Віленска-Радамская унія: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
дапаўненьне
д выпраўленьні
Радок 1: Радок 1:
'''Віленска-радамская вунія''' — дзяржаўная і палітычная дамова [[ВКЛ]] і [[Польскае каралеўства (1385—1569)|Польскага каралеўства]], заключаная ў [[Вільня|Вільні]] і ратыфікаваная Кароннай Радай у [[Радам]]е ў [[1401|1401 годзе]]. Па ўмовах уніі ВКЛ заставалася самастойнай дзяржавай у саюзе з Польшчай. Пажыцьцёва перадавала кіраўніцтва [[ВКЛ]] вялікаму князю [[Вітаўт]] з захаваньнем вярхоўнай улады [[Ягайла|Ягайлы]]. Пасьля сьмерці Вітаўта ўлада пераходзіла да Ягайлы ці ягоных законных нашчадкаў.
'''Віленска-радамская вунія''' — дзяржаўная і палітычная дамова [[ВКЛ]] і [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польскага каралеўства]], заключаная ў [[Вільня|Вільні]] і ратыфікаваная Кароннай Радай у [[Радам]]е ў [[1401|1401 годзе]]. Па ўмовах уніі ВКЛ заставалася самастойнай дзяржавай у саюзе з Польшчай. Пажыцьцёва перадавала кіраўніцтва [[ВКЛ]] вялікаму князю [[Вітаўт]] з захаваньнем вярхоўнай улады [[Ягайла|Ягайлы]]. Пасьля сьмерці Вітаўта ўлада пераходзіла да Ягайлы ці ягоных законных нашчадкаў.


Вунія ацэньваецца як узмацненьне [[Польска-літоўская вунія|літоўска-польскіх стасункаў]]<ref name="jean">{{Кніга|аўтар = Jean W. Sedlar|частка = |загаловак = |арыгінал = East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500|спасылка = http://books.google.com/books?id=ANdbpi1WAIQC&pg=PA388&sig=ACfU3U3LdKwwAHdnCsWS3BEOu5h81f_KVg|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = University of Washington Press|год = 1994|том = 3|старонкі = 388|старонак = |сэрыя = History of East Central Europe|isbn = 0295972904|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>.
Вунія ацэньваецца як узмацненьне [[Польска-літоўская вунія|літоўска-польскіх стасункаў]]<ref name="jean">{{Кніга|аўтар = Jean W. Sedlar|частка = |загаловак = |арыгінал = East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500|спасылка = http://books.google.com/books?id=ANdbpi1WAIQC&pg=PA388&sig=ACfU3U3LdKwwAHdnCsWS3BEOu5h81f_KVg|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = University of Washington Press|год = 1994|том = 3|старонкі = 388|старонак = |сэрыя = History of East Central Europe|isbn = 0295972904|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>.
Радок 5: Радок 5:
== Перадумовы ==
== Перадумовы ==


У 1399 годзе падчас родаў памерла каралева польская [[Ядзьвіга Анжуйская|Ядзьвіга Анжуйская]], не пакінуўшы Ягайлу нашчадкаў<ref name="kiaupa">{{Кніга|аўтар = Zigmantas Kiaupa, Jūratė Kiaupienė, Albinas Kunevičius|частка = |загаловак = |арыгінал = The History of Lithuania Before 1795|спасылка = |адказны = |выданьне = English|месца = Vilnius|выдавецтва = Lithuanian Institute of History|год = 2000|том = |старонкі = 135–137|старонак = |сэрыя = |isbn = 9986-810-13-2|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>. Калі б польскія шляхцічы прымусілі Ягайлу адмовіцца ад трону, яму б давялося спрабаваць вярнуць сабе княскую пасаду ў Вялікім Княстве Літоўскім. Вітаўт, у сваю чаргу, мусіў бы ці вярнуцца ў [[Трокскае княства]], ці распачаць чарговую грамадзянскую вайну<ref name=pfic>{{Кніга|аўтар = Jozefas Pficneris|частка = |загаловак = |арыгінал = Didysis Lietuvos kunigaikštis Vytautas kaip politikas|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Vilnius|выдавецтва = Mintis|год = 1989|том = |старонкі = 153–154|старонак = |сэрыя = |isbn = 5-417-02852-5|тыраж = }}{{ref-lt}}</ref>.
У 1399 годзе падчас родаў памерла каралева польская [[Ядзьвіга Анжуйская|Ядзьвіга Анжуйская]], не пакінуўшы Ягайлу нашчадкаў<ref name="kiaupa">{{Кніга|аўтар = Zigmantas Kiaupa, Jūratė Kiaupienė, Albinas Kunevičius|частка = |загаловак = |арыгінал = The History of Lithuania Before 1795|спасылка = |адказны = |выданьне = English|месца = Vilnius|выдавецтва = Lithuanian Institute of History|год = 2000|том = |старонкі = 135–137|старонак = |сэрыя = |isbn = 9986-810-13-2|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>. Калі б польскія шляхцічы прымусілі Ягайлу адмовіцца ад трону, яму б давялося спрабаваць вярнуць сабе княскую пасаду ў Вялікім Княстве Літоўскім. Вітаўт, у сваю чаргу, мусіў бы ці вярнуцца ў [[Трокскае княства]], ці распачаць чарговую грамадзянскую вайну<ref name="pfic">{{Кніга|аўтар = Jozefas Pficneris|частка = |загаловак = |арыгінал = Didysis Lietuvos kunigaikštis Vytautas kaip politikas|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Vilnius|выдавецтва = Mintis|год = 1989|том = |старонкі = 153–154|старонак = |сэрыя = |isbn = 5-417-02852-5|тыраж = }}{{ref-lt}}</ref>.


У тым сама годзе Вітаўт пацярпеў трагічную [[Бітва на Ворскле|паразу ад татараў на Ворскле]]<ref name="daniel">{{Кніга|аўтар = Daniel Stone|частка = |загаловак = |арыгінал = The Polish–Lithuanian State, 1386–1795|спасылка = http://books.google.com/books?id=LFgB_l4SdHAC&pg=PA10&as_brr=3&ei=5LRER8btCYGc6wK1zfTxBg&sig=VnMEUSy3UKvY7mW00UBj8kcmJEU|адказны = |выданьне = University of Washington Press|месца = |выдавецтва = |год = 2001|том = |старонкі = 10–11|старонак = |сэрыя = A History of East Central Europe|isbn = 0-295-98093-1|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>. Акрамя таго, выбухнулі паўстаньні ў Смаленскім княстве, Ноўгарадзкай і Пскоўскай рэспубліках<ref name="ivin">{{Кніга|аўтар = Zenonas Ivinskis|частка = |загаловак = |арыгінал = Lietuvos istorija iki Vytauto Didžiojo mirties|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Rome|выдавецтва = Lietuvių katalikų mokslo akademija|год = 1978|том = |старонкі = 319|старонак = |сэрыя = |isbn = |тыраж = }}{{ref-lt}}</ref>. Гэтыя чыньнікі таксама прымушалі яго да заключэньня пагадненьня зь [[Ягайла]]м.
У тым сама годзе Вітаўт пацярпеў трагічную [[Бітва на Ворскле|паразу ад татараў на Ворскле]]<ref name="daniel">{{Кніга|аўтар = Daniel Stone|частка = |загаловак = |арыгінал = The Polish–Lithuanian State, 1386–1795|спасылка = http://books.google.com/books?id=LFgB_l4SdHAC&pg=PA10&as_brr=3&ei=5LRER8btCYGc6wK1zfTxBg&sig=VnMEUSy3UKvY7mW00UBj8kcmJEU|адказны = |выданьне = University of Washington Press|месца = |выдавецтва = |год = 2001|том = |старонкі = 10–11|старонак = |сэрыя = A History of East Central Europe|isbn = 0-295-98093-1|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>. Акрамя таго, выбухнулі паўстаньні ў Смаленскім княстве, Ноўгарадзкай і Пскоўскай рэспубліках<ref name="ivin">{{Кніга|аўтар = Zenonas Ivinskis|частка = |загаловак = |арыгінал = Lietuvos istorija iki Vytauto Didžiojo mirties|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Rome|выдавецтва = Lietuvių katalikų mokslo akademija|год = 1978|том = |старонкі = 319|старонак = |сэрыя = |isbn = |тыраж = }}{{ref-lt}}</ref>. Гэтыя чыньнікі таксама прымушалі яго да заключэньня пагадненьня зь [[Ягайла]]м.
Радок 13: Радок 13:
Перамовы пачаліся ў сьнежні [[1400|1400 году]] ў [[Горадня|Горадні]]. Унія была падпісаная ў трох асобніках: першы акт падпісаны [[Ягайла]]м (арыгінал не захаваўся), другі [[Вітаўт]]ам і літоўскай шляхтай ([[18 студзеня]] [[1401|1401 году]] ў [[Вільня|Вільні]]). Віленскую дамову [[11 сакавіка]] 1401 году пацьвердзіла каронная рада ў [[Радам]]е<ref name="kiaupa"/>, прызнаючы пажыцьцёвы тытул вялікага князя літоўскага за Вітаўтам.
Перамовы пачаліся ў сьнежні [[1400|1400 году]] ў [[Горадня|Горадні]]. Унія была падпісаная ў трох асобніках: першы акт падпісаны [[Ягайла]]м (арыгінал не захаваўся), другі [[Вітаўт]]ам і літоўскай шляхтай ([[18 студзеня]] [[1401|1401 году]] ў [[Вільня|Вільні]]). Віленскую дамову [[11 сакавіка]] 1401 году пацьвердзіла каронная рада ў [[Радам]]е<ref name="kiaupa"/>, прызнаючы пажыцьцёвы тытул вялікага князя літоўскага за Вітаўтам.


Вялікі князь Вітаўт прызнаваў уладу Ягайлы і Польшчы і абавязваўся разам зь літоўскімі баярамі далучыць [[Вялікае Княства Літоўскае|Літву]] да [[Каралеўства Польскае (1385—1569)|Каралеўства Польскага]]. Літоўская і польская шляхта дамовіліся не абіраць новага польскага караля бяз згоды абодвух бакоў<ref name="petra">{{lt icon}}{{Кніга|аўтар = Rimvydas Petrauskas, Jūratė Kiaupienė|частка = |загаловак = [[Гісторыя Літвы (кніга)|Гісторыя Літвы]]|арыгінал = Lietuvos istorija. Nauji horizontai: dinastija, visoumenė, valstybė|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Baltos lankos|год = 2009|том = IV|старонкі = 357–358|старонак = |сэрыя = |isbn = 978-9955-23-239-1|тыраж = }}{{ref-lt}}</ref>. На момант падпісаньня вуніі ні Вітаўт, ні Ягайла ня мелі нашчадкаў, аднак кожны спадзяваўся, што ягонаму будучаму сыну дастанецца ў спадчыну Вялікае Княства і Карона<ref name="jerzy">{{Кніга|аўтар = Jerzy Lukowski, Hubert Zawadzki|частка = |загаловак = |арыгінал = A Concise History of Poland|спасылка = http://books.google.com/books?id=HMylRh-wHWEC&pg=PA44&sig=ACfU3U3yzNtoQBMNUZ9yMHGFpaVZPlmClw|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Cambridge University Press|год = 2006|том = |старонкі = 44|старонак = |сэрыя = |isbn = 052185332X|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>.
Вялікі князь Вітаўт прызнаваў уладу Ягайлы і Польшчы і абавязваўся разам зь літоўскімі баярамі далучыць [[Вялікае Княства Літоўскае|Літву]] да [[Каралеўства Польскае (1385—1569)|Каралеўства Польскага]]. Літоўская і польская шляхта дамовіліся не абіраць новага польскага караля бяз згоды абодвух бакоў<ref name="petra">{{Кніга|аўтар = Rimvydas Petrauskas, Jūratė Kiaupienė|частка = |загаловак = [[Гісторыя Літвы (кніга)|Гісторыя Літвы]]|арыгінал = Lietuvos istorija. Nauji horizontai: dinastija, visoumenė, valstybė|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Baltos lankos|год = 2009|том = IV|старонкі = 357–358|старонак = |сэрыя = |isbn = 978-9955-23-239-1|тыраж = }}{{ref-lt}}</ref>. На момант падпісаньня вуніі ні Вітаўт, ні Ягайла ня мелі нашчадкаў, аднак кожны спадзяваўся, што ягонаму будучаму сыну дастанецца ў спадчыну Вялікае Княства і Карона<ref name="jerzy">{{Кніга|аўтар = Jerzy Lukowski, Hubert Zawadzki|частка = |загаловак = |арыгінал = A Concise History of Poland|спасылка = http://books.google.com/books?id=HMylRh-wHWEC&pg=PA44&sig=ACfU3U3yzNtoQBMNUZ9yMHGFpaVZPlmClw|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Cambridge University Press|год = 2006|том = |старонкі = 44|старонак = |сэрыя = |isbn = 052185332X|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>.


== Значэньне і наступствы ==
== Значэньне і наступствы ==
Радок 23: Радок 23:
== Ацэнкі ==
== Ацэнкі ==


Падпісаньне дамову па-рознаму трактуецца летувіскімі і польскімі гісторыкамі. Некаторыя называюць гэта Вітаўтавай памылкай, бо гэта пазбавіла яго магчымасьці атрымаць тытул караля Літвы<ref name="kiaupa"/>. Іншыя сьцьвярджаюць, што гэта была саступка Польшчы, пляны якой пра інкарпарацыю Вялікага Княства ў яе склад праваліліся<ref name="kiaupa"/>. Больш позьнія дасьледваньні не надаюць асаблівай значнасьці пагадненьню, называючы яе звычайнай мадыфікацыяй літоўска-польскіх стасункаў, паўсталых у 1392 годзе<ref name="kiaupa"/>.
Падпісаньне дамову па-рознаму трактуецца летувіскімі і польскімі гісторыкамі. Некаторыя называюць гэта Вітаўтавай памылкай, бо гэта пазбавіла яго магчымасьці атрымаць тытул караля Літвы<ref name="kiaupa"/>. Іншыя сьцьвярджаюць, што гэта была саступка Польшчы, пляны якой пра інкарпарацыю Вялікага Княства ў яе склад праваліліся<ref name="kiaupa"/>. Больш позьнія дасьледваньні не надаюць асаблівай значнасьці пагадненьню, называючы яго звычайнай мадыфікацыяй літоўска-польскіх стасункаў, паўсталых у 1392 годзе<ref name="kiaupa"/>.


== Значэньне і наступствы ==
== Значэньне і наступствы ==

Вэрсія ад 11:40, 30 ліпеня 2010

Віленска-радамская вунія — дзяржаўная і палітычная дамова ВКЛ і Польскага каралеўства, заключаная ў Вільні і ратыфікаваная Кароннай Радай у Радаме ў 1401 годзе. Па ўмовах уніі ВКЛ заставалася самастойнай дзяржавай у саюзе з Польшчай. Пажыцьцёва перадавала кіраўніцтва ВКЛ вялікаму князю Вітаўт з захаваньнем вярхоўнай улады Ягайлы. Пасьля сьмерці Вітаўта ўлада пераходзіла да Ягайлы ці ягоных законных нашчадкаў.

Вунія ацэньваецца як узмацненьне літоўска-польскіх стасункаў[1].

Перадумовы

У 1399 годзе падчас родаў памерла каралева польская Ядзьвіга Анжуйская, не пакінуўшы Ягайлу нашчадкаў[2]. Калі б польскія шляхцічы прымусілі Ягайлу адмовіцца ад трону, яму б давялося спрабаваць вярнуць сабе княскую пасаду ў Вялікім Княстве Літоўскім. Вітаўт, у сваю чаргу, мусіў бы ці вярнуцца ў Трокскае княства, ці распачаць чарговую грамадзянскую вайну[3].

У тым сама годзе Вітаўт пацярпеў трагічную паразу ад татараў на Ворскле[4]. Акрамя таго, выбухнулі паўстаньні ў Смаленскім княстве, Ноўгарадзкай і Пскоўскай рэспубліках[5]. Гэтыя чыньнікі таксама прымушалі яго да заключэньня пагадненьня зь Ягайлам.

Заключэньне

Перамовы пачаліся ў сьнежні 1400 году ў Горадні. Унія была падпісаная ў трох асобніках: першы акт падпісаны Ягайлам (арыгінал не захаваўся), другі Вітаўтам і літоўскай шляхтай (18 студзеня 1401 году ў Вільні). Віленскую дамову 11 сакавіка 1401 году пацьвердзіла каронная рада ў Радаме[2], прызнаючы пажыцьцёвы тытул вялікага князя літоўскага за Вітаўтам.

Вялікі князь Вітаўт прызнаваў уладу Ягайлы і Польшчы і абавязваўся разам зь літоўскімі баярамі далучыць Літву да Каралеўства Польскага. Літоўская і польская шляхта дамовіліся не абіраць новага польскага караля бяз згоды абодвух бакоў[6]. На момант падпісаньня вуніі ні Вітаўт, ні Ягайла ня мелі нашчадкаў, аднак кожны спадзяваўся, што ягонаму будучаму сыну дастанецца ў спадчыну Вялікае Княства і Карона[7].

Значэньне і наступствы

Беручы пад увагу сьмерць каралевы Ядзьвігі ў 1399 і брак патомства ад яе шлюбу з Ягайлай, літоўскія баяры атрымалі магчымасьць у выпадку сьмерці караля супольна з польскімі панамі абіраць новага манарха.

Стабілізацыя сітуацыі дазволіла Вітаўту зладзіць наступ супраць крыжакоў і ініцыяваць першае жамойцкае паўстаньне[4]. У канчатковым выніку супольныя дзеяньні літоўска-польскага хаўрусу дазволілі атрымаць вырашальную перамогу над Тэўтонскім Ордэнам у Грунвальдзкай бітве.

Ацэнкі

Падпісаньне дамову па-рознаму трактуецца летувіскімі і польскімі гісторыкамі. Некаторыя называюць гэта Вітаўтавай памылкай, бо гэта пазбавіла яго магчымасьці атрымаць тытул караля Літвы[2]. Іншыя сьцьвярджаюць, што гэта была саступка Польшчы, пляны якой пра інкарпарацыю Вялікага Княства ў яе склад праваліліся[2]. Больш позьнія дасьледваньні не надаюць асаблівай значнасьці пагадненьню, называючы яго звычайнай мадыфікацыяй літоўска-польскіх стасункаў, паўсталых у 1392 годзе[2].

Значэньне і наступствы

  1. ^ Jean W. Sedlar [1] = East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. — University of Washington Press, 1994. — Т. 3. — С. 388. — (History of East Central Europe). — ISBN 0295972904 (анг.)
  2. ^ а б в г д Zigmantas Kiaupa, Jūratė Kiaupienė, Albinas Kunevičius = The History of Lithuania Before 1795. — English. — Vilnius: Lithuanian Institute of History, 2000. — С. 135–137. — ISBN 9986-810-13-2 (анг.)
  3. ^ Jozefas Pficneris = Didysis Lietuvos kunigaikštis Vytautas kaip politikas. — Vilnius: Mintis, 1989. — С. 153–154. — ISBN 5-417-02852-5 (лет.)
  4. ^ а б Daniel Stone [2] = The Polish–Lithuanian State, 1386–1795. — University of Washington Press. — 2001. — С. 10–11. — (A History of East Central Europe). — ISBN 0-295-98093-1 (анг.)
  5. ^ Zenonas Ivinskis = Lietuvos istorija iki Vytauto Didžiojo mirties. — Rome: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 1978. — С. 319. (лет.)
  6. ^ Rimvydas Petrauskas, Jūratė Kiaupienė Гісторыя Літвы = Lietuvos istorija. Nauji horizontai: dinastija, visoumenė, valstybė. — Baltos lankos, 2009. — Т. IV. — С. 357–358. — ISBN 978-9955-23-239-1 (лет.)
  7. ^ Jerzy Lukowski, Hubert Zawadzki [3] = A Concise History of Poland. — Cambridge University Press, 2006. — С. 44. — ISBN 052185332X (анг.)