Фартэцыя: розьніца паміж вэрсіямі
д робат дадаў: th:ระบบป้อมปราการ |
interwiki |
||
Радок 25: | Радок 25: | ||
[[ay:Pukara]] |
[[ay:Pukara]] |
||
[[be:Крэпасць]] |
|||
[[br:Kreñvlec'h]] |
|||
[[bs:Tvrđava]] |
|||
[[ca:Fortificació]] |
[[ca:Fortificació]] |
||
[[cs:Pevnost (stavba)]] |
|||
[[da:Fæstningsværk]] |
|||
[[de:Festung]] |
|||
[[en:Fortification]] |
[[en:Fortification]] |
||
⚫ | |||
[[es:Fortificación]] |
[[es:Fortificación]] |
||
⚫ | |||
[[fr:Fortification]] |
[[fr:Fortification]] |
||
[[ga:Daingniú]] |
[[ga:Daingniú]] |
||
[[ |
[[ko:요새]] |
||
[[hr:Fortifikacija]] |
[[hr:Fortifikacija]] |
||
[[hu:Erődrendszer]] |
|||
[[id:Benteng]] |
[[id:Benteng]] |
||
[[ |
[[he:מוצב]] |
||
⚫ | |||
[[ko:요새]] |
|||
[[lt:Fortas]] |
[[lt:Fortas]] |
||
[[mk:Тврдина]] |
|||
[[nds-nl:Vesten]] |
|||
[[new:कोट मण्डल, नेल्लोर जिल्ला]] |
[[new:कोट मण्डल, नेल्लोर जिल्ला]] |
||
⚫ | |||
[[nl:Vesting (verdedigingswerk)]] |
|||
[[nn:Festning]] |
|||
[[no:Festning]] |
|||
[[pl:Fortyfikacja]] |
[[pl:Fortyfikacja]] |
||
[[pt:Fortaleza (arquitetura militar)]] |
|||
[[qu:Pukara]] |
[[qu:Pukara]] |
||
[[ru:Фортификация]] |
[[ru:Фортификация]] |
||
[[scn:Furtizza (furtificazzioni)]] |
|||
[[simple:Fortification]] |
[[simple:Fortification]] |
||
[[sl:Fortifikacija]] |
[[sl:Fortifikacija]] |
||
[[sr:Тврђава]] |
|||
[[sv:Fästning]] |
|||
[[ta:கோட்டை]] |
[[ta:கோட்டை]] |
||
[[te:కోట]] |
[[te:కోట]] |
Вэрсія ад 22:59, 29 красавіка 2010
Фартэцыя, цьвердзь (крэпасьць) — гэта комплекс узаемазьвязаных і ўзаемадапаўняльных умацаваньняў бастыённага тыпу, прыстасаваных для ўжываньня вагняпальнай зброі.
Найлепшымі прыкладамі фартэцыяў на Беларусі зьяўляюцца комплексы бастыённых умацаваньняў Нясвіжа, Слуцка, Быхава ці Менска, увогуле ж у XVII-XVIII стст. шмат буйных і сярэдніх гарадоў Беларусі мелі падобныя бастыённыя ўмацаваньні.
Падвідамі ці асобнымі часткамі фартэцыяў можна лічыць бастыённыя замкі і форты.
Гісторыя
Са зьяўленьнем эфэктыўнай артылерыі, павелічэньнем дыстанцыі паражэньня і ўвядзеньнем пэўных геамэтрычных законаў пабудовы ўмацаваньняў для якаснага вядзеньня вагню з гарматаў увесь абарончы комплекс перарос ў сыстэму ўзаемадапаўняльных элемэнтаў абароны (курцінаў, бастэяў, бастыёнаў). Да ўвядзеньня вагняпальнай зброі шукалі спосабы, як умацаваць абарону на асобных найбольш небясьпечных дзялянках, у новых умовах трэба было вынаходзіць магчымасьць комплекснай абароны з узаемадапаўненьнем элемэнтаў па пэрымэтры. Што цікава, час шпаркай эвалюцыі вагняпальнай зброі супаў з узмацьненьнем абсалютысцкіх тэндэнцыяў у Эўропе, асабліва ў Францыі, што дазволіла канцэнтраваць вялікія матэрыяльныя сродкі для ўзьвядзеньня умацаваньняў новага тыпу. На беларускіх землях гэты фэномэн найбольш ярка праявіўся ў дзейнасьці Мікалая Крыштафа Радзівіла і Багуслава Радзівіла і ўзьвядзеньні імі комплексаў бастыённых умацаваньняў у Нясьвіжы і Слуцку.
Азначэньні ў замежных мовах
Слова фартэцыя паходзіць з італьянскай мовы, дзе іх называюць называюць «Fortezza», у нямецкай — «Festung» , у польскай — «twierdza» (бел. цьвердзь) ці forteca. У расейскамоўнай традыцыі фартэцыі набылі назоў «крепость», што ў традыцыі абарончых збудаванняў Расеі выглядае даволі слушна. Найлепшым прыкладам у гэтым выпадку будзе г.зв. Смаленская крэпасьць збудаваная ў пачатку XVII ст. У далейшым з распаўсюджаньнем бастыённай фартыфікацыі ў Маскоўскай дзяржаве, фартэцыі перанялі назоў крэпасьць, зрэшты па сваіх грамадзка-палітычных функцыях яны былі падобныя: сымбалі цэнтралізаванай дзяржавы. У ХІХ ст. паняцьце «крэпасьць» прыйшло на тэрыторыю былога ВКЛ з узьвядзеньнем г.зв. крэпасьцяў у Брэсце, Бабруйску, Коўне і інш. Па сутнасьці гэта былі тыя ж фартэцыі, толькі значна мадэрнізаваныя. Дзеля карысьці далейшай распрацоўкі праблематыкі фартыфікацыйнага мастацтва Беларусі і ВКЛ сутнасьць гэтых «крэпасьцяў» трэба разглядаць у межах агульнага пытаньня разьвіцьця фартэцыяў ва Ўсходняй Эўропе ўвогуле і ў Беларусі ў прыватнасьці.
Літаратура
- Ткачоў М.А., Цярохін С.Ф. Ляхавіцкая фартэцыя // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1973. №1
Вонкавыя спасылкі
Фартэцыя — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў