Фартэцыя: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
стыль, шаблён, артаграфія
Радок 1: Радок 1:
[[Выява:Sluckaja Fartecyja Fuerstenhoff.jpg|thumb|300px|[[Слуцкая фартэцыя]], Максіміліян фон Фюрстэнгоф]]
[[Выява:Sluckaja Fartecyja Fuerstenhoff.jpg|thumb|300px|[[Слуцкая фартэцыя]], Максіміліян фон Фюрстэнгоф]]


'''Фартэцыя''' гэта комплекс узаемазьвязаных і узаемадапаўняльных умацаваньняў [[бастыён]]нага тыпу, прыстасаваных для ужываньня вагняпальнай зброі.
'''Фартэцыя''', '''цьвердзь''' ('''крэпасьць''') гэта комплекс узаемазьвязаных і ўзаемадапаўняльных умацаваньняў [[бастыён]]нага тыпу, прыстасаваных для ўжываньня вагняпальнай зброі.


Найлепшымі прыкладамі фартэцый на Беларусі зьяўляюцца комплексы бастыённых умацаваньняў [[Нясьвіская фартэцыя|Нясвіжа]], [[Слуцкая фартэцыя|Слуцка]], [[Быхаўская фартэцыя|Быхава]] ці [[Менская фартэцыя|Менска]], увогуле ж у XVII-XVIII стст. шмат буйных і сярэдніх гарадоў Беларусі мелі падобныя бастыённыя ўмацаваньні.
Найлепшымі прыкладамі фартэцыяў на Беларусі зьяўляюцца комплексы бастыённых умацаваньняў [[Нясьвіская фартэцыя|Нясвіжа]], [[Слуцкая фартэцыя|Слуцка]], [[Быхаўская фартэцыя|Быхава]] ці [[Менская фартэцыя|Менска]], увогуле ж у XVII-XVIII стст. шмат буйных і сярэдніх гарадоў Беларусі мелі падобныя бастыённыя ўмацаваньні.


Падвідамі ці асобнымі часткамі фартэцый можна лічыць [[бастыённы замак|бастыённыя замкі]] і [[форт]]ы.
Падвідамі ці асобнымі часткамі фартэцыяў можна лічыць [[бастыённы замак|бастыённыя замкі]] і [[форт]]ы.


== Гісторыя ==
== Гісторыя ==
Са зьяўленьнем эфэктыўнай артылерыі, павелічэньнем дыстанцыі паражэньня і ўвядзеньнем пэўных геамэтрычных законаў пабудовы ўмацаваньняў для якаснага вядзеньня вагню з гарматаў увесь абарончы комплекс перарос ў сыстэму ўзаемадапаўняльных элемэнтаў абароны ([[курціна|курцінаў]], [[бастэя|бастэяў]], [[бастыён]]аў). Да ўвядзеньня вагняпальнай зброі шукалі спосабы, як умацаваць абарону на асобных найбольш небясьпечных дзялянках, у новых умовах трэба было вынаходзіць магчымасьць комплекснай абароны з узаемадапаўненьнем элемэнтаў па пэрымэтры. Што цікава, час шпаркай эвалюцыі вагняпальнай зброі супаў з узмацьненьнем абсалютысцкіх тэндэнцыяў у [[Эўропа|Эўропе]], асабліва ў [[Францыя|Францыі]], што дазволіла канцэнтраваць вялікія матэрыяльныя сродкі для ўзьвядзеньня умацаваньняў новага тыпу. На беларускіх землях гэты фэномэн найбольш ярка праявіўся ў дзейнасьці [[Мікалай Крыштаф Радзівіл Сіротка|Мікалая Крыштафа Радзівіла]] і [[Багуслаў Радзівіл|Багуслава Радзівіла]] і ўзьвядзеньні імі комплексаў бастыённых умацаваньняў у [[Нясьвіская фартэцыя|Нясьвіжы]] і [[Слуцкая фартэцыя|Слуцку]].

Са зьяўленьнем эфэктыўнай артылерыі павялічэньнем дыстанцыі паражэньня і ўвядзеньнем пэўных геамэтрычных законаў пабудовы ўмацаваньняў для якаснага вядзеньня вагню з гарматаў увесь абарончы комплекс перарос ў сістэму ўзаемадапаўняльных элемэнтаў абароны ([[курціна|курцін]], [[бастэя|бастэй]], [[бастыён]]аў). Да ўвядзеньня вагняпальнай зброі шукалі спосабы , як умацаваць абарону на асобных найбольш небяспечных участак, у новых умовах трэба было вынаходзіць магчымасць комплекснай абароны з узаемадапаўненьнем элементаў па пэрымэтры. Што цікава, час шпаркай эвалюцыі вагняпальнай зброі супаў з узмацненьнем абсалютысцкіх тэндэнцыі ў [[Эўропа|Эўропе]], асабліва ў [[Францыя|Францыі]], што дазволіла канцэнтраваць вялікія матэрыяльныя сродкі для ўзвядзеньня умацаванняў новага тыпу. На беларускіх землях гэты феномен найбольш ярка праявіўся ў дзейнасьці [[Мікалай Крыштаф Радзівіл Сіротка|Мікалая Крыштафа Радзівіла]] і [[Багуслаў Радзівіл|Багуслава Радзівіла]] і ўзвядзеньні імі комплексаў бастыённых умацаванняў у [[Нясьвіская фартэцыя|Нясвіжы]] і [[Слуцкая фартэцыя|Слуцку]].


== Азначэньні ў замежных мовах ==
== Азначэньні ў замежных мовах ==
Слова фартэцыя паходзіць з італьянскай мовы, дзе іх называюць называюць «Fortezza», у нямецкай «Festung» , у польскай «twierdza» (бел. ''цьвердзь'') ці forteca. У расейскамоўнай традыцыі фартэцыі набылі назоў «крепость», што ў традыцыі абарончых збудаванняў Расеі выглядае даволі слушна. Найлепшым прыкладам у гэтым выпадку будзе г.зв. [[Смаленская фартэцыя|Смаленская крэпасьць]] збудаваная ў пачатку XVII ст. У далейшым з распаўсюджаньнем бастыённай фартыфікацыі ў [[Маскоўскае княства|Маскоўскай дзяржаве]], фартэцыі перанялі назоў крэпасьць, зрэшты па сваіх грамадзка-палітычных функцыях яны былі падобныя: сымбалі цэнтралізаванай дзяржавы. У ХІХ ст. паняцьце «''крэпасьць''» прыйшло на тэрыторыю былога ВКЛ з узьвядзеньнем г.зв. [[крэпасьцяў у Брэсце]], [[Бабруйская фартэцыя|Бабруйску]], [[Ковенская фартэцыя|Коўне]] і інш. Па сутнасьці гэта былі тыя ж фартэцыі, толькі значна мадэрнізаваныя. Дзеля карысьці далейшай распрацоўкі праблематыкі фартыфікацыйнага мастацтва Беларусі і ВКЛ сутнасьць гэтых «крэпасьцяў» трэба разглядаць у межах агульнага пытаньня разьвіцьця фартэцыяў ва Ўсходняй Эўропе ўвогуле і ў Беларусі ў прыватнасьці.

Слова фартэцыя паходзіць з італьянскай мовы, дзе іх называюць называюць Fortezza, у нямецкай Festung , у польскай twierdza ці forteca. У расейскамоўнай традыцыі фартэцыі набылі назоў “крепость”, што ў традыцыі абарончых збудаванняў Расеі выглядае даволі слушна. Найлепшым прыкладам у гэтым выпадку будзе т.зв. [[Смаленская фартэцыя|Смаленская крэпасьць]] збудаваная ў пачатку XVII ст. У далейшым з распаўсюджаньнем бастыённай фартыфікацыі ў [[Маскоўскае княства|Маскоўскай дзяржаве]],фартэцыі перанялі назоў крэпасьць, зрэшты па сваіх грамадска-палітычных функцыях яны былі падобныя: сымбалі цэнтралізаванай дзяржавы. У ХІХ ст. паняцце “крэпасьць” прыйшло на тэрыторыю былога ВКЛ з узвядзеньнем т.зв. [[крэпасьцяў у Брэсце]], [[Бабруйская фартэцыя|Бабруйску]], [[Ковенская фартэцыя|Коўне]] і інш. Па сутнасьці гэта былі тыя ж фартэцыі, толькі значна мадэрнізаваныя. Дзеля карысьці далейшай распрацоўкі праблематыкі фартыфікацыйнага мастацтва Беларусі і ВКЛ сутнасьць гэтых "крэпасьцяў" трэба разглядаць у межах агульнага пытаньня разьвіцьця фартэцый ва Ўсходняй Эўропе ўвогуле і ў Беларусі ў прыватнасьці.


== Літаратура ==
== Літаратура ==
* Ткачоў М.А., Цярохін С.Ф. Ляхавіцкая фартэцыя // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1973. №1

Ткачоў М.А., Цярохін С.Ф. Ляхавіцкая фартэцыя//Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1973. №1


== Вонкавыя спасылкі ==
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Fortification|выгляд=міні}}
{{Commons|Category:Fortification|выгляд=міні}}

{{Абарончыя комплексы}}


[[Катэгорыя:Фартэцыя]]
[[Катэгорыя:Фартэцыя]]

Вэрсія ад 01:03, 5 красавіка 2009

Слуцкая фартэцыя, Максіміліян фон Фюрстэнгоф

Фартэцыя, цьвердзь (крэпасьць) — гэта комплекс узаемазьвязаных і ўзаемадапаўняльных умацаваньняў бастыённага тыпу, прыстасаваных для ўжываньня вагняпальнай зброі.

Найлепшымі прыкладамі фартэцыяў на Беларусі зьяўляюцца комплексы бастыённых умацаваньняў Нясвіжа, Слуцка, Быхава ці Менска, увогуле ж у XVII-XVIII стст. шмат буйных і сярэдніх гарадоў Беларусі мелі падобныя бастыённыя ўмацаваньні.

Падвідамі ці асобнымі часткамі фартэцыяў можна лічыць бастыённыя замкі і форты.

Гісторыя

Са зьяўленьнем эфэктыўнай артылерыі, павелічэньнем дыстанцыі паражэньня і ўвядзеньнем пэўных геамэтрычных законаў пабудовы ўмацаваньняў для якаснага вядзеньня вагню з гарматаў увесь абарончы комплекс перарос ў сыстэму ўзаемадапаўняльных элемэнтаў абароны (курцінаў, бастэяў, бастыёнаў). Да ўвядзеньня вагняпальнай зброі шукалі спосабы, як умацаваць абарону на асобных найбольш небясьпечных дзялянках, у новых умовах трэба было вынаходзіць магчымасьць комплекснай абароны з узаемадапаўненьнем элемэнтаў па пэрымэтры. Што цікава, час шпаркай эвалюцыі вагняпальнай зброі супаў з узмацьненьнем абсалютысцкіх тэндэнцыяў у Эўропе, асабліва ў Францыі, што дазволіла канцэнтраваць вялікія матэрыяльныя сродкі для ўзьвядзеньня умацаваньняў новага тыпу. На беларускіх землях гэты фэномэн найбольш ярка праявіўся ў дзейнасьці Мікалая Крыштафа Радзівіла і Багуслава Радзівіла і ўзьвядзеньні імі комплексаў бастыённых умацаваньняў у Нясьвіжы і Слуцку.

Азначэньні ў замежных мовах

Слова фартэцыя паходзіць з італьянскай мовы, дзе іх называюць называюць «Fortezza», у нямецкай — «Festung» , у польскай — «twierdza» (бел. цьвердзь) ці forteca. У расейскамоўнай традыцыі фартэцыі набылі назоў «крепость», што ў традыцыі абарончых збудаванняў Расеі выглядае даволі слушна. Найлепшым прыкладам у гэтым выпадку будзе г.зв. Смаленская крэпасьць збудаваная ў пачатку XVII ст. У далейшым з распаўсюджаньнем бастыённай фартыфікацыі ў Маскоўскай дзяржаве, фартэцыі перанялі назоў крэпасьць, зрэшты па сваіх грамадзка-палітычных функцыях яны былі падобныя: сымбалі цэнтралізаванай дзяржавы. У ХІХ ст. паняцьце «крэпасьць» прыйшло на тэрыторыю былога ВКЛ з узьвядзеньнем г.зв. крэпасьцяў у Брэсце, Бабруйску, Коўне і інш. Па сутнасьці гэта былі тыя ж фартэцыі, толькі значна мадэрнізаваныя. Дзеля карысьці далейшай распрацоўкі праблематыкі фартыфікацыйнага мастацтва Беларусі і ВКЛ сутнасьць гэтых «крэпасьцяў» трэба разглядаць у межах агульнага пытаньня разьвіцьця фартэцыяў ва Ўсходняй Эўропе ўвогуле і ў Беларусі ў прыватнасьці.

Літаратура

  • Ткачоў М.А., Цярохін С.Ф. Ляхавіцкая фартэцыя // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1973. №1

Вонкавыя спасылкі

Фартэцыясховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Шаблён:Абарончыя комплексы