″ у. д. / 53.40833° пн. ш. 32.57222° у. д. / 53.40833; 32.57222Каардынаты: 53°24′30″ пн. ш. 32°34′20″ у. д. / 53.40833° пн. ш. 32.57222° у. д. / 53.40833; 32.57222
Хоцімск на мапе Беларусі ±
Хоцімск
Хоцімск
Хоцімск
Хоцімск
Хоцімск
Хоцімск
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Хо́цімск[2], Радзіві́лаў — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Бесядзі, пры ўтоку ў яе Альшоўкі і Жадунькі. Адміністрацыйны цэнтар Хоцімскага раёну Магілёўскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 6240 чалавек[1]. Знаходзіцца за 207 км ад Магілёва, за 37 км ад чыгуначнай станцыі Камунары (лінія Крычаў — Унеча). Аўтамабільныя дарогі злучаюць мястэчка з Касьцюковічамі і Суражам.

Хоцімск — даўняе мястэчка гістарычнай Амсьціслаўшчыны, заснаванае пад назвай Радзівілаў у гонар старажытнага княскага роду. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася драўляная ўніяцкая царква, помнік традыцыйнай беларускай архітэктуры.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Гісторыя Хоцімску

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Заснаваньне паселішча з назвай Хоцімля (Хоцімель) адбылося паміж 1695 і 1700 гадамі. Паводле беларускіх энцыкляпэдычных выданьняў[3][4][5], першы пісьмовы ўпамін пра яго як слабаду ў Амсьціслаўскім ваяводзтве датуецца 1709 годам. Тым часам у швэдзкіх крыніцах часоў Вялікай Паўночнай вайны існуе ўпамін за 5 кастрычніка 1708 году пра паселішча пад назвай Hotzemetz (Хоцемец або Хацямец), якое атаясамліваецца з сучасным Хоцімскам[6]. На 1714 год у вёсцы было 66 дымоў, дзейнічала царква, працавалі карчма і млын[4].

19 кастрычніка 1714 году, паводле ўнівэрсалу канцлера Вялікага Княства Літоўскага К. С. Радзівіла, на другім беразе Бесядзі насупраць вёскі Хоцімлі заклалі мястэчка Радзівілаў. На 1727 год у ім было 148 дымоў, існавала 3 вуліцы (Крычаўская, Альшоўская, Глухая), на 1747 год — 116 дымоў і 8 вуліцаў (Крычаўская, Альшоўская, Старэцкая, Бясовіцкая, Лагавая і інш.), царква Раства Багародзіцы з званіцай, сынагога, карчма, вязьніца. Зь сярэдзіны XVIII стагодзьдзя Радзівілаў — цэнтар Бярозаўскай воласьці Крычаўскага староства[4].

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Плян мястэчка, канец XVIII ст.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Радзівілаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Клімавіцкім павеце[7]. Расейскія ўлады адразу ж[8] перайменавалі мястэчка ў Хоцімск[4] і падаравалі яго Р. Пацёмкіну. Паселішча ўваходзіла ў Крычаўскае графства. Згодна з рэвіскай сказкай 1779 году, у колішнім Радзівілаве было 63 хрысьціянскія і 42 юдэйскія дымы, Спаская царква, рымска- і грэцка-каталіцкія капліцы, сынагога[8]. На 1844 год — 139 двароў, дзейнічалі 2 царквы і касьцёл.

У 1860-я гады ў Хоцімску было 5 пенькатрапальных прадпрыемстваў, маслабойня, крупадзёрка, вінакурня і бровар. У 1880 годзе ў мястэчку было 274 дамы, дзейнічалі 2 царквы і 2 малітоўныя дамы, працавала народная вучэльня. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — 416 двароў.

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Хоцімск абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Хоцімск вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёну. 17 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 15 жніўня 1941 да 26 верасьня 1943 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1994 годзе афіцыйна зацьвердзілі герб і сьцяг Хоцімску.

Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • ХVIII стагодзьдзе: 1779 год — 568 чал.[8]
  • ХIХ стагодзьдзе: 1844 год — 1828 чал.[9]; 1861 год — 1573 чал.; 1880 год — 1849 чал. (906 муж. і 943 жан.), у тым ліку 745 праваслаўных (365 муж. і 380 жан.), 1103 юдэяў (540 муж. і 563 жан.), 1 мужчына-каталік; 1897 год — 3030 чал.[3]
  • ХХ стагодзьдзе: каля 1901 году — 3280 чал.[10]; 1908 год — 4185 чал., у тым ліку 17 шляхчіцаў, 47 купцоў, 42 духоўнага стану, 741 селянін і 3338 мяшчанаў; 1926 год — 2,9 тыс. чал.[3]; 1938 год — 3,2 тыс. чал.; 1999 год — 7852 чал. (3776 муж. і 4076 жан.), у тым ліку 6839 беларусаў (3273 муж. і 3566 жан.), 875 расейцаў (433 муж. і 442 жан.), 75 украінцаў (34 муж. і 41 жан.), 7 палякаў (1 муж. і 6 жан.)[11].
  • ХХI стагодзьдзе: 2001 год — 8 тыс. чал.[12]; 2004 год — 8 тыс. чал.; 2005 год — 6,8 тыс. чал.; 2006 год — 6,7 тыс. чал.; 2007 год — 6,7 тыс. чал.[5]; 2009 год — 7084 чал.[13] (перапіс); 2016 год — 6447 чал.[14]; 2017 год — 6300 чал.[15]; 2018 год — 6240 чал.[1]

Рэлігія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзейнічаюць тры цэрквы — Сьвятой Тройцы (1873 год), Покрыва Багародзіцы (1891 год) і Перамяненьня Гасподняга (1993 год)[16].

Адукацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У Хоцімску працуюць 2 сярэднія, музычная, спартовая школы, школа-інтэрнат.

Культура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі, дом рамёстваў.

Забудова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Плян[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Забудова сучаснага мястэчка, галоўным чынам, хаты сядзібнага тыпу. У цэнтральнай частцы пабудаваныя 2—5-павярховыя дамы. Прамысловая зона разьмяшчаецца ў яго ўсходняй частцы.

Вуліцы і пляцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Афіцыйная назва Гістарычная назва
? Альшоўская вуліца
? Бясовіцкая вуліца
? Крычаўская вуліца
? Лагавая вуліца
? Старэцкая вуліца
? Рынак пляц

Эканоміка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Прадпрыемствы харчовай, будаўнічых матэрыялаў, прамысловасьці першаснай апрацоўкі лёну.

  • ААТ «Хоцімскі льнозавод»

Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Інфраструктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзейнічае Хоцімскі гістарычна-краязнаўчы музэй. Спыніцца можна ў местачковай гасьцініцы[17].

Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Страчаная спадчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Касьцёл і кляштар бэрнардынаў (XVIII ст.)
  • Царква Раства Багародзіцы (XVIII ст.; Сьвяты Пасад)

Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асобы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
  2. ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Магілёўская вобласць: нарматыўны даведнік / І. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. Лемцюговай. — Менск: Тэхналогія, 2007. — 406 с. ISBN 978-985-458-159-0. (djvu). С. 288.
  3. ^ а б в Мяцельскі А. Хоцімск // ЭГБ. — Мн.: 2003 Т. 6. Кн. 2. С. 77.
  4. ^ а б в г Мяцельскі А. Хоцімск // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 717.
  5. ^ а б Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 7. Кн. 3. — Менск, 2009. С. 184.
  6. ^ Rosenkov M. Swedes on the territory of today's Mahilioŭ region during the Great Northern War // Belarusian Review. 2014. Vol. 26, Nr. 3. P. 23.
  7. ^ Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 601.
  8. ^ а б в Мяцельскі А. Радзівілаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2010 Т. 3. С. 384.
  9. ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 7. Кн. 3. — Менск, 2009. С. 185.
  10. ^ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
  11. ^ Нацыянальны склад насельніцтва Хоцімскага раёна(недаступная спасылка) // Магілёўская абласная бібліятэка
  12. ^ БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 52.
  13. ^ Перепись населения — 2009. Могилевская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
  14. ^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
  15. ^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
  16. ^ Пятро Раманчук. Хоцімск бралі «рукамі» // Зьвязда : газэта. — 17 кастрычніка 2013. — № 196 (27561). — С. 5. — ISSN 1990-763x.
  17. ^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]