Сувалкі: розьніца паміж вэрсіямі

	Сувалкі
	польск. Suwałki
	; У цэнтры места
Герб Сувалкаў
Першыя згадкі:	1690
Краіна:	Польшча
Плошча:	65,24 км²
Насельніцтва (2008)
колькасьць:	69 340 чал.
шчыльнасьць:	1062,84 чал./км²
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Тэлефонны код:	+48 087
Паштовыя індэксы:	ад 16-400 да 16-403
Нумарны знак:	BS
Геаграфічныя каардынаты:	54°6′0″ пн. ш. 22°56′0″ у. д. / 54.1° пн. ш. 22.93333° у. д.Каардынаты: 54°6′0″ пн. ш. 22°56′0″ у. д. / 54.1° пн. ш. 22.93333° у. д.
	Сувалкі на мапе Польшчы Сувалкі
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	http://www.um.suwalki.pl/

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 22:45, 30 сьнежня 2019

Сува́лкі (польск. Suwałki) — места ў Польшчы, на рацэ Чорнай Ганчы. Адміністрацыйны цэнтар мескай гміны і Сувальскага павету Падляскім ваяводзтве. Насельніцтва на 2017 год — 69 554 чалавекі.

Сувалкі — магдэбурскае места гістарычнай Гарадзеншчыны (частка Троччыны). Да нашага часу тут захаваліся збудаваныя ў стылі клясыцызму ратуша, збор эвангелісцкі, Катэдральны касьцёл і Прачысьценская царква, помнікі архітэктуры XIX ст.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Сувалкі датуецца 1688 годам. У гэты час яны ўваходзілі ў склад Гарадзенскага павету Троцкага ваяводзтва і знаходзіліся ў валоданьні ордэна камэдулаў. Ордэн атрымаў каралеўскія наданні ў 1667 годзе і засяляў падначаленыя сабе землі жыхарамі Падляшша і мазурамі.

26 красавіка 1710 году кароль і вялікі князь Аўгуст Моцны выдаў прывілей на заснаваньне места ў Сувалках. У 1720 годзе места атрымала Магдэбурскае права і герб: тры пагоркі, сярэдні вянчае крыж з надзетай на яго каронай, з бакоў пагоркаў выявы Сьвятога Рамуальда і Сьвятога Роха^[1]. Таксама мяшчане атрымалі дазвол на штотыднёвыя таргі і 4 кірмашы на год.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Сувалкі апынуліся ў складзе Прусіі, у 1807 годзе згодна з Тыльзіцкай мірнай дамовай — у складзе Расейскай імпэрыі, дзе ў 1816 годзе сталі сталіцай ваяводзтва Царства Польскага (з 1867 году — цэнтрам гебэрні).

На 1800 год у Сувалках было 214 будынкаў, на 1827 год — 235. На 1857 год у месьце было 152 мураваныя і 797 драўляных будынкаў. У канцы XIX ст. у Сувалках дзейнічалі касьцёл, царква, збор эвангеліскі і малітоўны дом, працавалі 2 гімназіі і 3 пачатковыя школы, шпіталі — хрысціянскі, іўдзейскі і вайсковы, прытулак для бедных.

Найноўшы час

Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Сувалкі апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам павету Беластоцкага ваяводзтва.

За часамі Другой сусьветнай вайны зь верасьня 1939 да 1945 году Сувалкі знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. У 1975—1999 гадох Сувалкі былі цэнтрам Сувальскага ваяводзтва.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XVIII стагодзьдзе: 1800 год — 1184 чал.
XIX стагодзьдзе: 1827 год — 2116 чал.; 1857 год — 11 273 чал.^[2]
XXI стагодзьдзе: 2017 год — 69 554 чал.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

Забудова гістарычная (XIX — XX стагодзьдзі; фрагмэнты)
Збор эвангелісцкі (1838–1841)
Касьцёл Сьвятога Аляксандра (1825)
Могілкі: каталіцкія, мусульманскія, праваслаўныя, юдэйскія, эвангелісцкія
Ратуша (1844)
Царква Аляксандра Неўскага (1900; мураўёўка, перабудаваная пад касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла)
Царква Прачыстай Багародзіцы (1838—1840; цяпер касьцёл Найсьвяцейшага Сэрца Езуса)
Царква Ўсіх Сьвятых (1892)
Чыгуначная станцыя (1896)

Страчаная спадчына

Сынагога Вялікая (1821)

Галерэя

Краявіды Сувалкаў
Ратуша
Катэдральны касьцёл
Збор
Былая царква-мураўёўка

Былая Прачысьценская царква
Царква Ўсіх Сьвятых
Музэй
Чыгуначная станцыя

Месты-сябры

Пералік местаў-сяброў Сувалкаў
Рэжыца, Латвія Аліта, Летува Друскенікі, Летува Мар’ямпаль, Летува Немянчын, Летува Нутадэн, Нарвэгія Варэн, Нямеччына Гранд-Сэнт, Францыя Выру, Эстонія

Крыніцы

^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 239.
^ Chlebowski B. Suwałki // Słownik geograficzny... T. XI. — Warszawa, 1890. S. 612.

Літаратура

Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890.

Вонкавыя спасылкі

Сувалкі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Афіцыйная старонка

[1] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 239.

[2] Chlebowski B. Suwałki // Słownik geograficzny... T. XI. — Warszawa, 1890. S. 612.

[1]

[2]

@@ Радок 40: / Радок 40: @@
 |Аўтамабільны нумарны знак           =
 |TERYT                               =
-|Выява                               = Chlodna3.jpg
+|Выява                               = Ul. Kościuszki widziana z Parku Konstytucji 3 Maja w Suwałkach.JPG
-|Апісаньне выявы                     =
+|Апісаньне выявы                     = У цэнтры места
  |Шырата градусаў                    = 54
- |Шырата хвілінаў                    = 5
+ |Шырата хвілінаў                    = 06
- |Шырата сэкундаў                    =
+ |Шырата сэкундаў                    = 04
  |Даўгата градусаў                   = 22
- |Даўгата хвілінаў                   = 56
+ |Даўгата хвілінаў                   = 55
- |Даўгата сэкундаў                   =
+ |Даўгата сэкундаў                   = 57
 |Пазыцыя подпісу на мапе             = зьлева
 |Водступ подпісу на мапе             =
 |Сайт                                = http://www.um.suwalki.pl/
 }}
+'''Сува́лкі''' ({{мова-pl|Suwałki|скарочана}}) — [[горад|места]] ў [[Польшча|Польшчы]], на рацэ [[Чорная Ганча|Чорнай Ганчы]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Гміна Сувалкі|мескай гміны]] і [[Сувальскі павет|Сувальскага павету]] [[Падляскае ваяводзтва|Падляскім ваяводзтве]]. Насельніцтва на 2017 год — 69 554 чалавекі.
-'''Сува́лкі''' ({{мова-pl|Suwałki}}, {{Праслухаць|Pl-Suwałki.ogg}}) — [[горад]] і гарадзкая гміна ў [[Падляскае ваяводзтва|Падляскім ваяводзтве]], адміністрацыйны цэнтар [[Сувальскі павет|Сувальскага павету]]. Ад 1816 году адміністрацыйны цэнтар [[Аўгустоўскае ваяводзтва|аўгустоўскага ваяводзтва]], з 1837 — аўгустоўскай губэрні. Да 1999 году горад быў цэнтрам [[Сувальскае ваяводзтва|Сувальскага ваяводзтва]]. Горад стаіць на рацэ [[Чорная Ганча]]. Статус гораду атрымаў 2 траўня 1720 году.
+Сувалкі — [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[места]] [[Гарадзенскі павет|гістарычнай Гарадзеншчыны]] (частка [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]). Да нашага часу тут захаваліся збудаваныя ў стылі клясыцызму ратуша, збор эвангелісцкі, Катэдральны касьцёл і Прачысьценская царква, помнікі архітэктуры XIX ст.
+== Гісторыя ==
+=== Вялікае Княства Літоўскае ===
+Першы пісьмовы ўпамін пра Сувалкі датуецца 1688 годам. У гэты час яны ўваходзілі ў склад [[Гарадзенскі павет|Гарадзенскага павету]] [[Троцкае ваяводзтва|Троцкага ваяводзтва]] і знаходзіліся ў валоданьні ордэна камэдулаў. Ордэн атрымаў каралеўскія наданні ў 1667 годзе і засяляў падначаленыя сабе землі жыхарамі Падляшша і [[мазуры|мазурамі]].
+красавіка 1710 году кароль і вялікі князь [[Аўгуст Моцны]] выдаў прывілей на заснаваньне места ў Сувалках. У 1720 годзе места атрымала [[Магдэбурскае права]] і герб: ''тры пагоркі, сярэдні вянчае крыж з надзетай на яго каронай, з бакоў пагоркаў выявы Сьвятога Рамуальда і Сьвятога Роха''<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 239.</ref>. Таксама мяшчане атрымалі дазвол на штотыднёвыя таргі і 4 кірмашы на год.
+=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
+У выніку [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Сувалкі апынуліся ў складзе [[Прусія|Прусіі]], у 1807 годзе згодна з [[Тыльзіцкая мірная дамова|Тыльзіцкай мірнай дамовай]] — у складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе ў 1816 годзе сталі сталіцай ваяводзтва Царства Польскага (з 1867 году — цэнтрам гебэрні).
+На 1800 год у Сувалках было 214 будынкаў, на 1827 год — 235. На 1857 год у месьце было 152 мураваныя і 797 драўляных будынкаў. У канцы XIX ст. у Сувалках дзейнічалі касьцёл, царква, збор эвангеліскі і малітоўны дом, працавалі 2 гімназіі і 3 пачатковыя школы, шпіталі — хрысціянскі, іўдзейскі і вайсковы, прытулак для бедных.
+=== Найноўшы час ===
+Згодна з [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] Сувалкі апынуліся ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе сталі цэнтрам павету Беластоцкага ваяводзтва.
+За часамі [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] зь верасьня 1939 да 1945 году Сувалкі знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У 1975—1999 гадох Сувалкі былі цэнтрам Сувальскага ваяводзтва.
+== Насельніцтва ==
+=== Дэмаграфія ===
+* '''XVIII стагодзьдзе''': 1800 год — 1184 чал.
+* '''XIX стагодзьдзе''': 1827 год — 2116 чал.; 1857 год — 11 273 чал.<ref>Chlebowski B. Suwałki // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/612 612].</ref>
+* '''XXI стагодзьдзе''': 2017 год — 69 554 чал.
+== Турыстычная інфармацыя ==
+=== Славутасьці ===
+* Забудова гістарычная (XIX — XX стагодзьдзі; фрагмэнты)
+* Збор эвангелісцкі (1838–1841)
+* Касьцёл Сьвятога Аляксандра (1825)
+* Могілкі: каталіцкія, мусульманскія, праваслаўныя, юдэйскія, эвангелісцкія
+* Ратуша (1844)
+* Царква Аляксандра Неўскага (1900; [[мураўёўкі|мураўёўка]], перабудаваная пад касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла)
+* Царква Прачыстай Багародзіцы (1838—1840; цяпер касьцёл Найсьвяцейшага Сэрца Езуса)
+* Царква Ўсіх Сьвятых (1892)
+* Чыгуначная станцыя (1896)
+=== Страчаная спадчына ===
+* Сынагога Вялікая (1821)
+== Галерэя ==
+<gallery caption="Краявіды Сувалкаў" widths="150px" heights="150px" class="center">
+Ratusz miejski suwalki.jpg|Ратуша
+Suwalki 01.jpg|Катэдральны касьцёл
+Kościół Ewangelicko-Augsburski w Suwałkach by Adrian Piekarski 2009.JPG|Збор
+Suwałki, Kościół św. Piotra i Pawła (18).JPG|Былая царква-[[мураўёўкі|мураўёўка]]
+</gallery>
+<gallery widths="150px" heights="150px" class="center">
+Cerkiew prawosławna, ob. kościół Najświętszego Serca Jezusa (bok).jpg|Былая Прачысьценская царква
+All Saints Orthodox church in Suwałki, Poland 01.jpg|Царква Ўсіх Сьвятых
+Resursa Obywatelska w Suwałkach by Adrian Piekarski 2012.JPG|Музэй
+WK15 Suwałki (4) Lichen99.jpg|Чыгуначная станцыя
+</gallery>
+== Месты-сябры ==
+{| class="wikitable standard collapsible collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;"
+!Пералік местаў-сяброў Сувалкаў
+|-
+|
+* [[Рэжыца]], [[Латвія]]
+* [[Аліта]], [[Летува]]
+* [[Друскенікі]], Летува
+* [[Мар’ямпаль]], Летува
+* [[Немянчын]], Летува
+* [[Нутадэн]], [[Нарвэгія]]
+* [[Варэн (Мюрыц)|Варэн]], [[Нямеччына]]
+* [[Гранд-Сэнт]], [[Францыя]]
+* [[Выру]], [[Эстонія]]
+|}
+== Крыніцы ==
+{{Крыніцы}}
+== Літаратура ==
+* {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}}
+* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11}}
 == Вонкавыя спасылкі ==
@@ Радок 58: / Радок 134: @@
 * [http://www.um.suwalki.pl/ Афіцыйная старонка]
+{{Навігацыйная група
-{{Сувальскі павет}}
+|назоў = Сувалкі ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Польшчы|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Польшча|Польшчы]]
-{{Падляскае ваяводзтва}}
+|стыль_назова = background-color: {{Колер|Польшча}};
+|Сувальскі павет
+|Падляскае ваяводзтва
+}}
+{{Месты і мястэчкі гістарычнай Гарадзеншчыны}}
 {{Населеныя пункты на Чорнай Ганчы}}