Сусьветная спадчына ЮНЭСКО: розьніца паміж вэрсіямі

Правіць спасылкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д ЮНЭСКА -> ЮНЭСКО
д артаграфія, пунктуацыя
Радок 1: Радок 1:
[[Файл:Flag of UNESCO.svg|міні|200пкс|справа|Сьцяг [[ЮНЭСКО]]]]
[[Файл:Flag of UNESCO.svg|міні|200пкс|справа|Сьцяг [[ЮНЭСКО]]]]
[[Файл:Hux-Oxon-72.jpg|міні|200пкс|справа|Першы гэнеральны сакратар [[ЮНЭСКО]], [[Джуліян Хукслей]]]]
[[Файл:Hux-Oxon-72.jpg|міні|200пкс|справа|Першы гэнеральны сакратар [[ЮНЭСКО]] [[Джуліян Хукслей]]]]
'''Сусьветная спадчына ЮНЭСКО''' ({{Мова-en|World Heritage}}, {{Мова-fr|Patrimoine Mondial}}, {{Мова-es|Patrimonio Mundial}}) — выбітныя [[культура|культурныя]] і [[прырода|прыродныя]] каштоўнасьці, якія складаюць здабытак усяго [[чалавецтва]].
'''Сусьветная спадчына ЮНЭСКО''' ({{Мова-en|World Heritage}}, {{Мова-fr|Patrimoine Mondial}}, {{Мова-es|Patrimonio Mundial}}) — выбітныя [[культура|культурныя]] і [[прырода|прыродныя]] каштоўнасьці, якія складаюць здабытак усяго [[чалавецтва]].


У [[1972]] [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|ЮНЭСКО]] прыняла Канвэнцыю аб ахове сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны (уступіла ў моц у [[1975]]). Ратыфікавалі канвэнцыю ў пачатку [[1992]] года 123 краіны-ўдзельніцы.
У [[1972]] [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|ЮНЭСКО]] прыняла [[Канвэнцыя аб ахове сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны|Канвэнцыю аб ахове сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны]] (уступіла ў моц у [[1975]]). Ратыфікавалі канвэнцыю ў пачатку [[1992]] году 123 краіны-ўдзельніцы.


Статут аб’екта Сусветнай спадчыны дае наступныя перавагі:
Статут аб’екта Сусьветнай спадчыны дае наступныя перавагі:
* Дадатковыя гарантыі захаванасьці і цэласнасьці ўнікальных прыродных комплексаў.
* Дадатковыя гарантыі захаванасьці і цэласнасьці ўнікальных прыродных комплексаў.
* Павышае прэстыж тэрыторый і ўстаноў, якія імі кіруюць.
* Павышае прэстыж тэрыторый і ўстаноў, якія імі кіруюць.
* Спрыяе папулярызацыі ўключаных у Сьпіс аб’ектаў і развіцьцю альтэрнатыўных відаў прыродакарыстаньня (у першую чаргу, экалягічнага турызму).
* Спрыяе папулярызацыі ўключаных у Сьпіс аб’ектаў і развіцьцю альтэрнатыўных відаў прыродакарыстаньня (у першую чаргу экалягічнага турызму).
* Забясьпечвае прыярытэтнасць у прыцягненьні фінансавых сродкаў для падтрымкі аб’ектаў сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны, у першую чаргу, з Фонду сусьветнай спадчыны.
* Забясьпечвае прыярытэтнасьць у прыцягненьні фінансавых сродкаў для падтрымкі аб’ектаў сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны, у першую чаргу з Фонду сусьветнай спадчыны.
* Спрыяе арганізацыі маніторынгу і кантролю за станам захаванасьці прыродных аб’ектаў.
* Спрыяе арганізацыі маніторынгу і кантролю за станам захаванасьці прыродных аб’ектаў.


Па стане на [[2010]] год у сьпісе Сусьветнай спадчыны 911 аб’ектаў у 151 краінe (704 — культурныя помнікі, 180 — прыродныя і 27 — аб’екты зьмешанага тыпу).
Па стане на [[2010]] год у сьпісе Сусьветнай спадчыны 911 аб’ектаў у 151 краінe (704 — культурныя помнікі, 180 — прыродныя і 27 — аб’екты зьмяшанага тыпу).


Дзяржавы, на тэрыторыі якіх размешчаныя аб’екты Сусветнай спадчыны, бяруць на сябе абавязкі па іх захаваньню.
Дзяржавы, на тэрыторыі якіх разьмешчаныя аб’екты Сусьветнай спадчыны, бяруць на сябе абавязкі па іх захаваньні.


== Крытэрыі ==
== Крытэрыі ==
Галоўная мэта сьпісу Сусьветнай спадчыны — зрабіць вядомымі і абараніць аб’екты, якія зьяўляюцца па-свойму ўнікальнымі. Для гэтага і з-за імкненьня да аб’ектыўнасці былі складзеныя ацэнкавыя крытэрыі. Першапачаткова (з [[1978]] г.) існавалі толькі крытэрыі для аб’ектаў культурнай спадчыны — гэты сьпіс налічваў шэсць пунктаў. Затым для ўзнаўленьня раўнавагі паміж рознымі кантынэнтамі зьявіліся прыродныя аб’екты і для іх сьпіс з чатырох пунктаў. І, нарэшце, у [[2005]] г., усе гэтыя крытэрыі былі зьведзеныя разам, і зараз кожны аб’ект Сусьветнай спадчыны мае ў сваім апісаньні хоць бы адзін зь іх<ref>[http://whc.unesco.org/en/criteria/ Сьпіс крытэрыяў на афіцыйным сайце] {{ref-en|}}</ref>.
Галоўная мэта сьпісу Сусьветнай спадчыны — зрабіць вядомымі і абараніць аб’екты, якія зьяўляюцца па-свойму ўнікальнымі. Для гэтага і з-за імкненьня да аб’ектыўнасьці былі складзеныя ацэнкавыя крытэрыі. Першапачаткова (з [[1978]] г.) існавалі толькі крытэрыі для аб’ектаў культурнай спадчыны — гэты сьпіс налічваў шэсьць пунктаў. Затым для ўзнаўленьня раўнавагі паміж рознымі кантынэнтамі зьявіліся прыродныя аб’екты і для іх сьпіс з чатырох пунктаў. І, нарэшце, у [[2005]] годзе ўсе гэтыя крытэрыі былі зьведзеныя разам, і зараз кожны аб’ект Сусьветнай спадчыны мае ў сваім апісаньні хоць бы адзін зь іх<ref>[http://whc.unesco.org/en/criteria/ Сьпіс крытэрыяў на афіцыйным сайце] {{ref-en|}}</ref>.


=== Культурныя крытэрыі ===
=== Культурныя крытэрыі ===


* '''I.''' Аб’ект уяўляе сабой шэдэўр чалавечага мастацтва.
* '''I.''' Аб’ект уяўляе сабой шэдэўр чалавечага мастацтва.
* '''II.''' Аб’ект сьведчыць аб значным узаемаўплыве чалавечых каштоўнасьцяў у дадзены пэрыяд часу або ў вызначанай культурнай прасторы, у архітэктуры або ў тэхналёгіях, у манумэнтальным мастацтве, пры распланоўцы гарадоў ці стварэньні ляндшафтаў.
* '''II.''' Аб’ект сьведчыць аб значным узаемаўплыве чалавечых каштоўнасьцяў у дадзены пэрыяд часу або ў вызначанай культурнай прасторы, у архітэктуры або ў тэхналёгіях, у манумэнтальным мастацтве, пры распляноўцы гарадоў ці стварэньні ляндшафтаў.
* '''III.''' Аб’ект зьяўляецца ўнікальным або прынамсі выключным для культурнай традыцыі або цывілізацыі, якая існуе дагэтуль або ўжо зьнікла.
* '''III.''' Аб’ект зьяўляецца ўнікальным або прынамсі выключным для культурнай традыцыі або цывілізацыі, якая існуе дагэтуль або ўжо зьнікла.
* '''IV.''' Аб’ект зьяўляецца выбітным прыкладам канструкцыі, архітэктурнага або тэхналягічнага ансамбля або ляндшафту, якія ілюструюць значны пэрыяд чалавечай гісторыі.
* '''IV.''' Аб’ект зьяўляецца выбітным прыкладам канструкцыі, архітэктурнага або тэхналягічнага ансамблю або ляндшафту, якія ілюструюць значны пэрыяд чалавечай гісторыі.
* '''V.''' Аб’ект зьяўляецца выбітным прыкладам чалавечага традыцыйнага будынка, з традыцыйным выкарыстаньнем зямлі або мора, зьяўляючыся ўзорам культуры (або культур) або чалавечага ўзаемадзеяньня з навакольным асяродзьдзем, асабліва калі яно становіцца ўразьлівым з-за моцнага ўплыву незваротных зьмен.
* '''V.''' Аб’ект зьяўляецца выбітным прыкладам чалавечага традыцыйнага будынку, з традыцыйным выкарыстаньнем зямлі або мора, зьяўляючыся ўзорам культуры (або культур) або чалавечага ўзаемадзеяньня з навакольным асяродзьдзем, асабліва калі яно становіцца ўразьлівым з-за моцнага ўплыву незваротных зьмен.
* '''VI.''' Аб’ект наўпрост або рэчыўна зьвязаны з падзеямі або існымі традыцыямі, з ідэямі, вераваньнямі, з мастацкімі або літаратурнымі творамі і мае выключную сусьветную важнасьць. (Па меркаваньню камітэта ЮНЭСКО гэты крытэр пажадана выкарыстоўваць разам зь якім-небудзь яшчэ крытэрам або крытэрамі).
* '''VI.''' Аб’ект наўпрост або рэчыўна зьвязаны з падзеямі або існымі традыцыямі, з ідэямі, вераваньнямі, з мастацкімі або літаратурнымі творамі і мае выключную сусьветную важнасьць (па меркаваньні камітэту ЮНЭСКО гэты крытэр пажадана выкарыстоўваць разам зь якім-небудзь яшчэ крытэрам або крытэрамі).


=== Прыродныя крытэрыі ===
=== Прыродныя крытэрыі ===


* '''VII.''' Аб’ект уяўляе зь сябе прыродны фэномэн або прастора выключнай прыроднай прыгажосьці і эстэтычнай важнасьці.
* '''VII.''' Аб’ект уяўляе зь сябе прыродны фэномэн або прастору выключнай прыроднай прыгажосьці і эстэтычнай важнасьці.
* '''VIII.''' Аб’ект зьяўляецца выбітным прыкладам галоўных этапаў гісторыі зямлі, у тым ліку помнікам мінулага, сымбалем геалягічных працэсаў, якія адбываюцца ў разьвіцьці рэльефу або сымбалем геамарфічных або фізіяграфічных асаблівасьцяў.
* '''VIII.''' Аб’ект зьяўляецца выбітным прыкладам галоўных этапаў гісторыі зямлі, у тым ліку помнікам мінулага, сымбалем геалягічных працэсаў, якія адбываюцца ў разьвіцьці рэльефу або сымбалем геамарфічных або фізыяграфічных асаблівасьцяў.
* '''IX.''' Аб’ект зьяўляецца выбітным узорам экалягічных або біялягічных працэсаў, якія праходзяць у эвалюцыі і развіцьці зямных, прэснаводных, берагавых і марскіх экасыстэм і расьлінных і жывёльных супольнасцяў.
* '''IX.''' Аб’ект зьяўляецца выбітным узорам экалягічных або біялягічных працэсаў, якія праходзяць у эвалюцыі і развіцьці зямных, прэснаводных, берагавых і марскіх экасыстэмаў і расьлінных і жывёльных супольнасцяў.
* '''X.''' Аб’ект уключае ў сябе найбольш важнае або значнае натуральнае асяродзьдзе пражываньня для захаваньня ў ёй біялягічнай разнастайнасьці, у тым ліку зьнікаючых відаў выключнай сусьветнай каштоўнасьці з пункту гледжаньня навукі і аховы.
* '''X.''' Аб’ект уключае ў сябе найбольш важнае або значнае натуральнае асяродзьдзе пражываньня для захаваньня ў ёй біялягічнай разнастайнасьці, у тым ліку зьнікаючых відаў выключнай сусьветнай каштоўнасьці з пункту гледжаньня навукі і аховы.


== Сьпісы Сусьветнай спадчыны па краінах і рэгіёнам ==
== Сьпісы Сусьветнай спадчыны па краінах і рэгіёнах ==
[[Файл:SydneyOperaHouse.jpg|справа|150пкс|міні|[[Сыднэйскі тэатр]] ([[Аўстралія]])]]
[[Файл:SydneyOperaHouse.jpg|справа|150пкс|міні|[[Сыднэйскі тэатар]] ([[Аўстралія]])]]
=== [[Аўстралія]] і [[Акіянія]] ===
=== [[Аўстралія]] і [[Акіянія]] ===
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Аўстраліі|Аўстралія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Аўстраліі|Аўстралія]]

Вэрсія ад 12:34, 26 студзеня 2011

Сьцяг ЮНЭСКО
Першы гэнеральны сакратар ЮНЭСКО Джуліян Хукслей

Сусьветная спадчына ЮНЭСКО (па-ангельску: World Heritage, па-француску: Patrimoine Mondial, па-гішпанску: Patrimonio Mundial) — выбітныя культурныя і прыродныя каштоўнасьці, якія складаюць здабытак усяго чалавецтва.

У 1972 ЮНЭСКО прыняла Канвэнцыю аб ахове сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны (уступіла ў моц у 1975). Ратыфікавалі канвэнцыю ў пачатку 1992 году 123 краіны-ўдзельніцы.

Статут аб’екта Сусьветнай спадчыны дае наступныя перавагі:

  • Дадатковыя гарантыі захаванасьці і цэласнасьці ўнікальных прыродных комплексаў.
  • Павышае прэстыж тэрыторый і ўстаноў, якія імі кіруюць.
  • Спрыяе папулярызацыі ўключаных у Сьпіс аб’ектаў і развіцьцю альтэрнатыўных відаў прыродакарыстаньня (у першую чаргу экалягічнага турызму).
  • Забясьпечвае прыярытэтнасьць у прыцягненьні фінансавых сродкаў для падтрымкі аб’ектаў сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны, у першую чаргу з Фонду сусьветнай спадчыны.
  • Спрыяе арганізацыі маніторынгу і кантролю за станам захаванасьці прыродных аб’ектаў.

Па стане на 2010 год у сьпісе Сусьветнай спадчыны 911 аб’ектаў у 151 краінe (704 — культурныя помнікі, 180 — прыродныя і 27 — аб’екты зьмяшанага тыпу).

Дзяржавы, на тэрыторыі якіх разьмешчаныя аб’екты Сусьветнай спадчыны, бяруць на сябе абавязкі па іх захаваньні.

Крытэрыі

Галоўная мэта сьпісу Сусьветнай спадчыны — зрабіць вядомымі і абараніць аб’екты, якія зьяўляюцца па-свойму ўнікальнымі. Для гэтага і з-за імкненьня да аб’ектыўнасьці былі складзеныя ацэнкавыя крытэрыі. Першапачаткова (з 1978 г.) існавалі толькі крытэрыі для аб’ектаў культурнай спадчыны — гэты сьпіс налічваў шэсьць пунктаў. Затым для ўзнаўленьня раўнавагі паміж рознымі кантынэнтамі зьявіліся прыродныя аб’екты і для іх сьпіс з чатырох пунктаў. І, нарэшце, у 2005 годзе ўсе гэтыя крытэрыі былі зьведзеныя разам, і зараз кожны аб’ект Сусьветнай спадчыны мае ў сваім апісаньні хоць бы адзін зь іх[1].

Культурныя крытэрыі

  • I. Аб’ект уяўляе сабой шэдэўр чалавечага мастацтва.
  • II. Аб’ект сьведчыць аб значным узаемаўплыве чалавечых каштоўнасьцяў у дадзены пэрыяд часу або ў вызначанай культурнай прасторы, у архітэктуры або ў тэхналёгіях, у манумэнтальным мастацтве, пры распляноўцы гарадоў ці стварэньні ляндшафтаў.
  • III. Аб’ект зьяўляецца ўнікальным або прынамсі выключным для культурнай традыцыі або цывілізацыі, якая існуе дагэтуль або ўжо зьнікла.
  • IV. Аб’ект зьяўляецца выбітным прыкладам канструкцыі, архітэктурнага або тэхналягічнага ансамблю або ляндшафту, якія ілюструюць значны пэрыяд чалавечай гісторыі.
  • V. Аб’ект зьяўляецца выбітным прыкладам чалавечага традыцыйнага будынку, з традыцыйным выкарыстаньнем зямлі або мора, зьяўляючыся ўзорам культуры (або культур) або чалавечага ўзаемадзеяньня з навакольным асяродзьдзем, асабліва калі яно становіцца ўразьлівым з-за моцнага ўплыву незваротных зьмен.
  • VI. Аб’ект наўпрост або рэчыўна зьвязаны з падзеямі або існымі традыцыямі, з ідэямі, вераваньнямі, з мастацкімі або літаратурнымі творамі і мае выключную сусьветную важнасьць (па меркаваньні камітэту ЮНЭСКО гэты крытэр пажадана выкарыстоўваць разам зь якім-небудзь яшчэ крытэрам або крытэрамі).

Прыродныя крытэрыі

  • VII. Аб’ект уяўляе зь сябе прыродны фэномэн або прастору выключнай прыроднай прыгажосьці і эстэтычнай важнасьці.
  • VIII. Аб’ект зьяўляецца выбітным прыкладам галоўных этапаў гісторыі зямлі, у тым ліку помнікам мінулага, сымбалем геалягічных працэсаў, якія адбываюцца ў разьвіцьці рэльефу або сымбалем геамарфічных або фізыяграфічных асаблівасьцяў.
  • IX. Аб’ект зьяўляецца выбітным узорам экалягічных або біялягічных працэсаў, якія праходзяць у эвалюцыі і развіцьці зямных, прэснаводных, берагавых і марскіх экасыстэмаў і расьлінных і жывёльных супольнасцяў.
  • X. Аб’ект уключае ў сябе найбольш важнае або значнае натуральнае асяродзьдзе пражываньня для захаваньня ў ёй біялягічнай разнастайнасьці, у тым ліку зьнікаючых відаў выключнай сусьветнай каштоўнасьці з пункту гледжаньня навукі і аховы.

Сьпісы Сусьветнай спадчыны па краінах і рэгіёнах

Сыднэйскі тэатар (Аўстралія)

Аўстралія і Акіянія

Амэрыка

Статуя Свабоды (ЗША).

Азія

Тадж Махал (Індыя).

Афрыка

Піраміда Хеопса (Эгіпет).

Эўропа

Заўвагі

  1. ^ Сьпіс крытэрыяў на афіцыйным сайце  (анг.)

Вонкавыя спасылкі

Сусьветная спадчына ЮНЭСКО — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Сусьветная_спадчына_ЮНЭСКО&oldid=907589»