Кірыліца: розьніца паміж вэрсіямі
д →Іншыя мовы: артаграфія |
Knedlik-Pod (гутаркі | унёсак) |
||
Радок 159: | Радок 159: | ||
** Кабардынская |
** Кабардынская |
||
** Лезгінская |
** Лезгінская |
||
** Чачэнская ( |
** Чачэнская (1940—1991) |
||
* Кітайскія |
* Кітайскія |
||
** Дунганская |
** Дунганская |
||
Радок 166: | Радок 166: | ||
** Чукоцкая |
** Чукоцкая |
||
* Уральскія |
* Уральскія |
||
** Карэльская ( |
** Карэльская (1937—1989) |
||
** Комі |
** Комі |
||
** Мансі |
** Мансі |
||
Радок 198: | Радок 198: | ||
** Туванская |
** Туванская |
||
** Чуваская |
** Чуваская |
||
** Узбэцкая ( |
** Узбэцкая (1941—1998) |
||
** Якуцкая |
** Якуцкая |
||
Вэрсія ад 13:57, 28 сакавіка 2019
Кѷрїлловица | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Кірыліца | |||||||||||||
А | Б | В | Г | Ґ | Д | Ђ | |||||||
Ѓ | Е | Ё | Є | Ж | Ѕ | З | |||||||
И | І | Ї | Й | Ј | К | Л | |||||||
Љ | М | Н | Њ | О | П | Р | |||||||
С | Т | Ћ | Ќ | У | Ў | Ф | |||||||
Х | Ц | Ч | Џ | Ш | Щ | Ъ | |||||||
Ы | Ь | Э | Ю | Я | Ә | Ӏ | |||||||
Архаічныя літары кірыліцы | |||||||||||||
Ꙁ | Ꙃ | Ꙅ | Ꙇ | Ꙉ | Ҁ | Ѻ | |||||||
Ѹ | Ꙋ | Ѡ | Ѽ | Ꙍ | Ѿ | Ꙏ | |||||||
Ѣ | Ꙑ | Ꙓ | Ꙕ | Ꙗ | Ѥ | Ѧ | |||||||
Ꙙ | Ѫ | Ꙛ | Ѩ | Ꙝ | Ѭ | Ѯ | |||||||
Ѱ | Ѳ | Ѵ | Ѷ | Ꙟ | Ꙡ | Ꙣ | |||||||
Ꙥ | Ꙧ | Ꙩ | Ꙫ | Ꙭ | ꙮ | Ꚙ | |||||||
Ꚛ | П̓ | П̀ | П́ | П̧ | П̑ | Ԗ | |||||||
Шматграфы | |||||||||||||
Дз | Дж |
Кіры́ліца (кірылічны альфабэт, кірылічная абэцэда або кірылічная азбука) — альфабэт[a], якім паслугуюцца шэсьць славянскіх моваў — баўгарская, беларуская, македонская, расейская, сэрбская і ўкраінская, а таксама некалькі дзясяткаў іншых моваў былога СССР і краінаў Азіі.
Кірыліца разьвілася з глаголіцы, якую ў 9-м стагодзьдзі распрацавалі два браты Кірыла і Мятод. У адрозьненьне ад глаголіцы кірыліца мае значна больш падабенства да грэцкага альфабэту. Што да гісторыі стварэньня кірыліцы, навукоўцы пакуль не прыйшлі да канчатковага кансэнсусу. Найбольш верагодным стваральнікам кірыліцы лічыцца Клімэнт з Охрыду, вучань братоў Кірылы і Мятода.
Альфабэты славянскіх моваў
Беларускі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж | З з | І і | Й й |
К к | Л л | М м | Н н | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ў ў |
Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
- Ґ ґ — ужывалася да 1933 году, а таксама ўжываецца цяпер у мовазнаўчых тэкстах. Некаторыя мовазнаўцы выступаюць за вяртаньне літары ў альфабэт (месца — пасьля Г);
- ДЖ дж — дзьве літары, але адзін гук. У некаторых публікацыях пазначаецца ў альфабэце пасьля Д;
- ДЗ дз — так сама, як і ДЖ.
Баўгарскі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ж ж | З з | И и | Й й | К к |
Л л | М м | Н н | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ф ф | Х х |
Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ь ь | Ю ю | Я я |
Як беларускі, апрача:
- Няма Ў;
- Няма Ё;
- И замест І;
- Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
- Щ вымаўляецца «шт»;
- Ъ — галосны гук (шва).
Македонскі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Ѓ ѓ | Е е | Ж ж | З з | Ѕ ѕ | И и |
Ј ј | К к | Л л | Љ љ | М м | Н н | Њ њ | О о | П п | Р р | С с |
Т т | Ќ ќ | У у | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Џ џ | Ш ш |
Як беларускі, апрача:
- Няма Ў;
- Няма Ё;
- И замест І;
- Няма Й (замест яго J);
- Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
- Љ љ — мяккі эль;
- Њ њ — мяккі энь;
- Ѓ ѓ — мяккі ~«гь»;
- Ќ ќ — мяккі ~«кь»;
- Џ, џ — як беларускі «дж»;
- Ѕ, ѕ — як беларускі «дз»;
- Няма Ю і Я;
Расейскі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й |
К к | Л л | М м | Н н | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ф ф |
Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Як беларускі, апрача:
- Няма Ў;
- И замест І;
- Щ щ — мяккі доўгі «ш» (некаторыя лінгвісты ўважаюць за асобны гук). Там, дзе звычайна ў беларускай мове ўжываецца «шч»;
- Ъ ъ — цьвёрды знак. Адыгрывае тую ж ролю, што апостраф у беларускай мове;
- Г г — выбухны гук, адпавядае нашаму Ґ, а не Г;
- Ё ё — ужываецца факультатыўна, пры ўпарадкаваньні паводле альфабэту не адрозьніваецца ад Е е.
Стараславянская азбука
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Є є | Ж ж | Ѕ ѕ | З з | І і | Ї ї |
И и | Ћ ћ | К к | Л л | М м | Н н | О о | Ѻ ѻ | П п | Р р | С с |
Т т | Ѹ ѹ | Ф ф | Ѳ ѳ | Х х | Ѡ ѡ | Ѿ ѿ | Щ щ | Ц ц | Ч ч | Ш ш |
Ъ ъ | ЪІ ъі | Ь ь | Ѣ ѣ | Ю ю | Я я | Ѥ ѥ | Ѧ ѧ | Ѫ ѫ | Ѩ ѩ | Ѭ ѭ |
Ѯ ѯ | Ѱ ѱ | Ѵ ѵ |
Сучасны сэрбскі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Ђ ђ | Е е | Ж ж | З з | И и | Ј ј |
К к | Л л | Љ љ | М м | Н н | Њ њ | О о | П п | Р р | С с | Т т |
Ћ ћ | У у | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Џ џ | Ш ш |
Як беларускі, апрача:
- Няма Ў;
- Няма Ё;
- И замест І;
- Няма Й (замест яго J);
- Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
- Љ љ — мяккі эль;
- Њ њ — мяккі энь;
- Ђ ђ — мяккі ~«дзь»;
- Ћ, ћ — мяккі ~«ть»;
- Џ, џ — як беларускі «дж»;
- Няма Ю і Я.
Украінскі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Ґ ґ | Д д | Е е | Є є | Ж ж | З з | И и |
І і | Ї ї | Й й | К к | Л л | М м | Н н | О о | П п | Р р | С с |
Т т | У у | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ю ю | Я я | Ь ь |
Як беларускі, апрача:
- Няма Ў;
- Няма Ы;
- Няма Ё;
- Няма Э (а «Е» вымаўляецца як «Э»);
- Є є — вымаўляецца як беларускі Е;
- Щ щ — вымаўляецца як беларускі «шч»;
- И и — вымаўляецца як беларускі Ы;
- Ї ї — вымаўляцца як беларускі ЙІ;
Іншыя мовы
Акрамя вышэй названых шасьці славянскіх моваў, нейкай формай кірылічнага альфабэту карыстаюцца (або карысталіся) наступныя мовы:
- Славянскія
- Русінская мова
- Царкоўнаславянская мова
- Каўкаскія
- Абхаская
- Аварская
- Адыгейская
- Кабардынская
- Лезгінская
- Чачэнская (1940—1991)
- Кітайскія
- Дунганская
- Чукоцка-камчацкія
- Карацкая
- Чукоцкая
- Уральскія
- Карэльская (1937—1989)
- Комі
- Мансі
- Ханты
- Удмурцкая
- Ненецкая
- Індаарыйскія
- Цыганская (у Сэрбіі й былым СССР)
- Індаіранскія
- Асэтынская
- Курдзкая (у былым СССР)
- Таджыцкая
- Мангольскія
- Бурацкая
- Калмыцкая
- Мангольская
- Раманскія
- Румынская/малдаўская — гл. Малдаўская кірыліца
- Тунгускія
- Нанайская
- Эвэнк
- Цюрскія
- Алтайская
- Азэрбайджанская (1939—1991)
- Балкарская
- Казаская і гагавуская (з 1957)
- Карачайская
- Кіргіская
- Татарская
- Туркмэнская (1940—1994)
- Туванская
- Чуваская
- Узбэцкая (1941—1998)
- Якуцкая
Заўвагі
- ^ Заўважым, што ў беларускай мове ёсьць тэндэнцыя называць лацінкавыя альфабэты «абэцэдай» (A B C D), а кірылічныя альфабэты — «азбукай» (Аз Бука).
Вонкавыя спасылкі
Кірыліца — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў