Сьвяты Марцін

Жан Фуке, Учынак святога Марціна

Святы Марцін (Сьвяты Марцін) (па-лацінску: Martinus) (каля 316 – 317 – 8 лістапада 397) — хрысціянскі святар, біскуп Тура (Францыя).

Дзень Святога Марціна, які каталіцкі касцёл святкуе 11 лістапада, быў калісьці адным з самых прыкметных у каталіцкім календары (урачыстасці ў ягоны гонар доўжыліся тры дні, з 10 па 12), а сам Марцін — адным з самых улюбёных святых з агульнаеўрапейскім культам. Калі Беларусь была інтэгральнай часткай заходняга свету, гэты культ быў пашыраны і ў нас. У праваслаўнай традыцыі гэтага святога называюць Марцінам Міласэрным і адзначаюць ягоную памяць 13 лютага.

Адзін з самых славутых святых Рымскага касцёлу, Марцін нарадзіўся каля 316 – 317 гадоў у рымскай правінцыі Панонія (сучасная Венгрыя). Ягоны бацька быў легіянерам, які даслужыўся да пасады трыбуна і заставаўся перакананым прыхільнікам рымскага паганства. Таму свядома назваў сына ў гонар Марса — рымскага бога вайны. Калі пазней бацьку перавялі служыць у італьянскую Павію, Марцін пазнаёміўся з тамтэйшымі хрысціянамі і стаў катэхуменам, але да хросту не дайшло, бо тамтэйшы біскуп папросту баяўся хрысціць дзесяцігадовага хлапчука, каб не наразіць на сябе гнеў уплывовага бацькі. Толькі больш як праз 10 гадоў здарыўся выпадак, які канчаткова вызначыў выбар Марціна, на той час ужо легіянера. У 338 годзе, пад час побыту ў гарнізоне Амьена, ён у лютую зімовую сцюжу спаткаў жабрака і аддаў яму палову свайго плашча. Уначы ён сасніў Хрыста, апранутага ў ягоны плашч, які казаў анёлам: «Глядзіце, як мяне Марцін-катэхумен апрануў!» Вясной 339 года, на Вялікдзень, як было тады прынята, Марцін хрысціўся. Пасля звальнення з вайсковай службы Марцін з некалькімі таварышамі заклаў першую пустэльню ў Галіі (360), зрабіўшыся пачынальнікам гальскага (пазней французскага) манаства, і хутка слава пра ягонае святое жыццё разнеслася і па захадзе, і па ўсходзе Рымскай імперыі.

Адкуль такая трывалая сувязь Марціна з гусямі? У 371 годзе памёр біскуп гальскага гораду Тур. Святары і цывільныя вернікі прагнулі бачыць на турскай катэдры менавіта Марціна, але ён не хацеў пакідаць свой прыстанак. Тады яго прыхільнікі ўжылі падман. Адзін з паважаных грамадзянаў Тура папрасіў, каб Марцін, які славіўся цудоўнымі аздараўленнямі, адведаў ягоную хворую жонку. Заманіўшы пустэльніка да сябе пад такім годным прэтэкстам, турскія мяшчане гвалтам зацягнулі яго ў катэдру і пакорна-настойліва ўпрасілі, каб прыняў годнасць біскупа. Пасля доўгіх намоваў ён урэшце пагадзіўся і 4 ліпеня 371 года быў высвячаны на біскупа Тура.

Народная традыцыя сцвярджае, што Марцін спачатку здолеў уцячы ад сваіх надакучлівых прыхільнікаў і схавацца ў гусятніку, але колішнія выратавальнікі Рыму выдалі яго сваім гергетаннем. Таму першым учынкам разгневанага Марціна на новай пасадзе быў нібыта загад засмажыць адну са «здрадніц». Паводле іншай легенды, гусі аднойчы перапынілі казанне Марціна, чым і наразілі ягоны гнеў. Афіцыйная каталіцкая агіяграфія на гэты конт маўчыць — сапраўды, такі імпульсіўны ды помслівы учынак дрэнна стасуецца з хрысціянскімі разважнасцю ды стрыманасцю. Хутчэй за ўсё, гэтая легенда паўстала значна пазней за рэальныя падзеі, праз шмат гадоў па смерці святога. Але ж на чымсьці такое трывалае атаясамліванне Марціна з гусямі мусіць грунтавацца? Мо справа ў тым, што гусі лічыліся ў рымлянаў свяшчэннымі птушкамі Марса, у гонар якога і быў названы будучы святы? На біскупскай пасадзе Марцін праявіў сябе бескампрамісным змагаром з паганствам, руйнуючы капішчы паганскіх багоў і ўсяляк выкараняючы старыя вераванні. Ці не сімвалізуе прыпісаная яму нянавісць да гусей свядомае ды паслядоўнае адрачэнне ад рымскага паганства, ад традыцыі, у якой намагаліся яго выхаваць бацькі — якіх Марціну, дарэчы, незадоўга да іх смерці ўдалося схіліць да хросту?

Святы Марцін памёр 8 лістапада 397 года ў заснаваным ім кляштары Мармуцье за 14 км ад Тура, а праз тры дні яго цела перавезлі Луарай у Тур і ўрачыста пахавалі — таму дзень яго памяці святкуюць менавіта 11 лістапада. З цягам часу ён быў абвешчаны святым патронам Францыі. Каля 700 населеных пунктаў Францыі, а таксама больш за 3.600 французскіх парафій носяць ягонае імя. У Рэчы Паспалітай Марцін быў адным з самых папулярных святых, якому было прысвечана больш за 200 касцёлаў (большая частка гэтых парафій, прынамсі ў Польшчы, захавалася да нашых дзён). Шмат стагодзьдзяў ягоны дзень быў абавязковым касцёльным святам. Найбольш гарлівыя каталікі ў Рэчы Паспалітай захоўвалі саракадзённы пост перад Божым Нараджэннем, які пачынаўся адразу па Святога Марціне, 12 лістапада, як аналаг Вялікага Посту перад Вялікднём.

Атрыбуты: плашч ? (гусі рачэй неафіцыйны?)

Патрон: Тура, Паноніі, млынароў (???)

Вонкавыя спасылкі

Сьвяты Марцін — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў