Мустафа Кемаль Ататурк: розьніца паміж вэрсіямі
Няма апісаньня зьменаў |
крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Mustafa_Kemal_Atatürk?oldid=940117566 |
||
| Радок 40: | Радок 40: | ||
== Біяграфія == |
== Біяграфія == |
||
Мустафа Кемаль нарадзіўся ў [[Тэсалёнікі|Салёніках]] (цяпер у [[Грэцыя|Грэцыі]]) у 1881 годзе (пазьней абраў сабе датай нараджэньня дзень пачатку барацьбы за незалежнасьць Турэччыны — 19 траўня). Ягоны бацька, [[Алі Рыза-эфэндзі]], служыў афіцэрам міліцыі, а таксама займаў пасаду клерка па службовых справах і быў гандляром піламатэрыялаў. Як лічыцца, ягоны бацька меў [[альбанцы|альбанскае]] паходжаньне<ref>Andrew Mango (2002). [https://books.google.com/books?ei=ZhvATKOVHcelcN3GoPkL&ct=result&id=nu68vd_AmuYC&dq=Andrew+Mango&q=Turkish+speaking+family+#search_anchor ''«Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey»'']. Overlook Press. — С. 25—27. — ISBN 978-1-58567-334-6.</ref><ref>Jackh, Ernest (2007). ''«The Rising Crescent»''. — С. 31. — ISBN 978-1-40674-978-6.</ref><ref>Marcosson, Isaac Frederick (1969). ''«Turbulent Years»''. Ayer Publishing — С. 144. — ISBN 978-0-83691-305-7.</ref> і, паводле некаторых крыніц, нават [[габрэі|габрэйскае]] паходжаньне<ref>Scholem, Gershom (2007). ''«Doenmeh»''. Encyclopaedia Judaica, 2nd ed.; Volume 5: Coh-Doz. Macmillan Reference USA. Thomson Gale. — С. 732. — ISBN 0-02-865933-3.</ref>. Аднак, шмат дасьледчыкаў усё ж лічаць, што бацька Мустафы Кемаля быў туркам і паходзіў з [[Малая Азія|Анатоліі]]<ref>Atay, Falih Rıfkı (1984). ''«Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar»''. Betaş. İstanbul. — С. 17.</ref><ref>Dinamo, Hasan İzzettin (1986). ''«Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt»''. Tekin Yayınevi.</ref> Маці будучага палітычнага дзеяча, [[Зюбэйдэ-ханым]], мела турэцкае паходжаньне. Сярод братоў і сясцёр Мустафы, толькі адна сястра Макбулэ перажыла дзяцінства. |
|||
| ⚫ | |||
Бацькі далі імя сыну Мустафа, а мянушка Кемаль, што азначае здольнасьць ці сталасьць, дасталася Ататурку ад ягонага настаўніка матэматыкі Юскюплю Мустафы Эфэндзі. Паводле легенды настаўнік так захапіўся здольнасьцямі падлетка, што даў яму такую мянушку<ref>İnan, Afet (1959). ''«Atatürk hakkında hâtıralar ve belgeler»''. Türk Tarih Kurumu Basımevi. — С. 8.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070927211519/http://www.turkishembassy.org/index.php?option=com_content&task=view&id=300&Itemid=317 ''«Mustafa Kemal Atatürk»'']. Turkish Embassy.</ref>, аднак існуе вэрсія, што настаўнік хацеў адрозьніць для астатніх свайго вучня, які меў такое ж імя як і ён сам<ref>Cebesoy, Ali Fuat (1967). [https://books.google.by/books?id=-D4NAQAAIAAJ&q=%22Kemal+koyal%C4%B1m%22&dq=%22Kemal+koyal%C4%B1m%22&hl=tr&ei=kzHATNPbAYaHcdXrkJMM&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y ''«Sınıf arkadaşım Atatürk: okul ve genç subaylık hâtıraları»'']. İnkılâp ve Aka Kitabevleri. — С. 6. </ref>. У раньнія гады маці заахвоціла Ататурка наведваць рэлігійную школу, што ён рабіў неахвотна і даволі непрацяглы час. Пазьней, дзякуючы ягонаму бацьку, Мустафа пачаў наведваць прыватную школу з больш сьвецкай навучальнай праграмай. Бацькі жадалі, каб хлопец навучыўся справам, каб потым той працаваў у гандлі, як ягоны бацька. Аднак, не параіўшыся з бацькамі, Ататурк здаў уступныя іспыты ў Тэсалёніскую вайсковую вучэльню ў 1893 годзе. |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | У 1911 годзе ўдзельнічаў у вайне з італьянцамі ў [[Лібія|Лібіі]], у 1913 — у [[Другая Балканская вайна|Другой Балканскай вайне]]. Праявіў сябе падчас Першае сусьветнае вайны. Пасьля капітуляцыі Турэччыны ў кастрычніку 1918 Кемаль стаў адным з правадыроў партыі, што выступала за захаваньне Турэччыны ў яе сёньняшніх межах. Разам зь некалькімі паплечнікамі арганізаваў рух «Нацыянальная сіла» ({{мова-tr|Kuva-i Milliye}}), што змагаўся з грэкамі і іншымі акупацыйнымі войскамі Антанты. У 1920 Кемаля абралі кіраўніком Нацыянальнага сходу. У 1923 пасьля вываду войскаў Антанты ён заснаваў Турэцкую Рэспубліку і быў абраны яе першым прэзыдэнтам (пераабіраўся ў 1927, 1931 і 1935). |
||
| ⚫ | |||
== Крыніцы == |
== Крыніцы == |
||
| Радок 49: | Радок 53: | ||
== Вонкавыя спасылкі == |
== Вонкавыя спасылкі == |
||
{{Commons}} |
{{Commons}} |
||
* [http://www.ataturktoday.com/ Усё пра Ататурка] |
* [http://www.ataturktoday.com/ Усё пра Ататурка]. |
||
* [https://openlibrary.org/subjects/person:kemal_atat%C3%BCrk_(1881-1938) Працы пра Ататурка]. Open Library.{{ref-en}} |
|||
{{Прэм’ер-міністры Турэччыны}} |
{{Прэм’ер-міністры Турэччыны}} |
||
Вэрсія ад 00:49, 16 лютага 2020
| Мустафа Кемаль Ататурк | |
 | |
| Файл:Emblem of the President of Turkey.svg 1-ы Прэзыдэнт Турэцкае рэспублікі | |
|---|---|
| 29 кастрычніка 1923 — 10 лістапада 1938 | |
| Папярэднік: | пасада заснаваная |
| Наступнік: | Ісмэт Інёню |
| Асабістыя зьвесткі | |
| Нарадзіўся: |
19 траўня 1881 Тэсалёнікі, Асманская імпэрыя |
| Памёр: |
10 лістапада 1938 (57 гадоў) Стамбул, Турэччына |
| Партыя: | Рэспубліканская народная партыя |
| Сужэнец: | Латыфэ Ушаклагіль |
| Дзеці: | Сабіга Гёкчэн[d], Юлькю Адатэпэ[d], Абдурахім Тунджак[d], Афэт Інан[d], Зэхра Айлін[d], Рукіе Эркін[d], Нэбіле Ірдэлп[d] і Сыгыртмач Мустафа[d] |
| Бацька: | Алі Рыза-эфэндзі |
| Маці: | Зюбэйдэ-ханым |
| Адукацыя: | |
| Узнагароды: |
            |
| |
Мустафа́ Кема́ль Атату́рк (па-турэцку: Mustafa Kemal Atatürk; 19 траўня 1881, Тэсалёнікі, Асманская імпэрыя — 10 лістапада 1938, Стамбул, Турэччына) — турэцкі палітык, генэрал, заснавальнік і першы прэзыдэнт (1923—1938) Турэцкае Рэспублікі.
Ататурк стаў вядомы дзякуючы ягонай ролі ў перамозе ў Галіпальскай кампаніі падчас Першай сусьветнай вайны. Пасьля паразы Асманскай імпэрыі ў сусьветнай вайне і наступнага падзелу дзяржавы, ён ачоліў турэцкі нацыянальны рух, які супраціўляўся падзелам мацерыковай частцы Турэччыны супраць дзяржаваў Антанты. Ататурк стаў ля вытокаў стварэньня часовага ўраду ў цяперашняй сталіцы Турэччыны Анкары, ён разграміў войскі, пасланыя саюзьнікамі, і, такім чынам, выйшаў пераможцам у вайне Турэччыны за незалежнасьць. Ататурк скасаваў канчаткова разбураную ў выніку Першае сусьветнае вайны Асманскую імпэрыю, што прайснавала да таго ўжо 6 стагодзьдзяў, абвесьціў рэспубліку.
Як прэзыдэнт новастворанай Турэцкае Рэспублікі Ататурк ініцыяваў строгую праграму палітычных, эканамічных і культурных рэформаў з канчатковай мэтай стварэньня сучаснай, прагрэсіўнай і сьвецкай нацыянальнай дзяржавы. Ён зрабіў пачатковую адукацыю абавязковай і бясплатнай, адкрываючы тысячы новых школаў па ўсёй краіне. Ён дамогся пераводу турэцкае мовы з арабскай пісьменнасьці на лацінку, забараніў традыцыйную вопратку. Турэцкія жанчыны атрымалі роўныя грамадзянскія і палітычныя правы падчас прэзыдэнцтва Ататурка, чым апярэдзіў шматлікія заходнія краіны. У прыватнасьці, жанчыны атрымалі права голасу на мясцовых выбарах 3 красавіка 1930 году.
Ягоны ўрад праводзіў палітыку туркізацыі краіны, спрабуючы стварыць аднастайную і адзіную нацыю[1][2][3]. За часам Ататурк этнічныя меншасьці былі вымушаныя размаўляць па-турэцку ў публічным асяродзьдзі[4], нетурэцкія тапонімы і прозьвішчы меншасьцяў павінны былі быць зьменены турэцкімі адпаведнікамі[5][6]. Парлямэнт Турэччыны ў 1934 годзе зацьвердзіў прысваеньне Кемалю прозьвішча Ататурк, што перакладаецца з турэцкай мовы як «Бацька туркаў», у знак прызнаньня той ролі, якую ён згуляў у стварэньні сучаснай Турэцкай Рэспублікі[7].
Біяграфія
Мустафа Кемаль нарадзіўся ў Салёніках (цяпер у Грэцыі) у 1881 годзе (пазьней абраў сабе датай нараджэньня дзень пачатку барацьбы за незалежнасьць Турэччыны — 19 траўня). Ягоны бацька, Алі Рыза-эфэндзі, служыў афіцэрам міліцыі, а таксама займаў пасаду клерка па службовых справах і быў гандляром піламатэрыялаў. Як лічыцца, ягоны бацька меў альбанскае паходжаньне[8][9][10] і, паводле некаторых крыніц, нават габрэйскае паходжаньне[11]. Аднак, шмат дасьледчыкаў усё ж лічаць, што бацька Мустафы Кемаля быў туркам і паходзіў з Анатоліі[12][13] Маці будучага палітычнага дзеяча, Зюбэйдэ-ханым, мела турэцкае паходжаньне. Сярод братоў і сясцёр Мустафы, толькі адна сястра Макбулэ перажыла дзяцінства.
Бацькі далі імя сыну Мустафа, а мянушка Кемаль, што азначае здольнасьць ці сталасьць, дасталася Ататурку ад ягонага настаўніка матэматыкі Юскюплю Мустафы Эфэндзі. Паводле легенды настаўнік так захапіўся здольнасьцямі падлетка, што даў яму такую мянушку[14][15], аднак існуе вэрсія, што настаўнік хацеў адрозьніць для астатніх свайго вучня, які меў такое ж імя як і ён сам[16]. У раньнія гады маці заахвоціла Ататурка наведваць рэлігійную школу, што ён рабіў неахвотна і даволі непрацяглы час. Пазьней, дзякуючы ягонаму бацьку, Мустафа пачаў наведваць прыватную школу з больш сьвецкай навучальнай праграмай. Бацькі жадалі, каб хлопец навучыўся справам, каб потым той працаваў у гандлі, як ягоны бацька. Аднак, не параіўшыся з бацькамі, Ататурк здаў уступныя іспыты ў Тэсалёніскую вайсковую вучэльню ў 1893 годзе.
У 1911 годзе ўдзельнічаў у вайне з італьянцамі ў Лібіі, у 1913 — у Другой Балканскай вайне. Праявіў сябе падчас Першае сусьветнае вайны. Пасьля капітуляцыі Турэччыны ў кастрычніку 1918 Кемаль стаў адным з правадыроў партыі, што выступала за захаваньне Турэччыны ў яе сёньняшніх межах. Разам зь некалькімі паплечнікамі арганізаваў рух «Нацыянальная сіла» (па-турэцку: Kuva-i Milliye), што змагаўся з грэкамі і іншымі акупацыйнымі войскамі Антанты. У 1920 Кемаля абралі кіраўніком Нацыянальнага сходу. У 1923 пасьля вываду войскаў Антанты ён заснаваў Турэцкую Рэспубліку і быў абраны яе першым прэзыдэнтам (пераабіраўся ў 1927, 1931 і 1935).
Памёр 10 лістапада 1938 году ад цырозу печані, спрычыненага застарэлым алькагалізмам. У Турэччыне склаўся культ асобы Ататурка, які збольшага нагадвае культ асобы Леніна ў СССР.
Крыніцы
- ^ Sofos, Umut Özkırımlı & Spyros A. (2008). «Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey». New York: Columbia University Press. — С. 167. — ISBN 9780231700528
- ^ Toktas, Sule (2005). «Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority». Journal of Historical Sociology. 18 (4).
- ^ Jongerden, edited by Joost; Verheij, Jelle. «Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870–1915». Leiden: Brill. — С. 300. — ISBN 978-90-04-22518-3.
- ^ Kieser, Hans-Lukas, ed. (2006). «Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities». London: Tauris. — С. 45. — ISBN 9781845111410.
- ^ Öktem, Kerem (2008). «The Nation's Imprint: Demographic Engineering and the Change of Toponymes in Republican Turkey». European Journal of Turkish Studies.
- ^ Aslan, Senem. «Incoherent State: The Controversy over Kurdish Naming in Turkey». European Journal of Turkish Studies.
- ^ «Mustafa Kemal Atatürk'ün Nüfus Hüviyet Cüzdanı. (24.11.1934)». Isteataturk.com
- ^ Andrew Mango (2002). «Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey». Overlook Press. — С. 25—27. — ISBN 978-1-58567-334-6.
- ^ Jackh, Ernest (2007). «The Rising Crescent». — С. 31. — ISBN 978-1-40674-978-6.
- ^ Marcosson, Isaac Frederick (1969). «Turbulent Years». Ayer Publishing — С. 144. — ISBN 978-0-83691-305-7.
- ^ Scholem, Gershom (2007). «Doenmeh». Encyclopaedia Judaica, 2nd ed.; Volume 5: Coh-Doz. Macmillan Reference USA. Thomson Gale. — С. 732. — ISBN 0-02-865933-3.
- ^ Atay, Falih Rıfkı (1984). «Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar». Betaş. İstanbul. — С. 17.
- ^ Dinamo, Hasan İzzettin (1986). «Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt». Tekin Yayınevi.
- ^ İnan, Afet (1959). «Atatürk hakkında hâtıralar ve belgeler». Türk Tarih Kurumu Basımevi. — С. 8.
- ^ «Mustafa Kemal Atatürk». Turkish Embassy.
- ^ Cebesoy, Ali Fuat (1967). «Sınıf arkadaşım Atatürk: okul ve genç subaylık hâtıraları». İnkılâp ve Aka Kitabevleri. — С. 6.
Вонкавыя спасылкі
Мустафа Кемаль Ататурк — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- Усё пра Ататурка.
- Працы пра Ататурка. Open Library. (анг.)
.svg)
