Менскае ваяводзтва: розьніца паміж вэрсіямі
д →Адміністрацыйны падзел: +1 |
д →Асноўныя падзеі: стыль |
||
| Радок 66: | Радок 66: | ||
* [[1708]]: войскі швэдзкага караля [[Карл XII|Карла XII]] учынілі значныя разбурэньні на абшарах ваяводзтва, асабліва ў Менскім павеце. |
* [[1708]]: войскі швэдзкага караля [[Карл XII|Карла XII]] учынілі значныя разбурэньні на абшарах ваяводзтва, асабліва ў Менскім павеце. |
||
* [[1772]]: у выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|1-га падзелу Рэчы Паспалітай]] ваяводзтва страціла значную частку Рэчыцкага павету і ўлучыла ў свой склад рэшту [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]]. |
* [[1772]]: у выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|1-га падзелу Рэчы Паспалітай]] ваяводзтва страціла значную частку Рэчыцкага павету і ўлучыла ў свой склад рэшту [[Аршанскі павет|Аршанскага павету]] [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]]. |
||
* [[1775]]: у сувязі з акупацыяй усходніх ваяводзтваў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]], менскую сэсію Трыбуналу перанесьлі ў [[ |
* [[1775]]: у сувязі з акупацыяй усходніх ваяводзтваў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]], менскую сэсію Трыбуналу перанесьлі ў [[Горадня|Горадню]]. |
||
* [[20 сьнежня]] [[1793]]: скасаванае ў выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]], якго тэрыторыя апынулася ўвайшла ў склад [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] Расейскай імпэрыі. |
* [[20 сьнежня]] [[1793]]: скасаванае ў выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]], якго тэрыторыя апынулася ўвайшла ў склад [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] Расейскай імпэрыі. |
||
Вэрсія ад 22:05, 15 кастрычніка 2009
| Менскае ваяводзтва | |
| Palatinatus Minscensis | |
 |  Сьцяг |
| Агульныя зьвесткі | |
|---|---|
| Краіна | ВКЛ |
| Статус | ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d] |
| Адміністрацыйны цэнтар | Менск |
| Найбуйнейшыя гарады | Рэчыца, Мазыр |
| Дата ўтварэньня | 1565 |
| Дата скасаваньня | 1793 |
| Ваяводы | гл. Менскія ваяводы |
| Плошча | 55 500 км² |
| Час існаваньня | 1566 — 1793 |
| Месцазнаходжаньне Менскага ваяводзтва | |
| |
 Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы | |
Ме́нскае ваяво́дзтва (па-лацінску: Palatinatus Minscensis) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Вялікім Княстве Літоўскім. Плошча ваяводзтва складала 55 500 км². Сталіцай зьяўлялася места Менск.
Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «у чырвоным полі рыцар у срэбных латах і са срэбным шчытом з залатым шасьціканцовым крыжом, які заносіць над галавой срэбны меч з залатым этэсам і скача на срэбным кані з залатым ўзбраеньнем, збруяй і вачамі; сядло чырвонае з залатой акантоўкай».[1] Ваяводзкая харугва была чырвонага («гвазьдзіковага») колеру з выявай герба Пагоня ў белым полі.[2][3]
Па ўвядзеньні ў 1776 року ваяводскіх мундзіраў, дэпутаты Менскага і Мазырскага паветаў апраналіся ідэнтычна смаленскім — у малінавыя («кармазыновыя») кунтушы зь цёмна-сінімі («гранатовымі») адваротамі, пад імі насілі цёмна-сінія жупаны. Дэпутаты Рэчыцкага павету насілі белая жупаны і такія ж адвароты.
Асноўныя падзеі
- 1566: у выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы ўтворанае Менскае ваяводзтва на аснове былога Менскага княства, рэформа таксама ўсталявала межы ваяводзтва і паветаў — Менскага і Рэчыцкага.
- 1662: Барысаўскае староства пераведзенае ў Аршанскі павет Віцебскага ваяводзтва.[4]
- 1569: са згоды мясцовай шляхты Мазырскі павет улучылі ў межы ваяводзтва.
- 1599: у Менску праз рок, па чарзе з Наваградкам, пачалі праводзіцца вясновыя сэсіі Вярхоўнага Трыбунала Вялікага Княства Літоўскага, кожная зь іх працягвалася 22 тыдні, пачынаючы ад панядзелку пасьля Трох Каралёў.
- 1654—1667: маскоўскія войскі акупавалі значную частку тэрыторыі ваяводзтва.
- 1667: у склад Рэчыцкага павету было ўлучанае Лоеўска-Любецкае староства (8 тыс. км²).[5]
- 1708: войскі швэдзкага караля Карла XII учынілі значныя разбурэньні на абшарах ваяводзтва, асабліва ў Менскім павеце.
- 1772: у выніку 1-га падзелу Рэчы Паспалітай ваяводзтва страціла значную частку Рэчыцкага павету і ўлучыла ў свой склад рэшту Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва.
- 1775: у сувязі з акупацыяй усходніх ваяводзтваў Расейскай імпэрыяй, менскую сэсію Трыбуналу перанесьлі ў Горадню.
- 20 сьнежня 1793: скасаванае ў выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай, якго тэрыторыя апынулася ўвайшла ў склад Менскай губэрні Расейскай імпэрыі.
Геаграфія
На поўначы межавала з Полацкім і Віцебскім ваяводзтвамі, на захадзе — зь Віленскім і Наваградзкім ваяводзтвамі, на поўдні зь Берасьцейскім і Кіеўскім ваяводзтвамі, на ўсходзе — з Масковіяй і Амсьціслаўскім ваяводзтвам.[6] Частка мяжы з Наваградзкім ваяводзтвам праходзіла па рацэ Пціч, да яе упадзеньня ў Прыпяць. На захадзе, ўздоўж ракі Славесна, ішла мяжа зь Берасьцейскім ваяводзтвам.
Тэрыторыя Менскага ваяводства мела форму прастакутніка з нашмат даўжэйшымі заходнім і ўсходнім бакамі. Рака Бярэзіна, якая ад вытоку да вусьця працякала па тэрыторыі ваяводзтва, падзяляла ягоны абшар надвая. У паўночнай частцы Менскага ваяводзтва брала свой выток рака Вяльля. Гэтая частка ваяводзтва ўяўляла шырокія, не вельмі ўраджайныя раўніны, паўднёва-заходняя (Мазырскі павет) — ляжала ў Палесьсі.
Адміністрацыйны падзел
У склад ваяводзтва ўваходзілі 3 паветы:
| Назва | Цэнтар | Плошча, тыс. км² |
Староствы (дзяржаўныя воласьці) |
|---|---|---|---|
| Менскі павет | Менск | ? | Менскае (гродавае) Гайненскае Радашкоўскае Краснасельскае |
| Мазырскі павет | Мазыр | ? | Мазырскае (гродавае) Бчыцкае (Пціцкае) |
| Рэчыцкі павет | Рэчыца | 30,0 | Рэчыцкае (гродавае) Бабруйскае Гомельскае Лоеўска-Любецкае Прапоскае Рагачоўскае Чачэрскае |
Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Менску, тамака ж склікалася паспалітае рушаньне. У павятовых цэнтрах месьціліся падкаморныя, земскія і гродзкія суды, праходзілі павятовыя соймікі.
Мясцовая шляхта абірала шасьцёх дэпутатаў на вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама шасьцёх дэпутатаў у Вялікалітоўскі вярхоўны трыбул (па тры — на рускую і літоўскую кадэнцыі).
Прававы лад
Мясцовыя органы ўлады валодалі шырокімі паўнамоцтвамі ў вырашэньні ўсіх мясцовых справаў. У сваёй дзейнасьці яны кіраваліся агульнадзяржаўнымі нарматыўнымі актамі, мясцовым звычаёвым правам і актамі мясцовай адміністрацыі. Асобнае кіраваньне было ўсталяванае ў прыватных уладаньнях заможнай шляхты.
Вышэйшай формай заканадаўства зьяўляліся Статуты Вялікага Княства Літоўскага 1529, 1566, 1588 рокаў. Дзейнасьць усіх службовых асобаў падпарадкоўвалася праву.
Урадоўцы
У сэнаце Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў ваяводзтва было прадстаўленае двума сэнатарамі: ваяводай і кашталянам.
Ваяводы менскія паводле значначнасьці займалі месцы ў сэнаце пасьля паморскіх і перад інфлянцкімі, кашталяны — пасьля гданьскіх і таксама перад інфлянцкімі.[6]
Ваяводамі менскімі былі
- Гаўрыла Гарнастай (22.3.1566 — 6.7.1576)
- Мікалай Сапега (9.7.1576 — 6.4.1588)
- Багдан Сапега (21.5.1588 — 1593)
- Ян Абрамовіч (22.6.1593 — 1596)
- Андрэй Завіша (1596 — 26.4.1598)
- Ян Пац (9.3.1600 — 9/10.1610)
- Мікалай Крыштап Сапега (25.10.1611 — 30.4.1618)
- Пётар Тышкевіч (6.9.1618 — 1631)
- Балтазар Стравінскі (1631 — 2.1633)
- Аляксандар Слушка (2.3.1633 — 1638)
- Мікалай Сапега (1638 — 11.1638)
- Аляксандар Масальскі (11.1638 — 1643)
- Андрэй Масальскі (3.1643 — 13.1.1645)
- Аляксандар Агінскі (3.1645 — пач. 1649)
- Гедэон Раецкі (пач. 1649 — 1654)
- Крыштап Рудаміна–Дусяцкі (1654 — 1654/1655)
- Крыштап Цеханавецкі (1654/1655 — кан. 1655)
- Ян Сэбасьцян Кешторт (9.1.1656 — 3.1667)
- Казімер Караль Белазор (3.1667 — каля 1680)
- Міхал Даўмонт-Сясіцкі (каля 1680 — 14.4.1698)
- Уладыслаў Язафат Сапега (14.1.1699 — 31.10.1709)
- Крыштап Зяновіч (18.11.1709 — 1717)
- Крыштап Завіша (26.2.1720 — 1721)
- Ян Караль Жаба (1721 — 26.5.1754)
- Ян Аўгуст Гільзэн (6/7.1754 — 14.2.1767)
- Юзаф Гільзэн (17.2.1767 — 14.4.1770)
- Тадэвуш Буржынскі (14.4.1770 — 1773)
- Юзаф Радзівіл (29.5.1773 — 3.2.1784)
- Адам Хмара (4.2.1784 — ?)
Кашталянамі менскімі былі:
- М.С. Тальваш (1566—1570)
- Я.Я. Глябовіч (1572—1584)
- М.Б. Гарабурда (1584—1586)
- В.В. Агрыпа (1586—1590)
- М. Стравінскі (1590—1592)
- А.П. Сапега (1592—1597)
- Ю.Я. Корсак (1597)
- М.П. Дарагастайскі (1597—1600)
- Ш.Я. Галоўчынскі (1600—1610)
- П. Тышкевіч (1611—1618)
- А. Слушка (1618—1628)
- А. Завіша (1628—1630)
- Я.А. Ляцкі (1630—1634)
- Г. Дунін-Раецкі (1634—1649)
- М.С. Чацьвярцінскі (1649—1659)
- Я.Т. Кунцэвіч (1661)
- С.К. Кандзежаўскі (1661—1663)
- А. Юдзіцкі (1672—1677)
- Я.П. Юдзіцкі (1694)
- К. Есьман (1697)
- А. Пузына (1697—1701)
- К. Война-Ясяніцкі (1701)
- М. Шчука (1701—1709)
- Т.А. Ваньковіч (1710)
- Ш. Любецкі-Друцкі (1710)
- Я.Ф. Сапега (1711—1712)
- Д. Выгоўскі (1713—1740)
- А. Глябіцкі-Юзэфовіч (1740—1758)
- М. Юдзіцкі (1742—1758)
- Я. Юдзіцкі (1758—1777)
- А.М. Ракіцкі (1777—1779)
- А. Хмара (1779—1784)
- Ш. Забела (1784—1787)
- Ш. Забела (1787—1792)
- М. Абуховіч (1792—1793)
Глядзіце таксама
Крыніцы
- ^ Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском // Материалы исследований О.Однороженко (г.Харьков) и М.В.Ревнивцева (г.Энгельс)
- ^ Менскае ваяводства // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 198
- ^ Вячаслаў Насевіч. Менскае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 288
- ^ Міхась Мацельскі. Гісторыя Барысава ў датах // «Гоман Барысаўшчыны»
- ^ Вячаслаў Насевіч. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя ў 2 тамах. Т.1. — Мінск, 2005. С. 34—39.
- ^ а б Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 339
Літаратура
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 339—340
- Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885. S. 482
- Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1
- Любавский М.К. Очерк истории Литовско-Русского государства до Люблинской унии включительно. 2-е выд. М., 1915.
- Юхо Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі. Мн., 1992.
- Baliński M., Lipiński T. Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym. T. 3. Warszawa, 1846.
| Княствы[i] | .png) | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Намесьніцтвы | |||||||||
| Ваяводзтвы |
| ||||||||
| Староствы | |||||||||
| |||||||||