Вялікі гадронны калайдэр: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д робат дадаў: bs:Veliki hadronski sudarač
Радок 31: Радок 31:
[[ar:مصادم الهدرونات الكبير]]
[[ar:مصادم الهدرونات الكبير]]
[[az:Böyük adron sürətləndiricisi]]
[[az:Böyük adron sürətləndiricisi]]
[[bg:Голям адронен ускорител]]
[[bn:লার্জ হ্যাড্রন কলাইডার]]
[[bn:লার্জ হ্যাড্রন কলাইডার]]
[[zh-min-nan:Large Hadron Collider]]
[[bs:Veliki hadronski sudarač]]
[[bg:Голям адронен ускорител]]
[[ca:Gran Col·lisionador d'Hadrons]]
[[ca:Gran Col·lisionador d'Hadrons]]
[[cs:Large Hadron Collider]]
[[cs:Large Hadron Collider]]
Радок 40: Радок 42:
[[el:Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων]]
[[el:Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων]]
[[en:Large Hadron Collider]]
[[en:Large Hadron Collider]]
[[es:Gran colisionador de hadrones]]
[[eo:Granda Koliziigilo de Hadronoj]]
[[eo:Granda Koliziigilo de Hadronoj]]
[[es:Gran colisionador de hadrones]]
[[fa:برخورددهنده هادرونی بزرگ]]
[[fa:برخورددهنده هادرونی بزرگ]]
[[fi:Large Hadron Collider]]
[[fr:Large Hadron Collider]]
[[fr:Large Hadron Collider]]
[[gl:Gran colisor de hadróns]]
[[gl:Gran colisor de hadróns]]
[[ko:거대 하드론 충돌기]]
[[he:מאיץ LHC]]
[[hy:Մեծ Հադրոնային Բախիչ]]
[[hi:लार्ज हैड्रान कोलाइडर]]
[[hi:लार्ज हैड्रान कोलाइडर]]
[[ht:Large Hadron Collider]]
[[id:Penumbuk Hadron Raksasa]]
[[hu:Nagy Hadronütköztető]]
[[hy:Մեծ Հադրոնային Բախիչ]]
[[ia:Large Hadron Collider]]
[[ia:Large Hadron Collider]]
[[id:Penumbuk Hadron Raksasa]]
[[is:Stóri sterkeindahraðallinn]]
[[is:Stóri sterkeindahraðallinn]]
[[it:Large Hadron Collider]]
[[it:Large Hadron Collider]]
[[he:מאיץ LHC]]
[[ja:大型ハドロン衝突型加速器]]
[[kn:ಲಾರ್ಜ್ ಹ್ಯಾಡ್ರಾನ್ ಕೊಲೈಡರ್]]
[[kk:Үлкен адрондар соқтығыстырушысы]]
[[kk:Үлкен адрондар соқтығыстырушысы]]
[[ht:Large Hadron Collider]]
[[kn:ಲಾರ್ಜ್ ಹ್ಯಾಡ್ರಾನ್ ಕೊಲೈಡರ್]]
[[ko:거대 하드론 충돌기]]
[[la:Collisor Hadronalis Magnus]]
[[la:Collisor Hadronalis Magnus]]
[[li:Large Hadron Collider]]
[[lt:Didysis hadronų priešpriešinių srautų greitintuvas]]
[[lv:Lielais hadronu kolaiders]]
[[lv:Lielais hadronu kolaiders]]
[[lt:Didysis hadronų priešpriešinių srautų greitintuvas]]
[[li:Large Hadron Collider]]
[[hu:Nagy Hadronütköztető]]
[[ml:ലാർജ് ഹാഡ്രോൺ കൊളൈഡർ]]
[[ml:ലാർജ് ഹാഡ്രോൺ കൊളൈഡർ]]
[[mr:लार्ज हॅड्रॉन कोलायडर]]
[[mr:लार्ज हॅड्रॉन कोलायडर]]
[[ms:Pelanggar Hadron Besar]]
[[ms:Pelanggar Hadron Besar]]
[[nl:Large Hadron Collider]]
[[nl:Large Hadron Collider]]
[[ja:大型ハドロン衝突型加速器]]
[[nn:Large Hadron Collider]]
[[no:Large Hadron Collider]]
[[no:Large Hadron Collider]]
[[nn:Large Hadron Collider]]
[[uz:Katta Adron Kollayderi]]
[[pa:ਲਾਰਜ ਹੈਡ੍ਰਾਨ ਕੋਲਾਈਡਰ]]
[[pa:ਲਾਰਜ ਹੈਡ੍ਰਾਨ ਕੋਲਾਈਡਰ]]
[[pl:Wielki Zderzacz Hadronów]]
[[pl:Wielki Zderzacz Hadronów]]
Радок 74: Радок 76:
[[ro:Large Hadron Collider]]
[[ro:Large Hadron Collider]]
[[ru:Большой адронный коллайдер]]
[[ru:Большой адронный коллайдер]]
[[sq:Përplasësi i Madh i Hadroneve]]
[[scn:Large Hadron Collider]]
[[scn:Large Hadron Collider]]
[[simple:Large Hadron Collider]]
[[simple:Large Hadron Collider]]
[[sk:Veľký hadrónový urýchľovač]]
[[sk:Veľký hadrónový urýchľovač]]
[[sl:Veliki hadronski trkalnik]]
[[sl:Veliki hadronski trkalnik]]
[[fi:Large Hadron Collider]]
[[sq:Përplasësi i Madh i Hadroneve]]
[[sv:Large Hadron Collider]]
[[sv:Large Hadron Collider]]
[[ta:பெரிய ஆட்ரான் மோதுவி]]
[[ta:பெரிய ஆட்ரான் மோதுவி]]
Радок 85: Радок 88:
[[uk:Великий адронний колайдер]]
[[uk:Великий адронний колайдер]]
[[ur:لارج ہیڈرن کولائیڈر]]
[[ur:لارج ہیڈرن کولائیڈر]]
[[uz:Katta Adron Kollayderi]]
[[vi:Máy gia tốc hạt lớn]]
[[vi:Máy gia tốc hạt lớn]]
[[war:Dako nga Tagapagpabunggo hin Hadron]]
[[war:Dako nga Tagapagpabunggo hin Hadron]]
[[zh-yue:大強子對撞機]]
[[zh:大型強子對撞器]]
[[zh:大型強子對撞器]]
[[zh-min-nan:Large Hadron Collider]]
[[zh-yue:大強子對撞機]]

Вэрсія ад 18:15, 24 чэрвеня 2010

Дэтэктары і прадпаскаральнікамі ВГК. Траекторыя пратонаў p (і цяжкіх іёнаў сьвінцу Pb) пачынаецца ў лінейных паскаральніках (у кропках p і Pb, адпаведна). Затым часьціцы трапляюць у бустэр пратоннага сынхратрона (PS), празь яго — у пратонны супэрсынхратрон (SPS) і, нарэшце, непасрэдна ў тунэль ВГК.
Дэтэктары TOTEM і CASTOR, адсутныя на схеме, знаходзяцца побач з дэтэктарам CMS, а LHCf - побач з ATLAS.
Тунэль паскаральніка.

Вялі́кі гадро́нны паскара́льнік, ВГП (па-ангельску: Large Hadron Collider) – самы вялікі ў сьвеце паскаральнік зараджаных частыц (пратонаў, цяжкіх іёнаў), а таксама створаны для вывучэньня вынікаў іх сутыкненьняў. Знаходзіцца ў Эўрапейскай Радзе Ядзерных Дасьледаваньняў каля Жэнэвы. ВГП разьмяшчаецца на тэрыторыі Францыі і Швайцарыі.

Вялікі гадронны паскаральнік зьяўляецца самай вялікай штучнай машынай ў сьвеце. Яго структурныя элемэнты знаходзяцца ў тунэлі ў форме круга даўжынёй 27 км, на глыбіні ад 50 да 175 мэтраў пад зямлёй. Агульная дакладная даўжыня кальца складае 26 659 мэтраў.

Гэта прыстасаваньне будзе ў 2009 годзе разганяць пратоны з энэргіяй 14 ТэВ (14 000 000 000 000 электронвольт). Вынікі сутыкненьняў будуць вымярацца двума вялікімі дэтэктарамі элемэнтарных частыц: ATLAS і CMS, двума больш меншымі ALICE і LHCb, і малымі TOTEM,CASTOR і LHCf.

Першыя выпрабаваньні працы паскаральніка адбыліся 11 жніўня 2008 году.

Гісторыя

Першыя прапановы аб пабудове гадроннага паскаральніка зьявіліся ў 1984 годзе і былі афіцыйна адобраныя праз 10 гадоў, яго папярэднікам быў вялікі электронна-пазытронны паскаральнік, які афіцыйна пачаў працаваць 13 лістапада 1989 году з удзелам кіраўнікоў дзяржаў і міністраў навукі эўрапейскіх краінаў, але ў выніку будовы ВГП праз 11 гадоў, 2 лістапада 2000 году электронна-пазытронны паскаральнік быў зачынены. 10 верасьня 2008 году пачаў сваю працу паскаральнік ВГП, ён знаходзіцца ў тым жа тунэлі, дзе раней знаходзіўся вялікі электронна-пазытронны паскаральнік. Для кіраваньня пратонных пучкоў выкарыстоўваюцца 1624 звышправадніковых магніты. Апошні з магнітаў быў усталяваны 27 лістапада 2006 году. Магніты працуюць пры тэмпэратуры 1,9К (-271 °C), і для іх ахалоджаньня выкарыстоўваецца вадкі гелій. Будаўніцтва лініі ахалоджаньня скончана 19 лістапада 2006 году. 19 верасьня 2008 году высьветлілася, што адбылася аварыя трансфарматара, які абслугоўваў ахалоджаньне паскаральніка. Праз некалькі дзён адбылася аварыя аднаго з магнітаў і ўцечка гелію. Рамонт працягнуўся больш года, паскаральнік у сярэдзіне лістапада быў наладжаны і ўвечары 23 лістапада сутыкнуліся першыя пратоны.[1]

Пасьля сэрыі рамонтаў 20 лістапада 2009 года паскаральнік зноў быў запушчаны. Чакаецца, што да студезня - лютага 2010 года энэргія пучкоў пратонаў, рухаючыхся па танэлю паскральніка, дасягне 7 тераэлектронвольт (ТэВ) ці 3,5 ТэВ на пучок, што ў некалькі разоў болей за цяперашнія вынікі[2].

Крыніцы