Вялікі гадронны калайдэр: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
rm ref link spam
Радок 5: Радок 5:
'''Вялі́кі гадро́нны кала́йдэр, ВГК''' (таксама ''Вялікі гадронны паскаральнік''; {{мова-en|Large Hadron Collider, LHC}}) — самы вялікі ў сьвеце паскаральнік [[Элемэнтарная часьцінка|часьцінак]] [[Гадроны|гадронаў]] ([[пратон]]аў) і цяжкіх [[іён]]аў, створаны для вывучэньня вынікаў іх сутыкненьняў. Знаходзіцца ў [[CERN]] (Эўрапейскай Радзе Ядзерных Дасьледаваньняў) каля [[Жэнэва|Жэнэвы]]. ВГК разьмяшчаецца на тэрыторыі [[Францыя|Францыі]] і [[Швайцарыя|Швайцарыі]].
'''Вялі́кі гадро́нны кала́йдэр, ВГК''' (таксама ''Вялікі гадронны паскаральнік''; {{мова-en|Large Hadron Collider, LHC}}) — самы вялікі ў сьвеце паскаральнік [[Элемэнтарная часьцінка|часьцінак]] [[Гадроны|гадронаў]] ([[пратон]]аў) і цяжкіх [[іён]]аў, створаны для вывучэньня вынікаў іх сутыкненьняў. Знаходзіцца ў [[CERN]] (Эўрапейскай Радзе Ядзерных Дасьледаваньняў) каля [[Жэнэва|Жэнэвы]]. ВГК разьмяшчаецца на тэрыторыі [[Францыя|Францыі]] і [[Швайцарыя|Швайцарыі]].


Вялікі гадронны калайдэр зьяўляецца самай вялікай штучнай машынай ў сьвеце. Яго структурныя элемэнты знаходзяцца ў тунэлі ў форме круга даўжынёй {{nowrap|26 659 м}},<ref>{{Спасылка|url=http://public.web.cern.ch/public/en/LHC/Facts-en.html|загаловак=LHC: Facts and figures|выдавец=[[CERN]]|мова=en}}</ref> на глыбіні ад 50 да 175 мэтраў пад зямлёй.<ref name="lhc_data">[http://www.astronoo.com/articles/LHC-en.html The Large Hadron Collider (LHC)] {{ref-en}}</ref>
Вялікі гадронны калайдэр зьяўляецца самай вялікай штучнай машынай у сьвеце. Яго структурныя элемэнты знаходзяцца ў тунэлі ў форме круга даўжынёй {{nowrap|26 659 м}},<ref>{{Спасылка|url=http://public.web.cern.ch/public/en/LHC/Facts-en.html|загаловак=LHC: Facts and figures|выдавец=[[CERN]]|мова=en}}</ref> на глыбіні ад 50 да 175 мэтраў пад зямлёй.<ref name="lhc_data">[http://www.astronoo.com/articles/LHC-en.html The Large Hadron Collider (LHC)] {{ref-en}}</ref>


Сынхратрон прызначаны разганяць пратоны з энэргіяй 7 ТэВ (7×10<sup>12</sup> [[электронвольт]]) на часьцінку.<ref>{{Артыкул|аўтар=Khan, Amina|спасылка=http://articles.latimes.com/2010/mar/31/science/la-sci-hadron31-2010mar31|загаловак=Large Hadron Collider rewards scientists watching at Caltech|выданьне=[[Los Angeles Times]]|мова=en|год=2010}}</ref> Вынікі вымяраюцца двума вялікімі дэтэктарамі элемэнтарных часьцінак: [[Экспэрымэнт ATLAS|ATLAS]] і [[Compact Muon Solenoid|CMS]], двума меншымі [[Вялікі іёнавы калайдэр|ALICE]] і [[LHCb]], і малымі [[TOTEM]], CASTOR і [[LHCf]].
Сынхратрон прызначаны разганяць пратоны з энэргіяй 7 ТэВ (7×10<sup>12</sup> [[электронвольт]]) на часьцінку.<ref>{{Артыкул|аўтар=Khan, Amina|спасылка=http://articles.latimes.com/2010/mar/31/science/la-sci-hadron31-2010mar31|загаловак=Large Hadron Collider rewards scientists watching at Caltech|выданьне=[[Los Angeles Times]]|мова=en|год=2010}}</ref> Вынікі вымяраюцца двума вялікімі дэтэктарамі элемэнтарных часьцінак: [[Экспэрымэнт ATLAS|ATLAS]] і [[Compact Muon Solenoid|CMS]], двума меншымі [[Вялікі іёнавы калайдэр|ALICE]] і [[LHCb]], і малымі [[TOTEM]], CASTOR і [[LHCf]].


Першыя выпрабаваньні працы паскаральніка адбыліся [[11 жніўня|11]] і [[24 жніўня]] [[2008]] году.<ref>{{Артыкул|url=http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=19757|загаловак=Вялікі Выбух адкладзены да 21 кастрычніка|выданьне=[[Наша Ніва]]}}</ref>
Першыя выпрабаваньні працы паскаральніка адбыліся 11 і 24 жніўня 2008 году.<ref>{{Артыкул|url=http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=19757|загаловак=Вялікі Выбух адкладзены да 21 кастрычніка|выданьне=[[Наша Ніва]]}}</ref>


== Гісторыя ==
== Гісторыя ==
Першыя прапановы аб пабудове гадроннага калайдэра зьявіліся ў [[1984]] годзе і былі афіцыйна ўхваленыя праз 10 гадоў. Яго папярэднікам быў [[вялікі электрон-пазытронны паскаральнік]] (LEC), які афіцыйна пачаў працаваць [[13 лістапада]] [[1989]] году з удзелам кіраўнікоў дзяржаваў і міністраў навукі эўрапейскіх краінаў. Праз 11 гадоў, [[2 лістапада]] [[2000]] году электронна-пазытронны калайдэр быў зачынены каб вызваліць танэль для пабудовы ВГК. Паскаральнік ВГК пачаў сваю працу [[10 верасьня]] [[2008]] году. Для кіраваньня пратонных пучкоў выкарыстоўваюцца 1624 звышправадніковых [[магніт]]ы. Апошні з магнітаў быў усталяваны [[27 лістапада]] [[2006]] году. Магніты працуюць пры тэмпэратуры 1,9К (-271&nbsp;°C), і для іх ахалоджаньня выкарыстоўваецца вадкі [[гель]]. Будаўніцтва лініі ахалоджаньня скончана 19 лістапада 2006 году. 19 верасьня 2008 году адбылося [[здарэньне]] з трансфарматарам, які абслугоўваў ахалоджаньне паскаральніка. Праз некалькі дзён адбылася аварыя аднаго з магнітаў і ўцечка гелію. Рамонт працягнуўся больш году, паскаральнік у сярэдзіне лістапада быў наладжаны і ўвечары 23 лістапада сутыкнуліся першыя пратоны.<ref name="twitter_collisions">[http://twitter.com/CERN/status/5985336175 CERN on Twitter]</ref>
Першыя прапановы аб пабудове гадроннага калайдэра зьявіліся ў 1984 годзе і былі афіцыйна ўхваленыя праз 10 гадоў. Яго папярэднікам быў [[вялікі электрон-пазытронны паскаральнік]] (LEC), які афіцыйна пачаў працаваць 13 лістапада 1989 году з удзелам кіраўнікоў дзяржаваў і міністраў навукі эўрапейскіх краінаў. Праз 11 гадоў, 2 лістапада 2000 году электронна-пазытронны калайдэр быў зачынены каб вызваліць танэль для пабудовы ВГК. Паскаральнік ВГК пачаў сваю працу 10 верасьня 2008 году. Для кіраваньня пратонных пучкоў выкарыстоўваюцца 1624 звышправадніковых [[магніт]]ы. Апошні з магнітаў быў усталяваны 27 лістапада 2006 году. Магніты працуюць пры тэмпэратуры 1,9К (-271&nbsp;°C), і для іх ахалоджаньня выкарыстоўваецца вадкі [[гель]]. Будаўніцтва лініі ахалоджаньня скончана 19 лістапада 2006 году. 19 верасьня 2008 году адбылося [[здарэньне]] з трансфарматарам, які абслугоўваў ахалоджаньне паскаральніка. Празь некалькі дзён адбылася аварыя аднаго з магнітаў і ўцечка гелію. Рамонт працягнуўся больш году, паскаральнік у сярэдзіне лістапада быў наладжаны і ўвечары 23 лістапада сутыкнуліся першыя пратоны.<ref name="twitter_collisions">[http://twitter.com/CERN/status/5985336175 CERN on Twitter]</ref>


Пасьля сэрыі рамонтаў 20 лістапада 2009 году паскаральнік зноў быў запушчаны. Чакалася, што да студзеня — лютага 2010 году энэргія пучкоў [[пратон]]аў у танэлі паскаральніка дасягне 7 ТэВ ці 3,5 ТэВ на пучок, што ў некалькі разоў болей за цяперашнія вынікі<ref>http://www.charter97.org/be/news/2009/11/24/23942/ Хартыя’97</ref>. Дасягнуць гэтай энэргіі ўдалося 30 сакавіка 2010 году<ref>[http://timeline.web.cern.ch/timelines/The-Large-Hadron-Collider/overlay#2010-03-30%2008:45:00 The Large Hadron Collider]{{ref-en}} CERN timelines</ref>.
Пасьля сэрыі рамонтаў 20 лістапада 2009 году паскаральнік зноў быў запушчаны. Чакалася, што да студзеня — лютага 2010 году энэргія пучкоў [[пратон]]аў у танэлі паскаральніка дасягне 7 ТэВ ці 3,5 ТэВ на пучок, што ў некалькі разоў болей за цяперашнія вынікі<ref>http://www.charter97.org/be/news/2009/11/24/23942/ Хартыя’97</ref>. Дасягнуць гэтай энэргіі ўдалося 30 сакавіка 2010 году<ref>[http://timeline.web.cern.ch/timelines/The-Large-Hadron-Collider/overlay#2010-03-30%2008:45:00 The Large Hadron Collider]{{ref-en}} CERN timelines</ref>.


== Крыніцы ==
== Крыніцы ==
{{зноскі}}
{{Крыніцы}}


{{CERN}}
{{CERN}}

Вэрсія ад 10:27, 7 студзеня 2020

Каардынаты: 46°14′0″ пн. ш. 6°3′0″ у. д. / 46.23333° пн. ш. 6.05° у. д. / 46.23333; 6.05

Дэтэктары і прадпаскаральнікамі ВГК. Траекторыя пратонаў p (і цяжкіх іёнаў сьвінцу Pb) пачынаецца ў лінейных паскаральніках (у кропках p і Pb, адпаведна). Затым часьцінкі трапляюць у бустэр пратоннага сынхратрона (PS), празь яго — у пратонны супэрсынхратрон (SPS) і, нарэшце, непасрэдна ў тунэль ВГК.
Дэтэктары TOTEM і CASTOR, адсутныя на схеме, знаходзяцца побач з дэтэктарам CMS, а LHCf — побач з ATLAS.
Тунэль паскаральніка.

Вялі́кі гадро́нны кала́йдэр, ВГК (таксама Вялікі гадронны паскаральнік; па-ангельску: Large Hadron Collider, LHC) — самы вялікі ў сьвеце паскаральнік часьцінак гадронаў (пратонаў) і цяжкіх іёнаў, створаны для вывучэньня вынікаў іх сутыкненьняў. Знаходзіцца ў CERN (Эўрапейскай Радзе Ядзерных Дасьледаваньняў) каля Жэнэвы. ВГК разьмяшчаецца на тэрыторыі Францыі і Швайцарыі.

Вялікі гадронны калайдэр зьяўляецца самай вялікай штучнай машынай у сьвеце. Яго структурныя элемэнты знаходзяцца ў тунэлі ў форме круга даўжынёй 26 659 м,[1] на глыбіні ад 50 да 175 мэтраў пад зямлёй.[2]

Сынхратрон прызначаны разганяць пратоны з энэргіяй 7 ТэВ (7×1012 электронвольт) на часьцінку.[3] Вынікі вымяраюцца двума вялікімі дэтэктарамі элемэнтарных часьцінак: ATLAS і CMS, двума меншымі ALICE і LHCb, і малымі TOTEM, CASTOR і LHCf.

Першыя выпрабаваньні працы паскаральніка адбыліся 11 і 24 жніўня 2008 году.[4]

Гісторыя

Першыя прапановы аб пабудове гадроннага калайдэра зьявіліся ў 1984 годзе і былі афіцыйна ўхваленыя праз 10 гадоў. Яго папярэднікам быў вялікі электрон-пазытронны паскаральнік (LEC), які афіцыйна пачаў працаваць 13 лістапада 1989 году з удзелам кіраўнікоў дзяржаваў і міністраў навукі эўрапейскіх краінаў. Праз 11 гадоў, 2 лістапада 2000 году электронна-пазытронны калайдэр быў зачынены каб вызваліць танэль для пабудовы ВГК. Паскаральнік ВГК пачаў сваю працу 10 верасьня 2008 году. Для кіраваньня пратонных пучкоў выкарыстоўваюцца 1624 звышправадніковых магніты. Апошні з магнітаў быў усталяваны 27 лістапада 2006 году. Магніты працуюць пры тэмпэратуры 1,9К (-271 °C), і для іх ахалоджаньня выкарыстоўваецца вадкі гель. Будаўніцтва лініі ахалоджаньня скончана 19 лістапада 2006 году. 19 верасьня 2008 году адбылося здарэньне з трансфарматарам, які абслугоўваў ахалоджаньне паскаральніка. Празь некалькі дзён адбылася аварыя аднаго з магнітаў і ўцечка гелію. Рамонт працягнуўся больш году, паскаральнік у сярэдзіне лістапада быў наладжаны і ўвечары 23 лістапада сутыкнуліся першыя пратоны.[5]

Пасьля сэрыі рамонтаў 20 лістапада 2009 году паскаральнік зноў быў запушчаны. Чакалася, што да студзеня — лютага 2010 году энэргія пучкоў пратонаў у танэлі паскаральніка дасягне 7 ТэВ ці 3,5 ТэВ на пучок, што ў некалькі разоў болей за цяперашнія вынікі[6]. Дасягнуць гэтай энэргіі ўдалося 30 сакавіка 2010 году[7].

Крыніцы

  1. ^ LHC: Facts and figures (анг.). CERN.
  2. ^ The Large Hadron Collider (LHC)  (анг.)
  3. ^ Khan, Amina Large Hadron Collider rewards scientists watching at Caltech  (анг.) // Los Angeles Times. — 2010.
  4. ^ Вялікі Выбух адкладзены да 21 кастрычніка // Наша Ніва.
  5. ^ CERN on Twitter
  6. ^ http://www.charter97.org/be/news/2009/11/24/23942/ Хартыя’97
  7. ^ The Large Hadron Collider (анг.) CERN timelines

Вялікі гадронны калайдэр — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Вялікі_гадронны_калайдэр&oldid=2105633»