Зэмбін

Зэмбін
трансьліт. Zembin
Касьцёл дамініканаў
Першыя згадкі:	1526
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Барысаўскі
Сельсавет:	Зэмбінскі
Вышыня:	190 м н. у. м.
Насельніцтва:	723 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 177
Паштовы індэкс:	222133
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	54°22′0″ пн. ш. 28°13′0″ у. д.
Зэмбін на мапе Беларусі ± Зэмбін Зэмбін
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Зэ́мбін — вёска ў Беларусі, на рацэ Зэмбінцы. Цэнтар сельсавету Барысаўскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 723 чалавекі. Знаходзіцца за 30 км на паўночны захад ад Барысава, за 33 км ад чыгуначнай станцыі Барысаў; на скрыжаваньні аўтамабільных дарог Барысаў — Плешчаніцы і Лагойск — Бягомель.

Зэмбін — даўняе мястэчка гістарычнай Меншчыны. Да нашага часу тут захаваўся касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў пераходным стылі ад барока да клясыцызму, помнік архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся корпус кляштару дамініканаў, помнік архітэктуры XVIII ст., зруйнаваны расейскімі ўладамі.

Назва

На думку географа В. Жучкевіча, тапонім «Зэмбін» спазнаў значныя зьмяненьні. Пачатковай формай, імаверна, быў Жабін — ад прозьвішча Жаба. На мапе XVI ст. паселішча значыцца як Жэмбін. Пазьней «ж» перайшло ў «з» падобна на тое, як гэта адбылося ў Жыгмант — Зыгмант, жалеза — залеза (дыялектнае), Ждановіч — Здановіч і г. д. Ужо пад 1592 годам мястэчка ўпамінаецца як Зэбін. Такім чынам, трансфармацыя назвы мела наступны выгляд: Жабін — Жэбін — Зэбін — Зэмбін.

Варыянты напісаньня сучаснай назвы паселішча — Зе́бін, Зе́мбін.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Паводле дасьледнікаў XIX ст., сярод навакольных паселішчаў Зэмбін зьяўляецца найстарэйшым. Аднак дакладная дата яго заснаваньня застаецца невядомай. Першы пісьмовы ўпамін датуецца толькі 1526 годам. У гэты час тут існаваў вялікі маёнтак, якім валодалі Радзівілы. Пра значнасьць маёнтку сьведчыць тое, што для кіраваньня ім прызначаўся дзяржаўца. Як вядома, дзяржаўцы ў Вялікім Княстве Літоўскім прызначаліся толькі ў вялікакняскія або ў буйныя маёнткі. У ліпені 1592 году дзяржаўцам зэмбінскім быў Януш Длускі. У канцы XVI — пачатку XVII стагодзьдзяў маёнтак належаў прадстаўніку іншага вядомага літоўскага роду — Станіславу Кішку.

У XVІ — першай палове XVІІ стагодзьдзяў адбыўся росквіт Зэмбіна. У гэты час ён меў статус мястэчка. Зь сярэдзіны XVІІ ст. праз вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай і яе наступствы Зэмбін, як і ўся краіна, перажыў моцны заняпад. Пачатак XVIII ст. не прынёс палёгкі. Вайсковыя дзеяньні за часамі Вялікай Паўночнай вайны абмінулі мястэчка, аднак працяглае разьмяшчэньне тут хаўруснага маскоўскага войска на чале зь Меншыкавым давяло край да поўнага жабрацтва. З гэтай прычыны Зэмбін згубіў статус мястэчка. На 1777 год тут было 38 двароў, карчма, бровар і 2 вадзяныя млыны.

Пераломным у лёсе Зэмбіна быў 1783 год. Тагачасны ягоны гаспадар Храптовіч дамогся вяртаньня паселішчу статусу мястэчка і запрасіў сяліцца ў ім усіх вольных людзей (як хрысьціянаў, так і нехрысьціянаў) і стварыў ім умовы вядзеньня гандлю. З гэтага часу ў Зэмбіне пасяліліся жыды, а сам ён пачаў хутка расьці. Этнічная зьмена складу насельніцтва прывяла да зьмены вонкавага выгляду. Калі раней на Рынку стаяла царква, то неўзабаве па вяртаньні статусу мястэчка на яе месцы ўзьвялі сынагогу (апошняя бажніца на гэтым месцы існавала яшчэ да Другой сусьветнай вайны), а новую царкву збудавалі ў баку ад цэнтру — там, дзе і цяпер знаходзіцца больш позьняя царква-мураўёўка.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Касьцельная пячатка

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Зэмбін апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Барысаўскім павеце Менскай губэрні. Новыя ўлады адабралі мястэчка ў Яўхіма Храптовіча, але ўжо ў 1807 годзе вярнулі ягонаму сыну Ірынею. У 1795 годзе ў Зэмбіне адкрылася пошта, у якой было 4 паштальёны і 8 коней. На 1800 год у мястэчку было 52 двары, дзейнічалі касьцёл і царква, штогод праводзіліся 2 кірмашы, працаваў вадзяны млын.

У вайну 1812 году 30 чэрвеня Зэмбін занялі францускі войскі, у лістападзе таго ж году ў мястэчку правёў першую ноч па трагічнай пераправе празь Бярэзіну Напалеон. Тут жа ў касьцёле спавядаўся цяжка паранены францускі генэрал. У Зэмбіне ён памёр і спачыў на могілках. У 1834 годзе Ірыней Храптовіч прадаў частку мястэчка Ліхадзіеўскаму. Апошні здаваў яго ў арэнду.

Зэмбін здаўна быў цэнтрам культуры і адукацыі. Мясцовая бібліятэка, якая, хутчэй за ўсё, утварылася з заснаваньнем у першай палове XVІІ стагодзьдзя кляштару дамініканаў, была ў свой час найбагацейшай у краі. Існавала яна да 1812 году, калі згарэла ў часе вайсковых дзеяньняў. Былі ў Зэмбіне з даўніх часоў і навучальныя ўстановы. Так, разам з пабудовай у пачатку XIX ст. новага будынка касьцёла, пры ім утварылася школа. У 1863 годзе ў мястэчку адкрылася дзяржаўная, так званая народная вучэльня.

Вайна паміж Расейскай імпэрыяй і Францыяй і вызвольныя паўстаньні XІX стагодзьдзя, у якіх актыўна ўдзельнічалі зэмбінцы, спынілі рост мястэчка. Калі на 1800 год яно мела 52 двары, то на 1864 — толькі 50. Пазьней Зэмбін зноў хутка рос. У 1880 годзе ў ім ужо было 139 двароў (101 зь іх валодалі жыды). Мястэчка стала цэнтрам воласьці. На 1890 год у яе склад уваходзілі 124 населеныя пункты з агульнай колькасьцю насельніцтва 9202 чалавекі.

Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Зэмбіне было 164 двары, дзейнічалі касьцёл і царква, працавалі школа, млын, 4 кузьні, 23 крамы, 3 карчмы і 5 заезных дамоў. У 1912 годзе ў мястэчку пачала працаваць паштова-тэлеграфная кантора. На 1917 год у Зэмбіне было 154 двары. У Першую сусьветную вайну ў лютым — сьнежні 1918 году мястэчка займалі нямецкія войскі.

• Старая графіка Зэмбіна
• Праект царквы, 1853 г.
  Праект царквы, 1853 г.
• Праект царквы, 1864 г.
  Праект царквы, 1864 г.
• 
  Праект сынагогі, 1894 г.
• Праект царквы, 1904 г.
  Праект царквы, 1904 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Зэмбін абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, дзе ў 1924 годзе стаў цэнтрам раёну (з 1927 году ў Барысаўскім раёне). На 1926 год у мястэчку быў 141 двор (у маёнтку — 12), працавалі пошта, лясьніцтва, амбуляторыя, аптэка, цырульня, 7-гадовая школа, жыдоўская пачатковая школа, народны дом, вэтэрынарны пункт, сельскагаспадарчае крэдытнае таварыства, кравецкая, шавецкая, 2 сталярныя, 3 гарбарныя майстэрні, 5 кузьняў, паравы млын, 2 пякарні, 2 маслабойні, 24 крамы (зь іх 21 прыватная), 2 заезныя дамы. 27 верасьня 1933 году статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну зь ліпеня 1941 да 30 чэрвеня 1944 году Зэмбін знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй. 17 ліпеня 1941 году нацысты расстралялі 927 жыдоў.

На 1971 год у Зэмбіне было 294 двары, на 1994 год — 744, на 1997 год — 328. У 2000-я гады паселішча атрымала афіцыйны статус аграгарадку.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касьцёл, каля 1900 г.
• 
  Інтэр'ер касьцёла, 1914 г.
• 
  Плябанія, 1914 г.
• 
  Царква-мураўёўка, 1943 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1800 год — 266 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1880 год — 635 чал.; 1897 год — 1361 чал. у мястэчку Зэмбіне і 19 чал. у маёнтку Зэмбіне
• XX стагодзьдзе: 1908 год — 1189 чал. у мястэчку Зэмбіне і 28 чал. у маёнтку Зэмбіне; 1917 год — 1244 чал. у мястэчку Зэмбіне і 68 чал. у маёнтку Зэмбіне; 1919 год — 1512 чал., зь іх паводле веры: 9,7% каталікоў, 24,5% праваслаўных, 64,4% юдэяў; паводле нацыянальнасьці: 5,5% палякаў, >5% беларусаў, астатнія жыды; 1926 год — 1199 чал. у мястэчку Зэмбіне і 85 чал. у колішнім маёнтку Зэмбіне; 1960 год — 1056 чал.; 1971 год — 942 чал.; 1994 год — 1714 чал.; 1997 год — 834 чал.; 1999 год — 799 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2008 год — 1049 чал.; 2010 год — 723 чал.

Інфраструктура

У Зэмбіне працуюць агульнаадукацыйная школа, сельская лякарня, гандлёвы цэнтар, дом культуры, пошта, ашчадная каса, бібліятэка, комплексна-прыёмны пункт, СПК «Зэмбінскі».

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва	Былыя назвы
Ленінская вуліца	Касьцельная вуліца Загорная вуліца
Савецкая вуліца	Барысаўская вуліца
Ізі Харыка вуліца	Гацкая вуліца	Працоўна-сялянская вуліца
Бяз назвы	Рынак пляц

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі. Кляштар дамініканаў у 1609 годзе (паводле іншых зьвестак, у 1640 годзе) фундаваў падкаморы ашмянскі Адам Мацей Саковіч і ягоная жонка. У 1790 годзе стары драўляны будынак згарэў. У 1790—1809 гадох будаваўся новы мураваны касьцёл, асьвечаны 15 жніўня 1809 году. У 1833 годзе ўлады Расейскай імпэрыі зачынілі кляштар праз актыўны ўдзел манахаў у вызвольным паўстаньні. Касьцёл дзейнічаў да 1933 году і пэўны час у Другую сусьветную вайну. Будынак захаваўся да нашага часу, знаходзіцца ў паўзруйнаваным стане і патрабуе неадкладнай рэстаўрацыі.
• Царква Сьвятога Міхала Арханёла (мураўёўка). Першую драўляную грэцка-каталіцкую (уніяцкую) царкву збудавалі паміж 1783 і 1800 гадамі пад тытулам Сьвятой Тройцы. У 1807 годзе яна згарэла. У 1811 годзе царкву адбудавалі намаганьнямі Францішка Сержпутоўскага. У 1839 годзе расейскія ўлады глалтоўна адабралі зэмбінскі прыход у Сьвятога Пасаду ў валоданьне Маскоўскага патрыярхату. У 1840 годзе праводзіўся рамонт будынка, які абшылі дошкамі. У 1862 годзе на месцы старой узьвялі новую драўляную царкву пад тытулам Сьвятога Мікалая. Яе будаваньне каштавала 2225 рублёў. У 1900 годзе будынак згарэў. Узамен у пачатку XX ст. збудавалі новую цагляную царкву, што захавалася да нашых дзён.
• Музэй народнай славы (філіял Барысаўскага дзяржаўнага аб’яднанага музэю), у якім знаходзіцца, у тым ліку, калекцыя рэплікаў карцін майстроў эўрапейскага жывапісу, перададзеных музэю Надзеяй Хадасевіч-Лежэ, і 6 мазаік працы самой мастачкі.

Страчаная спадчына

• Кляштар дамініканцаў (1766)
• Млын
• Сынагога
• Царква Сьвятога Міхала Арханёла
• Царква Сьвятой Тройцы

Галерэя

• Краявіды Зэмбіна
• 
  Касьцёл
• 
  Касьцёл, апсыда
• 
  Касьцёл, руіны
• 
  Царква-мураўёўка

Асобы

• Уладзімер Вашкевіч (1900—1970) — генэрал-палкоўнік
• Усевалад Кадыгробаў (1877—1915) — краязнавец, грамадзкі дзяяч
• Ізі Харык (1896/1898—1937) — паэт
• Язэп Шпэт (1891—1955) — беларускі пісьменьнік і мастак

Літаратура

• Адамовіч С. Занядбаная святыня. З гісторыі касцёла Зембінскага дамініканскага кляштара // «Наша Вера» № 1 (7), 1999.
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — ISBN 985-11-0130-3
• Белы І., Мяцельскі М. Слаўнае мястэчка Зембін // «Гоман Барысаўшчыны» № 7 (16), 2000.
• Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 8. Мінская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: Т.У. Бялова (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2010. — 736 с.: іл. ISBN 978-985-11-0520-1.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895.

Вонкавыя спасылкі

Зэмбін — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• мяст. Зэмбін на Radzima.org
• Зембін — парафія Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі на Catholic.by
• Зэмбін на сайце Барысаўскага раённага выканаўчага камітэту (рас.)
• Зембин — евреи, доминиканцы и муза Фернана Леже (рас.) // TUT.BY