Франсіска Гоя: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д →‎Біяграфія: выпраўленьне спасылак
шаблёны, стыль, пунктуацыя, артаграфія, -катэгорыі
Радок 4: Радок 4:
|Апісаньне = Франсыска Гоя (аўтапартрэт)
|Апісаньне = Франсыска Гоя (аўтапартрэт)
|Імя пры нараджэньні = Francisco José de Goya y Lucientes
|Імя пры нараджэньні = Francisco José de Goya y Lucientes
|Псэўданімы =
|Псэўданімы =
|Дата нараджэньня = [[30 красавіка]] [[1746]]
|Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|30|4|1746|0|1}}
|Месца нараджэньня = [[Фуэндэтодэс]], [[Гішпанія]]
|Месца нараджэньня = [[Фуэндэтодэс]], [[Гішпанія]]
|Дата сьмерці = [[15 красавіка]] [[1828]]
|Дата сьмерці = {{Нарадзіўся|15|4|1828}}
|Месца сьмерці = [[Бардо]], [[Францыя]]
|Месца сьмерці = [[Бардо]], [[Францыя]]
|Нацыянальнасьць = [[гішпанцы|гішпанец]]
|Нацыянальнасьць = [[гішпанцы|гішпанец]]
|Заняткі = [[жывапіс]]
|Заняткі = [[жывапіс]]
|Пратэжаваньне =
|Пратэжаваньне =
|Вучоба =
|Вучоба =
|Плынь = [[партрэтызм]]
|Плынь = [[партрэтызм]]
|Працы =
|Працы =
|Пад уплывам =
|Пад уплывам =
|Уплыў на =
|Уплыў на =
}}
}}
'''Франсы́ска Хасэ́ дэ Го́я і Люсье́нтэс''' ({{мова-es|Francisco José de Goya y Lucientes}}; [[30 красавіка]] [[1746]], [[Фуэндэтодэс]] каля [[Сарагоса|Сарагосы]] — [[15 красавіка]] [[1828]], [[Бардо]]) — каралеўскі мастак пры двары гішпанскіх каралёў [[Карл III Бурбон|Карла ІІІ Бурбона]], [[Карл IV Бурбон|Карла IV Бурбона]] і [[Фэрдынанд VII Бурбон|Фэрдынанда VII Бурбона]].
'''Франсы́ска Хасэ́ дэ Го́я і Люсье́нтэс''' ({{мова-es|Francisco José de Goya y Lucientes}}; [[30 красавіка]] [[1746]], [[Фуэндэтодэс]] каля [[Сарагоса|Сарагосы]] — [[15 красавіка]] [[1828]], [[Бардо]]) — каралеўскі мастак пры двары гішпанскіх каралёў [[Карл III Бурбон|Карла ІІІ Бурбона]], [[Карл IV Бурбон|Карла IV Бурбона]] і [[Фэрдынанд VII Бурбон|Фэрдынанда VII Бурбона]].


== Біяграфія ==
== Біяграфія ==

Нарадзіўся Франсыска Гоя ў невялікім паселішчы Фуэнтэтодэс у правінцыі [[Арагон]]. Быў сынам Хасэ Гоя і доньні Грацыі Вінцэнты Лусьентэс. Яго бацька ў гэты час кінуў працу майстра-пазалотніка (якой займаўся да гэтага ў [[Сарагоса|Сарагосе]]) і заняўся сельскай гаспадаркай. Маці паходзіла з абяднелага вядомага гішпанскага роду, якая мела невялікія кавалкі зямлі ў Фуэнтэтодэсе. З [[1760]] году сям’я перасялілася ў Сарагосу, а Хасэ Гоя зноў заняўся залачэньнем. Акрамя Франсыска ў сям’і было яшчэ пяцёра дзяцей.
Нарадзіўся Франсыска Гоя ў невялікім паселішчы Фуэнтэтодэс у правінцыі [[Арагон]]. Быў сынам Хасэ Гоя і доньні Грацыі Вінцэнты Лусьентэс. Яго бацька ў гэты час кінуў працу майстра-пазалотніка (якой займаўся да гэтага ў [[Сарагоса|Сарагосе]]) і заняўся сельскай гаспадаркай. Маці паходзіла з абяднелага вядомага гішпанскага роду, якая мела невялікія кавалкі зямлі ў Фуэнтэтодэсе. З [[1760]] году сям’я перасялілася ў Сарагосу, а Хасэ Гоя зноў заняўся залачэньнем. Акрамя Франсыска ў сям’і было яшчэ пяцёра дзяцей.


Мясцовы ксёндз, зьвярнуў увагу на здольнасьці хлопца і ўладкаваў яго ў касьцёльную мастацкую і дэкаратарскую школу дона Хасэ Люсана і Марсінэза. Тут Франсыска, капіюючы творы старажытных мастакоў навучыўся мастацкаму рамяству.
Мясцовы ксёндз зьвярнуў увагу на здольнасьці хлопца і ўладкаваў яго ў касьцёльную мастацкую і дэкаратарскую школу дона Хасэ Люсана і Марсінэза. Тут Франсыска, капіюючы творы старажытных мастакоў, навучыўся мастацкаму рамяству.


У [[1763]] годзе Гоя, праз скандал зьвязаны зь яго ўдзелам у бойцы, быў вымушаны пераехаць у [[Мадрыд]]. Ва ўзросьце семнаццаці гадоў, спрабаваў паступіць у ''Акадэмію Сан Фэрнанда'' ў Мадрыдзе, якой у гэты час кіраваў [[Чэхі|чэх]] [[Антон Рафаэль Мэнгз]], які быў прыхільнікам [[клясыцызм]]у. Мэнгз варожа ставіўся да вялікага [[вэнэцыя]]нскага мастака ''Джаваньні Батыста Цьепола'', які афармляў фрэскамі тронны пакой у каралеўскім палацы ў Мадрыдзе ў стылю і колерах [[Позьняе барока|позьняга барока]]. Але праца Ц’епола захапіла Гою, што перашкодзіла яму трапіць у Акадэмію. Мэнгз прызнаваў толькі мастакоў, якія капіравалі яго мастацтва, ці творы антычных аўтараў. Аднолькава скончылася для Гоі другая спроба трапіць у Акадэмію праз тры гады. Пасьля гэтай няўдачы, Франсыска Гоя паступіў у школу ''Франсыска Баю'' — прыдворнага мастака, дзе капіраваў антычныя творы. Праз гэты шлях Гоя атрымаў значны вопыт мастацтва, але пакуль ня змог рэалізаваць уласнага таленту.
У [[1763]] годзе Гоя праз скандал, зьвязаны зь яго ўдзелам у бойцы, быў вымушаны пераехаць у [[Мадрыд]]. Ва ўзросьце сямнаццаці гадоў спрабаваў паступіць у ''Акадэмію Сан Фэрнанда'' ў Мадрыдзе, якой у гэты час кіраваў [[Чэхі|чэх]] [[Антон Рафаэль Мэнгз]], які быў прыхільнікам [[клясыцызм]]у. Мэнгз варожа ставіўся да вялікага [[вэнэцыя]]нскага мастака ''Джаваньні Батыста Цьепола'', які афармляў фрэскамі тронны пакой у каралеўскім палацы ў Мадрыдзе ў стылю і колерах [[Позьняе барока|позьняга барока]]. Але праца Ц’епола захапіла Гою, што перашкодзіла яму трапіць у Акадэмію. Мэнгз прызнаваў толькі мастакоў, якія капіравалі яго мастацтва, ці творы антычных аўтараў. Аднолькава скончылася для Гоі другая спроба трапіць у Акадэмію праз тры гады. Пасьля гэтай няўдачы Франсыска Гоя паступіў у школу ''Франсыска Баю'' — прыдворнага мастака, дзе капіраваў антычныя творы. Праз гэты шлях Гоя атрымаў значны вопыт мастацтва, але пакуль ня змог рэалізаваць уласнага таленту.


У [[1770]] годзе Гоя пераехаў у [[Італія|Італію]]. Там ён наведаў [[Мілан]], [[Балёньня|Балёньню]] і [[Нэапаль]], а потым надоўга затрымаўся ў [[Рым]]е. У Рыме вучыўся ў мастака ''Тадэа Палако''. У красавіку [[1771]] году, ён узяў удзел у конкурсе абвешчаным ''Акадэміяй Вытанчаным Мастацтваў'' у [[Парма|Парме]]. Яго праца, названая «''Ганібал, аглядаючы зямлю Італіі з вяршыні Альпаў''» атрымала другую ўзнагароду, якая была прызначана за калярыстыку. Вярнуўся ў [[Гішпанія|Гішпанію]], як прызнаны ў Італіі мастак. Хутка Гоя атрымаў прапанову маляваньня фрэскаў у касьцёле ''Nuestra Señora del Pilar'' у Сарагосе. Яго эскіз быў прыняты, а ў [[1772]] годзе скончаная праца атрымала прызнаньне майстраў. У наступным годзе Франсыска Гоя ажаніўся з ''Хасэфай'' Баю, сястрой вядомага мастака і даўняга сябра Гоі. У сям’і нарадзіліся пяцёра дзяцей, але выжыў толькі адзін хлопчык — ''Хаўер''.
У [[1770]] годзе Гоя пераехаў у [[Італія|Італію]]. Там ён наведаў [[Мілан]], [[Балёньня|Балёньню]] і [[Нэапаль]], а потым надоўга затрымаўся ў [[Рым]]е. У Рыме вучыўся ў мастака ''Тадэа Палако''. У красавіку [[1771]] году ён узяў удзел у конкурсе, абвешчаным ''Акадэміяй Вытанчаным Мастацтваў'', у [[Парма|Парме]]. Яго праца, названая «''Ганібал, які аглядае зямлю Італіі з вяршыні Альпаў''», атрымала другую ўзнагароду, якая была прызначана за калярыстыку. Вярнуўся ў [[Гішпанія|Гішпанію]], як прызнаны ў Італіі мастак. Хутка Гоя атрымаў прапанову маляваньня фрэскаў у касьцёле ''Nuestra Señora del Pilar'' у Сарагосе. Яго эскіз быў прыняты, а ў [[1772]] годзе скончаная праца атрымала прызнаньне майстраў. У наступным годзе Франсыска Гоя ажаніўся з ''Хасэфай'' Баю, сястрой вядомага мастака і даўняга сябра Гоі. У сям’і нарадзіліся пяцёра дзяцей, але выжыў толькі адзін хлопчык — ''Хаўер''.


Франсыска Баю прывёў Гою ў каралеўскую мануфактуру [[арас]]аў ''Санта Барбара''. Мануфактурай кіраваў ''Мэнгз'', які даў заданьне новаму мастаку выканаць сэрыю твораў для [[габэлен]]аў. Гоя выканаў трыццаць праектаў на працягу чатырох гадоў і атрымаў значную грашовую ўзнагароду, а так сама вядомасьць у Гішпаніі. Наступным заказам стала сэрыя карцінаў паводле партрэтаў [[Дыеґа Вэласкес]]а. У [[1780]] годзе Гоя быў аднагалосна прыняты ў ''Акадэмію Сан Бэрнарда''. Як новасьпечаны акадэмік Франсыска Гоя ўзяў удзел у мастацкім канфлікце са сваім сябрам ''Франсыска Баю''. Канфлікт стаў вельмі балесным, з-за таго, што жонка Гоі стала на бок брата. У наступным годзе памерлі бацька і сястра Рыта.
Франсыска Баю прывёў Гою ў каралеўскую мануфактуру [[арас]]аў ''Санта Барбара''. Мануфактурай кіраваў ''Мэнгз'', які даў заданьне новаму мастаку выканаць сэрыю твораў для [[габэлен]]аў. Гоя выканаў трыццаць праектаў на працягу чатырох гадоў і атрымаў значную грашовую ўзнагароду, а таксама вядомасьць у Гішпаніі. Наступным заказам стала сэрыя карцінаў паводле партрэтаў [[Дыеґа Вэласкес]]а. У [[1780]] годзе Гоя быў аднагалосна прыняты ў ''Акадэмію Сан Бэрнарда''. Як новасьпечаны акадэмік Франсыска Гоя ўзяў удзел у мастацкім канфлікце са сваім сябрам ''Франсыска Баю''. Канфлікт стаў вельмі балесным з-за таго, што жонка Гоі стала на бок брата. У наступным годзе памерлі бацька і сястра Рыта.
[[Файл:Francisco de Goya y Lucientes 054.jpg|міні|200пкс|зьлева|Сям’я Карла IV]]
[[Файл:Francisco de Goya y Lucientes 054.jpg|міні|200пкс|зьлева|Сям’я Карла IV]]
У [[1783]] годзе Гоя выехаў у [[Арэнас дэ Сан Пэдра]], дзе напісаў, па загаду дона ''Люіса'' (брата караля ''Карла ІІІ'') партрэт яго сям’і. Хутка сам кароль пажадаў мець свой партрэт пэндзэлю мастака. Прызнаньне таленту Гоі караелўскай сям’ёй стала пачаткам неверагоднай папулярнасьці мастака. Усе жадалі мець партрэт намаляваны каралеўскім мастаком. Хутка, у [[1786]] годзе Франсыска Гоя афіцыйна стаў каралеўскім мастаком, а ў [[1789]] годзе, ужо па загаду караля ''Карла IV'', прыдворным мастаком. Па загаду караля, Гоя маляваў габэлены. Яму не падабалася гэта праца, як нявартая каралеўскага мастака, але не мог супрацьстаяць свайму заступніку, рызыкуючы з кар’еры. У гэты час быў створаны вядомы габэлен «''Лялька''». Гоя стаў багатым і вядомым мастаком. Намучыўшыся [[Француская мова|францускай мове]], ён пачаў падпісваць свае творы як «''Francisco de Goya''». Аднак для самога мастака гэты пэрыяд жыцьця быў ня шчасьлівы, таму што ён лічыў што марнуе свой талент на глупствы. Створаныя ў гэты пэрыяд па загаду караля габэлены, былі напісаныя ў стылі ''сэнтымэнтальнага ракако''. Карціны Гоі, напрыклад партрэт ''Сэбастыяна Мартынэза'', вельмі адрозьніваліся па стылю выкананьня ад габэленаў.
У [[1783]] годзе Гоя выехаў у [[Арэнас дэ Сан Пэдра]], дзе па загаду дона ''Люіса'' (брата караля ''Карла ІІІ'') напісаў партрэт ягонай сям’і. Хутка сам кароль пажадаў мець свой партрэт пэндзлю мастака. Прызнаньне таленту Гоі каралеўскай сям’ёй стала пачаткам неверагоднай папулярнасьці мастака. Усе жадалі мець партрэт, намаляваны каралеўскім мастаком. Хутка, у [[1786]] годзе Франсыска Гоя афіцыйна стаў каралеўскім мастаком, а ў [[1789]] годзе, ужо па загаду караля ''Карла IV'', прыдворным мастаком. Па загаду караля Гоя маляваў габэлены. Яму не падабалася гэта праца, як нявартая каралеўскага мастака, але ня мог супрацьстаяць свайму заступніку, рызыкуючы кар’ерай. У гэты час быў створаны вядомы габэлен «''Лялька''». Гоя стаў багатым і вядомым мастаком. Навучыўшыся [[Француская мова|францускай мове]], ён пачаў падпісваць свае творы як «''Francisco de Goya''». Аднак для самога мастака гэты пэрыяд жыцьця быў нешчасьлівы, таму што ён лічыў, што марнуе свой талент на глупствы. Створаныя ў гэты пэрыяд па загаду караля габэлены былі напісаныя ў стылі ''сэнтымэнтальнага ракако''. Карціны Гоі, напрыклад партрэт ''Сэбастыяна Мартынэза'', вельмі адрозьніваліся па стылі выкананьня ад габэленаў.


Ашаламляльны посьпех скончыўся з хваробай у [[1792]] годзе. Мастак, амаль цэлы год смагаўся са сьмерцю, паралічом і [[сьлепата|сьлепатой]]. Выздаравеў Гоя толькі часткова, да канца жыцьця ён застаўся глухім, але гэта спрыяла яшчэ большай вастрыні зроку. Праз год Гоя вярнуўся да маляваньня. У [[1795]] годзе, пасьля сьмерці свайго сябра ''Франсыска Баю'', Гоя стаў дырэктарам Акадэміі Сан Фэрнанда.
Ашаламляльны посьпех скончыўся з хваробай у [[1792]] годзе. Мастак амаль цэлы год змагаўся са сьмерцю, паралічом і [[сьлепата|сьлепатой]]. Выздаравеў Гоя толькі часткова, да канца жыцьця ён застаўся глухім, але гэта спрыяла яшчэ большай вастрыні зроку. Праз год Гоя вярнуўся да маляваньня. У [[1795]] годзе, пасьля сьмерці свайго сябра ''Франсыска Баю'', Гоя стаў дырэктарам Акадэміі Сан Фэрнанда.


У наступным годзе Франсыска Гоя напісаў партрэт ''Марыі дэль Піяр Тэрэсы Каетаны дэ Сыльва і Альварэз дэ Таледа'' (13 княгіні Альба), у якую закахаўся. Княгіня лічылася самай прыгожай жанчынай Гішпаніі. Пасьля сьмерці князя Альбы, мастак правёў шмат часу ў [[Санкулар]] у [[Андалузія|Андалузіі]] разам з княгіняй. У гэты час былі створаны карціны, якія Гоя называў лёгкімі эскізамі.
У наступным годзе Франсыска Гоя напісаў партрэт ''Марыі дэль Піяр Тэрэсы Каетаны дэ Сыльва і Альварэз дэ Таледа'' (13 княгіні Альба), у якую закахаўся. Княгіня лічылася самай прыгожай жанчынай Гішпаніі. Пасьля сьмерці князя Альбы мастак правёў шмат часу ў [[Санкулар]] у [[Андалузія|Андалузіі]] разам з княгіняй. У гэты час былі створаны карціны, якія Гоя называў лёгкімі эскізамі.


У [[1797]] годзе Гоя вярнуўся ў Мадрыд і стварыў сэрыю з 80 карцінаў «''Капрызы''», скончаную ў [[1799]] годзе. У гэты час распачаўся новы этап у яго творчасьці.
У [[1797]] годзе Гоя вярнуўся ў Мадрыд і стварыў сэрыю з 80 карцінаў «''Капрызы''», скончаную ў [[1799]] годзе. У гэты час распачаўся новы этап у ягонай творчасьці.


У [[1800]]—[[1801]] гадах Гоя намаляваў партрэт каралеўскай сям’і (сям’я ''Карла IV''), які лічыцца шэдэўрам партрэтыстыкі ўсіх часоў. Адначасова ён маляваў партрэты шматлікіх арыстакратаў, іх жонак і дзяцей. У гэты пэрыяд узьніклі і два вядомых твора Гоі «''Маха распранутая''» і «''Маха апранутая''» намаляваныя ў [[1805]] годзе, па загаду каралеўскага міністра.
У [[1800]]—[[1801]] гадах Гоя намаляваў партрэт каралеўскай сям’і (сям’я ''Карла IV''), які лічыцца шэдэўрам партрэтыстыкі ўсіх часоў. Адначасова ён маляваў партрэты шматлікіх арыстакратаў, іх жонак і дзяцей. У гэты пэрыяд узьніклі і два вядомых твора Гоі «''Маха распранутая''» і «''Маха апранутая''» намаляваныя ў [[1805]] годзе па загаду каралеўскага міністра.
У [[1808]] годзе пачалася акупацыя Гішпаніі [[Напалеон I Банапарт|напалеонаўскімі войскамі]], якія зьверглі гішпанскую манархію. У гэтым годзе ўзьнікла карціна «''Калос''» (ці ''Паніка''), але аўтарства Гоі аспрэчваецца. Іншай вядомай карцінай зьяўляецца «''Расстрэл мадрыдзкіх паўстанцаў''», які быў намаляваны толькі ў [[1814]] годзе пасьля заканчэньня францускай акупацыі і прыходу да ўлады ''Фэрдынанда VІІ''.
У [[1808]] годзе пачалася акупацыя Гішпаніі [[Напалеон I Банапарт|напалеонаўскімі войскамі]], якія зьверглі гішпанскую манархію. У гэтым годзе ўзьнікла карціна «''Калос''» (ці ''Паніка''), але аўтарства Гоі аспрэчваецца. Іншай вядомай карцінай зьяўляецца «''Расстрэл мадрыдзкіх паўстанцаў''», які быў намаляваны толькі ў [[1814]] годзе пасьля заканчэньня францускай акупацыі і прыходу да ўлады ''Фэрдынанда VІІ''.


Пасьля адыходу французаў, Гою пачалі падазраваць у супрацоўніцтве з акупантамі, і ён вымушаны быў пакінуць Мадрыд у [[1819]] годзе, пераехаўшы ў свой дом ''Quinta del Sordo''. Там пасяліўся з апошняй жанчынай свайго жыцьця, маладой ''Леакадыяй Салінай'', і іх дачкой ''Марыяй дэль Расарыяй''. У канцы 1819 году, Франсыска Гоя перажыў чарговы прыступ хваробы, пасьля якой у яго аднялася рука. У гэты час былі створаны самыя таямнічы і пэсымістычны цыкл фрэсак які быў названы «''Чорныя карціны''» ([[1820]]—[[1824]]), якія потым былі перанесены ў [[Прада (музэй)|Музэй Прада]].
Пасьля адыходу французаў Гою пачалі падазраваць у супрацоўніцтве з акупантамі, і ён вымушаны быў пакінуць Мадрыд у [[1819]] годзе, пераехаўшы ў свой дом ''Quinta del Sordo''. Там пасяліўся з апошняй жанчынай свайго жыцьця, маладой ''Леакадыяй Салінай'', і іх дачкой ''Марыяй дэль Расарыяй''. У канцы 1819 году, Франсыска Гоя перажыў чарговы прыступ хваробы, пасьля якой у яго аднялася рука. У гэты час былі створаны самая таямнічая і пэсымістычная нізка фрэсак, якая была названая «''Чорныя карціны''» ([[1820]]—[[1824]]), якія потым былі перанесены ў [[Прада (музэй)|Музэй Прада]].


У [[1824]] годзе 78-гадовы Гоя пакінуў Quinta del Sordo і Гішпанію і пераехаў у [[Бардо]], разам з 36-гадовай Леакадыяй і 10-гадовай Марыяй дэль Расарыяй. Тут былі створаны некалькі вядомейшых твораў. Франсыска Гоя памёр [[15 красавіка]] [[1828]] году.
У [[1824]] годзе 78-гадовы Гоя пакінуў Quinta del Sordo і Гішпанію і пераехаў у [[Бардо]] разам з 36-гадовай Леакадыяй і 10-гадовай Марыяй дэль Расарыяй. Тут былі створаны некалькі вядомейшых твораў. Франсыска Гоя памёр [[15 красавіка]] [[1828]] году.


Час паказаў, што Франсыска Гоя быў самым значным гішпанскім мастаком часоў так званага гішпанскага «залатога стагодзьдзя».
Час паказаў, што Франсыска Гоя быў самым значным гішпанскім мастаком часоў так званага гішпанскага «залатога стагодзьдзя».
Радок 78: Радок 79:
* П. дэ Маліна, 1828 (собрание О. Рэйнгарта, Ўінтэртур).
* П. дэ Маліна, 1828 (собрание О. Рэйнгарта, Ўінтэртур).


== Фільмаграфія ==
== Бібліяграфія ==
* «Гоя, ці Цяжкі шлях спазнаньня», 1970 год, [[СССР]]-[[НДР]]-[[Баўгарыя]]-[[Югаславія]]. Зьняты па аднайменным рамане [[Ліён Фэйхтванґер|Ліёна Фэйхтванґера]]. Рэжысэр Конрад Ўольф.
* Левіна І. М., Гоя, Л. — М., 1958;
* «Прывіды Гоі», 2006 год, [[Гішпанія]]-[[ЗША]]. Рэжысэр [[Мілаш Форман]].
* «Гоя» («Goya en Burdeos»), 1999 год, [[Італія]]-[[Гішпанія]]. Рэжысэр Карлас Саўра.
* «Аголеная [[Маха]]» («Volaverunt»), 1999 год, [[Францыя]]-[[Гішпанія]]. Рэжысэр Хасэ Хуан Бігас Луна.

== Літаратура ==
* Левіна І. М., Гоя, Л. — М., 1958;
* Пракоф’еў В. Н., «Капрызы» Гойі, М., 1970;
* Пракоф’еў В. Н., «Капрызы» Гойі, М., 1970;
* Cardera, Valentin. Biografia de D.Francisco Goya, pintor. El Artista, 2 1835
* Cardera, Valentin. Biografia de D.Francisco Goya, pintor. El Artista, 2 1835
Радок 89: Радок 96:
* Harris Т., Goya. Engravings and litographs, v. 1-2, Oxf., 1964:
* Harris Т., Goya. Engravings and litographs, v. 1-2, Oxf., 1964:
* Wyndham Lewis D. B., The world of Goya. L., 1968:
* Wyndham Lewis D. B., The world of Goya. L., 1968:
* Gudiol J., Goya, L. — N. Y., 1969;
* Gudiol J., Goya, L. — N. Y., 1969;
* Goya. Konigliche Gemaldegalerie «Mauritshuis». Katalog, Haag, 1970 (бібл.).
* Goya. Konigliche Gemaldegalerie «Mauritshuis». Katalog, Haag, 1970 (бібл.).
* [[Ліён Фэйхтванґер|Фэйхтванґер]] Л., Гоя.
* [[Ліён Фэйхтванґер|Фэйхтванґер]] Л., Гоя.

== Фільмаграфія ==
* «Гоя, ці Цяжкі шлях спазнаньня», 1970 год, [[СССР]]-[[НДР]]-[[Баўгарыя]]-[[Югаславія]]. Зьняты па аднайменным рамане [[Ліён Фэйхтванґер|Ліёна Фэйхтванґера]]. Рэжысэр Конрад Ўольф.
* «Прывіды Гоі», 2006 год, [[Гішпанія]]-[[ЗША]]. Рэжысэр [[Мілаш Форман]].
* «Гоя» («Goya en Burdeos»), 1999 год, [[Італія]]-[[Гішпанія]]. Рэжысэр Карлас Саўра.
* «Аголеная [[Маха]]» («Volaverunt»), 1999 год, [[Францыя]]-[[Гішпанія]]. Рэжысэр Хасэ Хуан Бігас Луна.


== Вонкавыя спасылкі ==
== Вонкавыя спасылкі ==
Радок 104: Радок 105:
{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гоя, Франсыска}}
{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гоя, Франсыска}}


[[Катэгорыя:Нарадзіліся 30 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1746 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Гішпаніі]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Гішпаніі]]
[[Катэгорыя:Гішпанскія мастакі і мастачкі]]
[[Катэгорыя:Гішпанскія мастакі і мастачкі]]
[[Катэгорыя:Памерлі 15 красавіка]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1828 годзе]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]



Вэрсія ад 16:17, 11 лістапада 2010

Франсыска Гоя
Франсыска Гоя (аўтапартрэт)
Імя пры нараджэньні Francisco José de Goya y Lucientes
Дата нараджэньня 30 красавіка 1746
Месца нараджэньня Фуэндэтодэс, Гішпанія
Дата сьмерці 15 красавіка 1828
Месца сьмерці Бардо, Францыя
Месца пахаваньня
Месца вучобы
Занятак жывапіс
Навуковая сфэра малярства і Рыціна
Жанры партрэтнае маляваньне[d][1], міталягічнае малярства[d][1], батальнае малярства[d][1], гістарычны жывапіс[2], рэлігійны жывапіс[d][2], партрэт[2], жанравае малярства[d][2] і натурморт[d][2]
Плынь партрэтызм
Пад уплывам Геранімус Босх[3]
Подпіс Выява аўтографу

Франсы́ска Хасэ́ дэ Го́я і Люсье́нтэс (па-гішпанску: Francisco José de Goya y Lucientes; 30 красавіка 1746, Фуэндэтодэс каля Сарагосы — 15 красавіка 1828, Бардо) — каралеўскі мастак пры двары гішпанскіх каралёў Карла ІІІ Бурбона, Карла IV Бурбона і Фэрдынанда VII Бурбона.

Біяграфія

Нарадзіўся Франсыска Гоя ў невялікім паселішчы Фуэнтэтодэс у правінцыі Арагон. Быў сынам Хасэ Гоя і доньні Грацыі Вінцэнты Лусьентэс. Яго бацька ў гэты час кінуў працу майстра-пазалотніка (якой займаўся да гэтага ў Сарагосе) і заняўся сельскай гаспадаркай. Маці паходзіла з абяднелага вядомага гішпанскага роду, якая мела невялікія кавалкі зямлі ў Фуэнтэтодэсе. З 1760 году сям’я перасялілася ў Сарагосу, а Хасэ Гоя зноў заняўся залачэньнем. Акрамя Франсыска ў сям’і было яшчэ пяцёра дзяцей.

Мясцовы ксёндз зьвярнуў увагу на здольнасьці хлопца і ўладкаваў яго ў касьцёльную мастацкую і дэкаратарскую школу дона Хасэ Люсана і Марсінэза. Тут Франсыска, капіюючы творы старажытных мастакоў, навучыўся мастацкаму рамяству.

У 1763 годзе Гоя праз скандал, зьвязаны зь яго ўдзелам у бойцы, быў вымушаны пераехаць у Мадрыд. Ва ўзросьце сямнаццаці гадоў спрабаваў паступіць у Акадэмію Сан Фэрнанда ў Мадрыдзе, якой у гэты час кіраваў чэх Антон Рафаэль Мэнгз, які быў прыхільнікам клясыцызму. Мэнгз варожа ставіўся да вялікага вэнэцыянскага мастака Джаваньні Батыста Цьепола, які афармляў фрэскамі тронны пакой у каралеўскім палацы ў Мадрыдзе ў стылю і колерах позьняга барока. Але праца Ц’епола захапіла Гою, што перашкодзіла яму трапіць у Акадэмію. Мэнгз прызнаваў толькі мастакоў, якія капіравалі яго мастацтва, ці творы антычных аўтараў. Аднолькава скончылася для Гоі другая спроба трапіць у Акадэмію праз тры гады. Пасьля гэтай няўдачы Франсыска Гоя паступіў у школу Франсыска Баю — прыдворнага мастака, дзе капіраваў антычныя творы. Праз гэты шлях Гоя атрымаў значны вопыт мастацтва, але пакуль ня змог рэалізаваць уласнага таленту.

У 1770 годзе Гоя пераехаў у Італію. Там ён наведаў Мілан, Балёньню і Нэапаль, а потым надоўга затрымаўся ў Рыме. У Рыме вучыўся ў мастака Тадэа Палако. У красавіку 1771 году ён узяў удзел у конкурсе, абвешчаным Акадэміяй Вытанчаным Мастацтваў, у Парме. Яго праца, названая «Ганібал, які аглядае зямлю Італіі з вяршыні Альпаў», атрымала другую ўзнагароду, якая была прызначана за калярыстыку. Вярнуўся ў Гішпанію, як прызнаны ў Італіі мастак. Хутка Гоя атрымаў прапанову маляваньня фрэскаў у касьцёле Nuestra Señora del Pilar у Сарагосе. Яго эскіз быў прыняты, а ў 1772 годзе скончаная праца атрымала прызнаньне майстраў. У наступным годзе Франсыска Гоя ажаніўся з Хасэфай Баю, сястрой вядомага мастака і даўняга сябра Гоі. У сям’і нарадзіліся пяцёра дзяцей, але выжыў толькі адзін хлопчык — Хаўер.

Франсыска Баю прывёў Гою ў каралеўскую мануфактуру арасаў Санта Барбара. Мануфактурай кіраваў Мэнгз, які даў заданьне новаму мастаку выканаць сэрыю твораў для габэленаў. Гоя выканаў трыццаць праектаў на працягу чатырох гадоў і атрымаў значную грашовую ўзнагароду, а таксама вядомасьць у Гішпаніі. Наступным заказам стала сэрыя карцінаў паводле партрэтаў Дыеґа Вэласкеса. У 1780 годзе Гоя быў аднагалосна прыняты ў Акадэмію Сан Бэрнарда. Як новасьпечаны акадэмік Франсыска Гоя ўзяў удзел у мастацкім канфлікце са сваім сябрам Франсыска Баю. Канфлікт стаў вельмі балесным з-за таго, што жонка Гоі стала на бок брата. У наступным годзе памерлі бацька і сястра Рыта.

Сям’я Карла IV

У 1783 годзе Гоя выехаў у Арэнас дэ Сан Пэдра, дзе па загаду дона Люіса (брата караля Карла ІІІ) напісаў партрэт ягонай сям’і. Хутка сам кароль пажадаў мець свой партрэт пэндзлю мастака. Прызнаньне таленту Гоі каралеўскай сям’ёй стала пачаткам неверагоднай папулярнасьці мастака. Усе жадалі мець партрэт, намаляваны каралеўскім мастаком. Хутка, у 1786 годзе Франсыска Гоя афіцыйна стаў каралеўскім мастаком, а ў 1789 годзе, ужо па загаду караля Карла IV, прыдворным мастаком. Па загаду караля Гоя маляваў габэлены. Яму не падабалася гэта праца, як нявартая каралеўскага мастака, але ня мог супрацьстаяць свайму заступніку, рызыкуючы кар’ерай. У гэты час быў створаны вядомы габэлен «Лялька». Гоя стаў багатым і вядомым мастаком. Навучыўшыся францускай мове, ён пачаў падпісваць свае творы як «Francisco de Goya». Аднак для самога мастака гэты пэрыяд жыцьця быў нешчасьлівы, таму што ён лічыў, што марнуе свой талент на глупствы. Створаныя ў гэты пэрыяд па загаду караля габэлены былі напісаныя ў стылі сэнтымэнтальнага ракако. Карціны Гоі, напрыклад партрэт Сэбастыяна Мартынэза, вельмі адрозьніваліся па стылі выкананьня ад габэленаў.

Ашаламляльны посьпех скончыўся з хваробай у 1792 годзе. Мастак амаль цэлы год змагаўся са сьмерцю, паралічом і сьлепатой. Выздаравеў Гоя толькі часткова, да канца жыцьця ён застаўся глухім, але гэта спрыяла яшчэ большай вастрыні зроку. Праз год Гоя вярнуўся да маляваньня. У 1795 годзе, пасьля сьмерці свайго сябра Франсыска Баю, Гоя стаў дырэктарам Акадэміі Сан Фэрнанда.

У наступным годзе Франсыска Гоя напісаў партрэт Марыі дэль Піяр Тэрэсы Каетаны дэ Сыльва і Альварэз дэ Таледа (13 княгіні Альба), у якую закахаўся. Княгіня лічылася самай прыгожай жанчынай Гішпаніі. Пасьля сьмерці князя Альбы мастак правёў шмат часу ў Санкулар у Андалузіі разам з княгіняй. У гэты час былі створаны карціны, якія Гоя называў лёгкімі эскізамі.

У 1797 годзе Гоя вярнуўся ў Мадрыд і стварыў сэрыю з 80 карцінаў «Капрызы», скончаную ў 1799 годзе. У гэты час распачаўся новы этап у ягонай творчасьці.

У 18001801 гадах Гоя намаляваў партрэт каралеўскай сям’і (сям’я Карла IV), які лічыцца шэдэўрам партрэтыстыкі ўсіх часоў. Адначасова ён маляваў партрэты шматлікіх арыстакратаў, іх жонак і дзяцей. У гэты пэрыяд узьніклі і два вядомых твора Гоі «Маха распранутая» і «Маха апранутая» намаляваныя ў 1805 годзе па загаду каралеўскага міністра.

У 1808 годзе пачалася акупацыя Гішпаніі напалеонаўскімі войскамі, якія зьверглі гішпанскую манархію. У гэтым годзе ўзьнікла карціна «Калос» (ці Паніка), але аўтарства Гоі аспрэчваецца. Іншай вядомай карцінай зьяўляецца «Расстрэл мадрыдзкіх паўстанцаў», які быў намаляваны толькі ў 1814 годзе пасьля заканчэньня францускай акупацыі і прыходу да ўлады Фэрдынанда VІІ.

Пасьля адыходу французаў Гою пачалі падазраваць у супрацоўніцтве з акупантамі, і ён вымушаны быў пакінуць Мадрыд у 1819 годзе, пераехаўшы ў свой дом Quinta del Sordo. Там пасяліўся з апошняй жанчынай свайго жыцьця, маладой Леакадыяй Салінай, і іх дачкой Марыяй дэль Расарыяй. У канцы 1819 году, Франсыска Гоя перажыў чарговы прыступ хваробы, пасьля якой у яго аднялася рука. У гэты час былі створаны самая таямнічая і пэсымістычная нізка фрэсак, якая была названая «Чорныя карціны» (18201824), якія потым былі перанесены ў Музэй Прада.

У 1824 годзе 78-гадовы Гоя пакінуў Quinta del Sordo і Гішпанію і пераехаў у Бардо разам з 36-гадовай Леакадыяй і 10-гадовай Марыяй дэль Расарыяй. Тут былі створаны некалькі вядомейшых твораў. Франсыска Гоя памёр 15 красавіка 1828 году.

Час паказаў, што Франсыска Гоя быў самым значным гішпанскім мастаком часоў так званага гішпанскага «залатога стагодзьдзя».

У гонар Гоі названы кратэр на Мэркурыі.

Творы

Парасон, 1777
Аголеная Маха
Апранутая Маха
Адзін з нацюрмортаў Гоі
  • «Парасон», 1777;
  • «Прадавец посуду» й «Мадрыдскі рынак», 1778;
  • «Гульня ў пэлоту», 1779;
  • «Малады бык», 1780;
  • «Ранены муляр», 1786;
  • «Гульня ў жмуркі», 1791.

Пачынаючы з 1780-х гадоў Гоя набывае вядомасьць і ў якасьці партрэтыста:

  • Партрэт графа Фларыдабланка,1782-83 (банк Уркыха, Мадрыд)
  • «Сям’я герцага Осуна», 1787, (Прада);
  • Партрэт маркізы А. Пантэхас, каля 1787 (Нацыянальная галерэя мастацтваў, Вашынгтон);
  • Сэньёра Бэрмудас (Музэй выяўленчых мастацтваў, Будапэшт);
  • Ф. Баеў (Прада), Доктар Пэраль (Нацыянальная галерэя, Лёндан) абодва ў 1796 г. ;
  • Ф. Гыймардэ, 1798 (Люўр, Парыж),
  • «Ля Тырана», 1799 (АХ, Мадрыд);
  • «Сям’я караля Карла IV» 1800 (Прада);
  • Ф. Саваса Гарсп, каля 1805 (Нацыянальная галерэя мастацтваў, Вашынгтон);
  • И. Ковас дэ Парсэль, каля 1806 (Нацыянальная галерэя, Лёндан);
  • партрет Т. Пэрэса, (1820 (Мэтраполітан-музэй);
  • П. дэ Маліна, 1828 (собрание О. Рэйнгарта, Ўінтэртур).

Фільмаграфія

Літаратура

  • Левіна І. М., Гоя, Л. — М., 1958;
  • Пракоф’еў В. Н., «Капрызы» Гойі, М., 1970;
  • Cardera, Valentin. Biografia de D.Francisco Goya, pintor. El Artista, 2 1835
  • El Libro de Los. CAPRICHOS. Francisco de Goya. Мадрид. 1999. ISBN 84-87317-82-0
  • Mayer A., Francisco de Goya, Munch., 1923;
  • Klingender F. D., Goya in the democratic tradition, L., 1948, 2 ed., N. Y., 1968;
  • Sanchez Canton F. J., Vida у obras de Goya, Madrid, 1951;
  • Holland V., Goya. A pictorial biography, L., 1961;
  • Harris Т., Goya. Engravings and litographs, v. 1-2, Oxf., 1964:
  • Wyndham Lewis D. B., The world of Goya. L., 1968:
  • Gudiol J., Goya, L. — N. Y., 1969;
  • Goya. Konigliche Gemaldegalerie «Mauritshuis». Katalog, Haag, 1970 (бібл.).
  • Фэйхтванґер Л., Гоя.

Вонкавыя спасылкі

Франсіска Гоясховішча мультымэдыйных матэрыялаў

  1. ^ а б в https://www.theartstory.org/artist/goya-francisco/
  2. ^ а б в г д RKDartists (нід.)
  3. ^ https://www.theartstory.org/artist/bosch-hieronymus/