Фартэцыя: розьніца паміж вэрсіямі
д робат дадаў: new:कोट मण्डल, नेल्लोर जिल्ला |
стыль, шаблён, артаграфія |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
[[Выява:Sluckaja Fartecyja Fuerstenhoff.jpg|thumb|300px|[[Слуцкая фартэцыя]], Максіміліян фон Фюрстэнгоф]] |
[[Выява:Sluckaja Fartecyja Fuerstenhoff.jpg|thumb|300px|[[Слуцкая фартэцыя]], Максіміліян фон Фюрстэнгоф]] |
||
'''Фартэцыя''' |
'''Фартэцыя''', '''цьвердзь''' ('''крэпасьць''') — гэта комплекс узаемазьвязаных і ўзаемадапаўняльных умацаваньняў [[бастыён]]нага тыпу, прыстасаваных для ўжываньня вагняпальнай зброі. |
||
Найлепшымі прыкладамі |
Найлепшымі прыкладамі фартэцыяў на Беларусі зьяўляюцца комплексы бастыённых умацаваньняў [[Нясьвіская фартэцыя|Нясвіжа]], [[Слуцкая фартэцыя|Слуцка]], [[Быхаўская фартэцыя|Быхава]] ці [[Менская фартэцыя|Менска]], увогуле ж у XVII-XVIII стст. шмат буйных і сярэдніх гарадоў Беларусі мелі падобныя бастыённыя ўмацаваньні. |
||
Падвідамі ці асобнымі часткамі |
Падвідамі ці асобнымі часткамі фартэцыяў можна лічыць [[бастыённы замак|бастыённыя замкі]] і [[форт]]ы. |
||
== Гісторыя == |
== Гісторыя == |
||
⚫ | Са зьяўленьнем эфэктыўнай артылерыі, павелічэньнем дыстанцыі паражэньня і ўвядзеньнем пэўных геамэтрычных законаў пабудовы ўмацаваньняў для якаснага вядзеньня вагню з гарматаў увесь абарончы комплекс перарос ў сыстэму ўзаемадапаўняльных элемэнтаў абароны ([[курціна|курцінаў]], [[бастэя|бастэяў]], [[бастыён]]аў). Да ўвядзеньня вагняпальнай зброі шукалі спосабы, як умацаваць абарону на асобных найбольш небясьпечных дзялянках, у новых умовах трэба было вынаходзіць магчымасьць комплекснай абароны з узаемадапаўненьнем элемэнтаў па пэрымэтры. Што цікава, час шпаркай эвалюцыі вагняпальнай зброі супаў з узмацьненьнем абсалютысцкіх тэндэнцыяў у [[Эўропа|Эўропе]], асабліва ў [[Францыя|Францыі]], што дазволіла канцэнтраваць вялікія матэрыяльныя сродкі для ўзьвядзеньня умацаваньняў новага тыпу. На беларускіх землях гэты фэномэн найбольш ярка праявіўся ў дзейнасьці [[Мікалай Крыштаф Радзівіл Сіротка|Мікалая Крыштафа Радзівіла]] і [[Багуслаў Радзівіл|Багуслава Радзівіла]] і ўзьвядзеньні імі комплексаў бастыённых умацаваньняў у [[Нясьвіская фартэцыя|Нясьвіжы]] і [[Слуцкая фартэцыя|Слуцку]]. |
||
⚫ | Са зьяўленьнем эфэктыўнай артылерыі |
||
== Азначэньні ў замежных мовах == |
== Азначэньні ў замежных мовах == |
||
⚫ | Слова фартэцыя паходзіць з італьянскай мовы, дзе іх называюць называюць «Fortezza», у нямецкай — «Festung» , у польскай — «twierdza» (бел. ''цьвердзь'') ці forteca. У расейскамоўнай традыцыі фартэцыі набылі назоў «крепость», што ў традыцыі абарончых збудаванняў Расеі выглядае даволі слушна. Найлепшым прыкладам у гэтым выпадку будзе г.зв. [[Смаленская фартэцыя|Смаленская крэпасьць]] збудаваная ў пачатку XVII ст. У далейшым з распаўсюджаньнем бастыённай фартыфікацыі ў [[Маскоўскае княства|Маскоўскай дзяржаве]], фартэцыі перанялі назоў крэпасьць, зрэшты па сваіх грамадзка-палітычных функцыях яны былі падобныя: сымбалі цэнтралізаванай дзяржавы. У ХІХ ст. паняцьце «''крэпасьць''» прыйшло на тэрыторыю былога ВКЛ з узьвядзеньнем г.зв. [[крэпасьцяў у Брэсце]], [[Бабруйская фартэцыя|Бабруйску]], [[Ковенская фартэцыя|Коўне]] і інш. Па сутнасьці гэта былі тыя ж фартэцыі, толькі значна мадэрнізаваныя. Дзеля карысьці далейшай распрацоўкі праблематыкі фартыфікацыйнага мастацтва Беларусі і ВКЛ сутнасьць гэтых «крэпасьцяў» трэба разглядаць у межах агульнага пытаньня разьвіцьця фартэцыяў ва Ўсходняй Эўропе ўвогуле і ў Беларусі ў прыватнасьці. |
||
⚫ | Слова фартэцыя паходзіць з італьянскай мовы, дзе іх называюць называюць Fortezza, у нямецкай |
||
== Літаратура == |
== Літаратура == |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Вонкавыя спасылкі == |
== Вонкавыя спасылкі == |
||
{{Commons|Category:Fortification|выгляд=міні}} |
{{Commons|Category:Fortification|выгляд=міні}} |
||
{{Абарончыя комплексы}} |
|||
[[Катэгорыя:Фартэцыя]] |
[[Катэгорыя:Фартэцыя]] |
Вэрсія ад 01:03, 5 красавіка 2009
Фартэцыя, цьвердзь (крэпасьць) — гэта комплекс узаемазьвязаных і ўзаемадапаўняльных умацаваньняў бастыённага тыпу, прыстасаваных для ўжываньня вагняпальнай зброі.
Найлепшымі прыкладамі фартэцыяў на Беларусі зьяўляюцца комплексы бастыённых умацаваньняў Нясвіжа, Слуцка, Быхава ці Менска, увогуле ж у XVII-XVIII стст. шмат буйных і сярэдніх гарадоў Беларусі мелі падобныя бастыённыя ўмацаваньні.
Падвідамі ці асобнымі часткамі фартэцыяў можна лічыць бастыённыя замкі і форты.
Гісторыя
Са зьяўленьнем эфэктыўнай артылерыі, павелічэньнем дыстанцыі паражэньня і ўвядзеньнем пэўных геамэтрычных законаў пабудовы ўмацаваньняў для якаснага вядзеньня вагню з гарматаў увесь абарончы комплекс перарос ў сыстэму ўзаемадапаўняльных элемэнтаў абароны (курцінаў, бастэяў, бастыёнаў). Да ўвядзеньня вагняпальнай зброі шукалі спосабы, як умацаваць абарону на асобных найбольш небясьпечных дзялянках, у новых умовах трэба было вынаходзіць магчымасьць комплекснай абароны з узаемадапаўненьнем элемэнтаў па пэрымэтры. Што цікава, час шпаркай эвалюцыі вагняпальнай зброі супаў з узмацьненьнем абсалютысцкіх тэндэнцыяў у Эўропе, асабліва ў Францыі, што дазволіла канцэнтраваць вялікія матэрыяльныя сродкі для ўзьвядзеньня умацаваньняў новага тыпу. На беларускіх землях гэты фэномэн найбольш ярка праявіўся ў дзейнасьці Мікалая Крыштафа Радзівіла і Багуслава Радзівіла і ўзьвядзеньні імі комплексаў бастыённых умацаваньняў у Нясьвіжы і Слуцку.
Азначэньні ў замежных мовах
Слова фартэцыя паходзіць з італьянскай мовы, дзе іх называюць называюць «Fortezza», у нямецкай — «Festung» , у польскай — «twierdza» (бел. цьвердзь) ці forteca. У расейскамоўнай традыцыі фартэцыі набылі назоў «крепость», што ў традыцыі абарончых збудаванняў Расеі выглядае даволі слушна. Найлепшым прыкладам у гэтым выпадку будзе г.зв. Смаленская крэпасьць збудаваная ў пачатку XVII ст. У далейшым з распаўсюджаньнем бастыённай фартыфікацыі ў Маскоўскай дзяржаве, фартэцыі перанялі назоў крэпасьць, зрэшты па сваіх грамадзка-палітычных функцыях яны былі падобныя: сымбалі цэнтралізаванай дзяржавы. У ХІХ ст. паняцьце «крэпасьць» прыйшло на тэрыторыю былога ВКЛ з узьвядзеньнем г.зв. крэпасьцяў у Брэсце, Бабруйску, Коўне і інш. Па сутнасьці гэта былі тыя ж фартэцыі, толькі значна мадэрнізаваныя. Дзеля карысьці далейшай распрацоўкі праблематыкі фартыфікацыйнага мастацтва Беларусі і ВКЛ сутнасьць гэтых «крэпасьцяў» трэба разглядаць у межах агульнага пытаньня разьвіцьця фартэцыяў ва Ўсходняй Эўропе ўвогуле і ў Беларусі ў прыватнасьці.
Літаратура
- Ткачоў М.А., Цярохін С.Ф. Ляхавіцкая фартэцыя // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1973. №1
Вонкавыя спасылкі
Фартэцыя — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў