Наркамаўка: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
стыль
стыль, пунктуацыя
Радок 1: Радок 1:
'''Белару́скі афіцы́йны пра́вапіс'''{{Заўвага|У адрозьненьне ад [[Беларускі клясычны правапіс|беларускага клясычнага правапісу]], т. зв. «тарашкевіцы».}}<ref name=BKP>[[БКП]]. [http://pravapis.info/books/pravapis2005.html#h2_0_2 Два правапісныя стандарты].</ref>, таксама '''нарка́маўка''', '''нарко́маўка''' — варыянт правапісу [[беларуская мова|беларускае мовы]], які бярэ адлік ад [[рэформа беларускага правапісу 1933 году|палітычнай рэформы беларускага правапісу 1933 году]], замацаваны ў далейшых афіцыйных зводах правілаў (1934 і 1957 гады ў [[БССР]]; і ў «[[Правілы беларускай артаграфіі і пунктуацыі (2008)|правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі]]» 2008 году ў [[Рэспубліка Беларусь|Рэспубліцы Беларусь]]){{Заўвага|Разам з тым, як адзначаюць стваральнікі [[БКП]] (2005), з 1957 году афіцыйная артаграфія беларускай мовы паступова набывае рысы тарашкевіцы і эвалюцыянуе ў бок стандарту клясычнага правапісу<ref name=BKP />.}}.
'''Белару́скі афіцы́йны пра́вапіс'''{{Заўвага|У адрозьненьне ад [[Беларускі клясычны правапіс|беларускага клясычнага правапісу]], т. зв. «тарашкевіцы».}}<ref name=BKP>[[БКП]]. [http://pravapis.info/books/pravapis2005.html#h2_0_2 Два правапісныя стандарты].</ref>, таксама '''нарка́маўка''', '''нарко́маўка''' — варыянт правапісу [[беларуская мова|беларускае мовы]], які бярэ адлік ад [[рэформа беларускага правапісу 1933 году|палітычнай рэформы беларускага правапісу 1933 году]], замацаваны ў далейшых афіцыйных зводах правілаў (1934 і 1957 гады ў [[БССР]]; і ў «[[Правілы беларускай артаграфіі і пунктуацыі (2008)|правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі]]» 2008 году ў [[Рэспубліка Беларусь|Рэспубліцы Беларусь]]){{Заўвага|Разам з тым, як адзначаюць стваральнікі [[БКП]] (2005), з 1957 году афіцыйная артаграфія беларускай мовы паступова набывае рысы тарашкевіцы і эвалюцыянуе ў бок стандарту клясычнага правапісу<ref name=BKP />.}}.


Сама назва «наркамаўка» паходзіць ад слова «наркамат» — «народны камісарыят» (найменьне міністэрства ў [[БССР]]) і мае падкрэсьліваць факт прыняцьця новай беларускай граматыкі 1933 году Саўнаркамам БССР без грамадзкага ды навуковага абмеркаваньня<ref name="zs">[[Зьміцер Саўка]]. [http://arche.by/by/9/10/204/ Мазаічная артаграфія] // [[Arche]], 16 сьнежня 2008 г.</ref><ref name="klimaw-2004">[[Ігар Клімаў|Клімаў І.]] [http://mab.org.by/materyjaly/publikacyi/dva-standarty-bielaruskaj-litaraturnaj-movy Два стандарты беларускай літаратурнай мовы, 2004] // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). Магілёў, ГА МТ «Брама».</ref>. Акрамя гэтага, дадзеную граматыку крытыкуюць за наўмыснае штучнае набліжэньне беларускай мовы да [[Расейская мова|расейскай]]<ref name="zs2" /><ref name=Panou />. Адзначаецца, што пасродкам яе ў беларускую мову было ўведзена больш за «30 [[Фанэтыка|фанэтычных]] і [[марфалёгія (мовазнаўства)|марфалягічных]] асаблівасьцяў, уласьцівых расейскай мове»<ref>[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] [http://kamunikat.org/download.php?item=482-6.pdf&pubref=482 Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы]. — Варшава: Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўніверсітэт, 2004. С. 368.</ref>{{Заўвага|Традыцыя такой крытыкі была распачатая брашурай [[Ян Станкевіч|Я. Станкевіча]] «Зьмена граматыкі беларускага языка ў БСРР», Вільня, 1936. Гл. таксама: [http://homoliber.org/rp030114.html Татьяна Амосова. Репрессивная политика Советской власти в Беларуси]}}.
Сама назва «наркамаўка» паходзіць ад слова «наркамат» — «народны камісарыят» (найменьне міністэрства ў [[БССР]]) і мае падкрэсьліваць факт прыняцьця новай беларускай граматыкі 1933 году Саўнаркамам БССР без грамадзкага і навуковага абмеркаваньня<ref name="zs">[[Зьміцер Саўка|Саўка З.]] [http://arche.by/by/9/10/204/ Мазаічная артаграфія] // [[Arche]], 16 сьнежня 2008 г.</ref><ref name="klimau-2004">[[Ігар Клімаў|Клімаў І.]] [http://mab.org.by/materyjaly/publikacyi/dva-standarty-bielaruskaj-litaraturnaj-movy Два стандарты беларускай літаратурнай мовы] // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). — Магілёў: ГА МТ «Брама», 2004.</ref>. Апроч таго, гэтую граматыку крытыкуюць за наўмыснае штучнае набліжэньне беларускай мовы да [[Расейская мова|расейскай]]<ref name="zs2" /><ref name=Panou />. Адзначаецца, што пасродкам яе ў беларускую мову было ўведзена больш за «30 [[Фанэтыка|фанэтычных]] і [[марфалёгія (мовазнаўства)|марфалягічных]] асаблівасьцяў, уласьцівых расейскай мове»<ref>[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] [http://kamunikat.org/download.php?item=482-6.pdf&pubref=482 Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы]. — Варшава: Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўніверсітэт, 2004. С. 368.</ref>{{Заўвага|Традыцыя такой крытыкі была распачатая брашурай [[Ян Станкевіч|Я. Станкевіча]] «Зьмена граматыкі беларускага языка ў БСРР» (Вільня, 1936). Гл. таксама: [http://homoliber.org/rp030114.html Татьяна Амосова. Репрессивная политика Советской власти в Беларуси]}}.


Уласна тэрмін ''наркомаўка'' быў ўведзены ў навуковы ўжытак [[Зьміцер Саўка|З. Саўкам]]<ref name="zapr">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Варыянтнасць у беларускай літаратурнай мове // IV летні семінар беларускай мовы, літаратуры і культуры (5—19 ліпеня 1999 г.): Лекцыі. Мінск, 1999. С. 20-26.</ref>. Пры гэтым існавалі і іншыя прапановы для пазначэньня гэтага правапісу — ''парэформенны'' ці ''рэфармаваны''<ref>Жураўскі А. Праблемы норм беларускай літаратурнай мовы. Мінск, 1993. / згодна з [http://mab.org.by/materials/publ/klimau_standards.php Клімаў І. Два стандарты беларускай літаратурнай мовы, 2004 // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). Магілёў, ГА МТ «Брама»]</ref>, а таксама ''чарнушэвіца''<ref name="zapr"/> ([[Аляксандар Чарнушэвіч|А. Чарнушэвіч]] быў у 1933 г. наркамам асьветы БССР)
Уласна тэрмін ''наркомаўка'' быў ўведзены ў навуковы ўжытак [[Зьміцер Саўка|З. Саўкам]]<ref name="zapr">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Варыянтнасць у беларускай літаратурнай мове // IV летні семінар беларускай мовы, літаратуры і культуры (5—19 ліпеня 1999 г.): Лекцыі. Мінск, 1999. С. 20-26.</ref>. Пры гэтым існавалі і іншыя прапановы для пазначэньня гэтага правапісу — ''парэформенны'' або ''рэфармаваны''<ref>Жураўскі А. Праблемы норм беларускай літаратурнай мовы. Мінск, 1993.</ref><ref name="klimau-2004"/>, а таксама ''чарнушэвіца''{{Заўвага|[[Аляксандар Чарнушэвіч|А. Чарнушэвіч]] быў у 1933 годзе наркамам асьветы БССР}}<ref name="zapr"/>.


У 2008 годзе [[IANA]] вылучыла для наркамаўкі асобны моўны падтэг «1959acad{{Заўвага|Ад «акадэмічны», у сэнсе «школьны», «рэгуляваны акадэміямі»<ref>[[Skarnik.by]], [http://www.skarnik.by/tsbm/5046 акадэмічны], тлумачальны слоўнік.</ref> (у прыватнасьці [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук]]).}}» (поўнае пазначэньне: be-1959acad)<ref>[http://www.iana.org/assignments/language-subtag-registry IANA registry of language subtags]</ref> з мэтай адрозьненьня яе ад іншых правапісаў беларускай мовы, якія ўсе ахопліваюцца моўным тэгам «be», у прыватнасьці — ад [[тарашкевіца|тарашкевіцы]], якая таксама мае свой падтэг «tarask».
У 2008 годзе [[IANA]] вылучыла для наркамаўкі асобны моўны падтэг «1959acad{{Заўвага|Ад «акадэмічны», у сэнсе «школьны», «рэгуляваны акадэміямі»<ref>[http://www.skarnik.by/tsbm/5046 Акадэмічны], [[Skarnik.by]]</ref> (у прыватнасьці [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук]])}}» (поўнае пазначэньне: be-1959acad)<ref>[http://www.iana.org/assignments/language-subtag-registry IANA registry of language subtags]</ref> з мэтай адрозьненьня яе ад іншых правапісаў беларускай мовы, якія ўсе ахопліваюцца моўным тэгам «be», у прыватнасьці — ад [[тарашкевіца|тарашкевіцы]], якая таксама мае свой падтэг «tarask».


== Гісторыя ==
== Гісторыя ==
Радок 12: Радок 12:
{{Асноўны артыкул|Рэформа беларускага правапісу 1933 году}}
{{Асноўны артыкул|Рэформа беларускага правапісу 1933 году}}


[[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|Рэформу беларускага правапісу 1933 году]] не вызналі [[Беларусы|беларускія]] навуковыя і культурна-асьветніцкія арганізацыі ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] (напрыклад, [[Беларускае навуковае таварыства (1918)|Беларускае навуковае таварыства]] ў [[Вільня|Вільні]] на сваім надзвычайным паседжаньні 31 кастрычніка 1933 г. прыняло рэзалюцыю супраць рэформы, дзе паказала яе [[расеізацыя|русіфікацыйную]] скіраванасьць і слабы навуковы падмурак), беларускія цэнтры ў [[Латвія|Латвіі]], [[Прага|Празе]] і [[Бэрлін]]е<ref name="klimaw-2004" /> з наступных прычынаў:
[[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|Рэформу беларускага правапісу 1933 году]] не вызналі [[Беларусы|беларускія]] навуковыя і культурна-асьветніцкія арганізацыі ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] (напрыклад, [[Беларускае навуковае таварыства (1918)|Беларускае навуковае таварыства]] ў [[Вільня|Вільні]] на сваім надзвычайным паседжаньні 31 кастрычніка 1933 году прыняло рэзалюцыю супраць рэформы, дзе паказала яе [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыйную]] скіраванасьць і слабы навуковы падмурак), беларускія цэнтры ў [[Латвія|Латвіі]], [[Прага|Празе]] і [[Бэрлін]]е<ref name="klimau-2004" /> з наступных прычынаў:
* напярэдадні рэформы былі праведзеныя ўзмоцьненыя [[сталін]]скія чысткі і рэпрэсіі ў асяродзьдзі беларускай інтэлігенцыі.<ref name="klimaw-2004" /><ref name="pa">Е. А. Потехина (Минск — Ольштын). Обучение белорусскому языку в условиях белорусско-белорусского двуязычия (проблемы обучения белорусскому языку как иностранному) // Исследование славянских языков и литератур в высшей школе: достижения и перспективы: Информационные материалы и тезисы докладов международной научной конференции / Под ред. В. П. Гудкова, А. Г. Машковой, С. С. Скорвида. — М.:[Филологический факультет МГУ им. М. В. Ломоносова], 2003. — 317 с. С. 170—173 [http://www.philol.msu.ru/~slavphil/books/21_10_2003.pdf 1]</ref>
* напярэдадні рэформы былі праведзеныя ўзмоцьненыя [[сталін]]скія чысткі і рэпрэсіі ў асяродзьдзі беларускай інтэлігенцыі<ref name="klimau-2004" /><ref name="pa">Потехина Е. А. (Минск — Ольштын) [http://www.philol.msu.ru/~slavphil/books/21_10_2003.pdf Обучение белорусскому языку в условиях белорусско-белорусского двуязычия (проблемы обучения белорусскому языку как иностранному)] // Исследование славянских языков и литератур в высшей школе: достижения и перспективы: Информационные материалы и тезисы докладов международной научной конференции / Под ред. В. П. Гудкова, А. Г. Машковой, С. С. Скорвида. — М.:[Филологический факультет МГУ им. М. В. Ломоносова], 2003. С. 170—173.</ref>
* праект рэформы распрацавала адмысловая [[Палітычная камісія для перагляду расейска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы|«'''Палітычная камісія для перагляду руска-беларускага слоўніка і новых правіл правапісу беларускай мовы'''»]], у склад якой не ўвайшоў ніводны філёляг.<ref name="hrest">Гісторыя беларускага мовазнаўства, 1918—1941: Хрэстаматыя для студэнтаў філалагічнага факультэта. Ч. 1—2. Мінск: БДУ, 2005—2008. Ч. 2. 2008. С. 168</ref> Увогуле, як падкрэсьліваюць сучасныя беларускія мовазнаўцы, складальнікі новага зводу правілаў кіравалася ў першую чаргу палітычнымі, а не лінгвістычнымі чыньнікамі.<ref name="lk"/>
* праект рэформы распрацавала адмысловая [[Палітычная камісія для перагляду расейска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы|«'''Палітычная камісія для перагляду руска-беларускага слоўніка і новых правіл правапісу беларускай мовы'''»]], у склад якой не ўвайшоў ніводны філёляг<ref name="hrest">Гісторыя беларускага мовазнаўства, 1918—1941: Хрэстаматыя для студэнтаў філалагічнага факультэта. Ч. 2. — Мінск: БДУ, 2008. С. 168.</ref> Увогуле, як падкрэсьліваюць сучасныя беларускія мовазнаўцы, складальнікі новага зводу правілаў кіравалася ў першую чаргу палітычнымі, а не лінгвістычнымі чыньнікамі<ref name="lk"/>
* зацьвярджэньне праекту зьдзейсьніў Савет народных камісараў БССР без грамадзкага ды навуковага абмеркаваньня.<ref name="zs" /><ref name="klimaw-2004" />
* зацьверджаньне праекту зьдзейсьніў Савет народных камісараў БССР без грамадзкага і навуковага абмеркаваньня<ref name="zs" /><ref name="klimau-2004" />
* [[Ператварэньне мовы|рэформа]] праводзілася ва ўмовах татальнага тэрору. Беларускі філёляг [[Сяргей Запрудзкі|С. Запрудзкі]] паказвае на наступны факт<ref>[[Ніна Баршчэўская]]. [http://kamunikat.org/download.php?item=482-6.pdf&pubref=482 Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы]. — Варшава: Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўніверсітэт, 2004. С. 166</ref>:
* [[Ператварэньне мовы|рэформа]] праводзілася ва ўмовах татальнага тэрору. Беларускі філёляг [[Сяргей Запрудзкі|С. Запрудзкі]] паказвае на наступны факт<ref>[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] [http://kamunikat.org/download.php?item=482-6.pdf&pubref=482 Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы]. — Варшава: Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўніверсітэт, 2004. С. 166.</ref>:


{{Цытата|Пастанова СНК сімвалізавала для сучаснікаў неадхільную волю наблізіць беларускую мову да расійскай «любой цаной».|[[Сяргей Запрудзкі|Сяргей Запрудскі]]|Беларуская мова ў яе кантактах з расійскай: у цісках аднімальнага білінгвізму // Letopis 50 (2003) 1. — С. 81}}
{{Цытата|Пастанова СНК сімвалізавала для сучаснікаў неадхільную волю наблізіць беларускую мову да расійскай «любой цаной».|[[Сяргей Запрудзкі|Сяргей Запрудскі]]|Беларуская мова ў яе кантактах з расійскай: у цісках аднімальнага білінгвізму // Letopis 50 (2003) 1. — С. 81}}


* рэформа сталася праявай палітыкі [[расеізацыя|расеізацыі]] і штучна<ref name=Panou>Паноў С. В. Матэрыялы па гісторыі Беларусі; пад навук. рэд. М. С. Сташкевіча, Г. Я. Галенчанкі. — Мн.: «Аверсэв», 2003. С. 254</ref><ref name="lk">{{Літаратура/Беларуская мова. Лінгвістычны кампэдыюм|к}} С. 88</ref><ref>[[Леанід Лыч]]. [http://knihi.com/mova/reforma.html Рэформа беларускага правапісу 1933 года: ідэалагічны аспект]. Мн.: Навука і тэхніка, 1993. {{ISBN|5-343-01453-4}}</ref> наблізіла беларускую мову да расейскай — з [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году|папярэдняга, акадэмічнага, праекту 1933 году]] былі ўзятыя ўсе пункты, якія прадугледжвалі збліжэньне з расейскай мовай, астатнія жа былі альбо кардынальна перапрацаваныя ў бок набліжэньня да расейскіх нормаў, альбо зусім ня ўлічаныя.<ref name="zs2">[[Зьміцер Саўка]]. [http://arche.by/by/9/30/338/ Мэханіка зьнявечаньня] // Часопіс «[[Arche]]», [[10 кастрычніка]] [[2009]]</ref>. На штучную, русіфікацыйную сутнасьць рэформы паказвае філёляг [[Ігар Клімаў|І. Клімаў]]:
* рэформа сталася праявай палітыкі [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі]] і штучна<ref name=Panou>Паноў С. Матэрыялы па гісторыі Беларусі; пад навук. рэд. М. Сташкевіча, Г. Галенчанкі. — {{Менск (Мн.)}}: «Аверсэв», 2003. С. 254.</ref><ref name="lk">{{Літаратура/Беларуская мова. Лінгвістычны кампэдыюм|к}} С. 88.</ref><ref>[[Леанід Лыч|Лыч Л.]] [http://knihi.com/mova/reforma.html Рэформа беларускага правапісу 1933 года: ідэалагічны аспект]. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка, 1993. {{ISBN|5-343-01453-4}}.</ref> наблізіла беларускую мову да расейскай — з [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году|папярэдняга, акадэмічнага, праекту 1933 году]] былі ўзятыя ўсе пункты, якія прадугледжвалі збліжэньне з расейскай мовай, астатнія жа былі альбо кардынальна перапрацаваныя ў бок набліжэньня да расейскіх нормаў, альбо зусім ня ўлічаныя<ref name="zs2">[[Зьміцер Саўка|Саўка З.]] [http://arche.by/by/9/30/338/ Мэханіка зьнявечаньня] // [[Arche]], 10 кастрычніка 2009 г.</ref>. На штучную, русіфікацыйную сутнасьць рэформы паказвае філёляг [[Ігар Клімаў|І. Клімаў]]:


{{Цытата|Бальшавіцкая дзяржава <…> разглядала мову як аб’ект адмысловых маніпуляцый, накіраваных на дасягненне пэўных, зусім не лінгвістычных мэтаў. Важным кірункам такіх маніпуляцый з 1930 года было замацаванне рускага ўплыву ў нормах літаратурных моў іншых народаў СССР. Гэта падвышала культурную гамагеннасць сярод народаў савецкай імперыі, прыглушала іх памкненні да сепаратызму, спрыяла іх культурнай і моўнай асіміляцыі. Ахвярай такой палітыкі з 1930-х гадоў зрабілася і беларуская мова. Яе далейшае развіццё адбывалася не ў выніку ўнутранай неабходнасці ці рэальнага ўжытку, а прадвызначалася палітычнай кан'юнктурай савецкай дзяржавы.|[[Ігар Клімаў|Клімаў І.]]|Два стандарты беларускай літаратурнай мовы [2004] // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). Магілёў, ГА МТ «Брама»}}
{{Цытата|Бальшавіцкая дзяржава <…> разглядала мову як аб’ект адмысловых маніпуляцыяў, накіраваных на дасягненьне пэўных, зусім не лінгвістычных мэтаў. Важным кірункам такіх маніпуляцыяў з 1930 году было замацаванне расейскага ўплыву ў нормах літаратурных моваў іншых народаў СССР. Гэта падвышала культурную гамагеннасьць сярод народаў савецкай імпэрыі, прыглушала іх памкненьні да сэпаратызму, спрыяла іх культурнай і моўнай асыміляцыі. Ахвярай такой палітыкі з 1930-х гадоў зрабілася і беларуская мова. Яе далейшае разьвіцьцё адбывалася не ў выніку ўнутранай неабходнасьці ці рэальнага ўжытку, а прадвызначалася палітычнай кан'юнктурай савецкай дзяржавы.|[[Ігар Клімаў|Клімаў І.]]|Два стандарты беларускай літаратурнай мовы // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). — Магілёў: ГА МТ «Брама», 2004.}}


Сучасныя беларускія філёлягі падкрэсьліваюць той факт, што звыш 20 новых правілаў, уведзеных рэформай 1933 году, скажалі ўсталяваныя нормы беларускай літаратурнай нормы шляхам штучнага, ненатуральнага і прымусовага накладаньня на іх правілаў расейскай мовы.<ref name="lk"/>
Сучасныя беларускія філёлягі падкрэсьліваюць той факт, што звыш 20 новых правілаў, уведзеных рэформай 1933 году, перакручвалі ўсталяваныя нормы беларускай літаратурнай нормы шляхам штучнага, ненатуральнага і прымусовага накладаньня на іх правілаў расейскай мовы<ref name="lk"/>.


==== Сутнасьць зьменаў ====
==== Сутнасьць зьменаў ====
Радок 71: Радок 71:


=== Парэформавая кадыфікацыя ===
=== Парэформавая кадыфікацыя ===
Апошні пункт (№ 27) Пастановы СНК «Аб зьменах і спрашчэньні беларускага правапісу» ([[1933]]) вызначыў працяг мэтанакіраванай працы па [[расеізацыя|расеізацыі]] беларускай мовы:
Апошні пункт (№ 27) Пастановы СНК «Аб зьменах і спрашчэньні беларускага правапісу» (1933) вызначыў працяг мэтанакіраванай працы па [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі]] беларускай мовы:


{{Цытата|Даручыць Народнаму Камісарыяту Асьветы і Прэзыдыуму Беларускай Акадэміі Навук арганізаваць сыстэматычную навуковую працу па далейшым разьвіцьці і ўпарадкаваньні беларускага правапісу, усяе граматыкі і тэрміналёгіі, а таксама арганізаваць новае выданьне беларуска-рускіх слоўнікаў, вытраўляючы з беларускай мовы ўсялякія буржуазна-нацыяналістычныя плыні і скажэньні.|[http://pravapis.info/Change1933doc.html Пастанова Савету Народных Камісараў БССР «Аб зьменах і спрашчэньні беларускага правапісу»], г. Менск, 26 жніўня 1933 г.}}
{{Цытата|Даручыць Народнаму Камісарыяту Асьветы і Прэзыдыуму Беларускай Акадэміі Навук арганізаваць сыстэматычную навуковую працу па далейшым разьвіцьці і ўпарадкаваньні беларускага правапісу, усяе граматыкі і тэрміналёгіі, а таксама арганізаваць новае выданьне беларуска-рускіх слоўнікаў, вытраўляючы з беларускай мовы ўсялякія буржуазна-нацыяналістычныя плыні і скажэньні.|[http://pravapis.info/Change1933doc.html Пастанова Савету Народных Камісараў БССР «Аб зьменах і спрашчэньні беларускага правапісу»], г. Менск, 26 жніўня 1933 г.}}


У [[1939]] годзе бальшавікі падрыхтавалі чарговую рэформу з напісаньнямі кшталту «весна», «братскі», «бібліатека». Яшчэ ў адным праекце ([[1951]]) прапаноўвалася пісаць «снегі», «цеатр», «басціон».<ref name="pia">[http://knihi.com/pytanni/128.html 128. Як бальшавікі рэфармавалі беларускую мову?] // {{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref> Толькі відавочная абсурднасьць гэтых прапановаў, а таксама пэўныя вонкавыя чыньнікі ([[Другая Сусьветная вайна]], сьмерць [[Іосіф Сталін|І. Сталіна]]) уратавалі беларускую мову ад іх прыняцьця.
У 1939 годзе бальшавікі падрыхтавалі чарговую рэформу з напісаньнямі кшталту «весна», «братскі», «бібліатека». Яшчэ ў адным праекце (1951) прапаноўвалася пісаць «снегі», «цеатр», «басціон»<ref name="pia">[http://knihi.com/pytanni/128.html 128. Як бальшавікі рэфармавалі беларускую мову?] // {{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Толькі відавочная абсурднасьць гэтых прапановаў, а таксама пэўныя вонкавыя чыньнікі ([[Другая Сусьветная вайна]], сьмерць [[Ёсіф Сталін|Сталіна]]) уратавалі беларускую мову ад іх прыняцьця.


Расеізацыя істотна перайначыла слоўнікі. Партыйныя загады патрабавалі ўкладаць іх паводле «пралетарска-інтэрнацыянальнага» прынцыпу, тым часам спрадвечная і самабытная беларуская лексыка абвяшчалася «нацдэмаўскай» і «кулацкай». Найбольш яскравай праявай такой моўнай палітыкі стаўся «[[Руска-беларускі слоўнік Александровіча|Руска-беларускі слоўнік]]» пад рэдакцыяй [[Андрэй Александровіч|А. Александровіча]] (1937), у якім на карысьць прысутных у расейскай мове адпаведнікаў быў адкінуты вялікі пласт беларускай лексыкі.<ref>Дзмітрый Шыманскі «Хто знішчыў беларускую мову?» // Дзедзіч, № 5 (24) (лістапад, 2003 г.)</ref> Беларускі паэт [[Уладзімер Хадыка]] на допыце ў [[Турма НКВД (Менск)|турме НКВД]] 30 сьнежня 1936 сьцьвярджаў што «поручение А. Александровичу редактировать новый белорусский словарь является страшнейшей ошибкой»<ref name=mar1>{{артыкул|аўтар=Маракоў, Л.|загаловак=Уладзімір Хадыка. Штрыхі да партрэта пісьменніка|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=Мн.|выдавецтва=|год=2002|выпуск=|том=|нумар=10|старонкі=102—107|isbn=}}</ref>. На загад бальшавікоў быў таксама зрасеізаваны расейска-беларускі слоўнік 1953 году. Да беларускіх словаў дапісвалі расейскія сынонімы, ставячы іх часьцяком на першае месца: рас. ''батрак'' — бел. ''батрак'', ''парабак''; ''большак'' — ''гасцінец'', ''бальшак''; ''поезд'' — ''поезд'', ''цягнік''; ''минута'' — ''мінута'', ''хвіліна''. Яшчэ далей пайшоў слоўнік 1982 году, які рэкамэндаваў ужываць поруч са словамі «вавёрка», «бусак» таксама «белка», «багор» і г. д.<ref name="pia"/>
Маскалізацыя істотна перайначыла слоўнікі. Партыйныя загады патрабавалі ўкладаць іх паводле «пралетарска-інтэрнацыянальнага» прынцыпу, тым часам спрадвечная і самабытная беларуская лексыка абвяшчалася «нацдэмаўскай» і «кулацкай». Найбольш яскравай праявай такой моўнай палітыкі стаўся «[[Руска-беларускі слоўнік Александровіча|Руска-беларускі слоўнік]]» пад рэдакцыяй [[Андрэй Александровіч|А. Александровіча]] (1937), у якім на карысьць прысутных у расейскай мове адпаведнікаў быў адкінуты вялікі пласт беларускай лексыкі<ref>Шыманскі Д. «Хто знішчыў беларускую мову?» // Дзедзіч. № 5 (24), лістапад, 2003 г.</ref> Беларускі паэт [[Уладзімер Хадыка]] на допыце ў [[Турма НКВД (Менск)|турме НКВД]] 30 сьнежня 1936 году сьцьвярджаў што «поручение А. Александровичу редактировать новый белорусский словарь является страшнейшей ошибкой»<ref name=mar1>{{артыкул|аўтар=Маракоў Л.|загаловак=Уладзімір Хадыка. Штрыхі да партрэта пісьменніка|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=Мн.|выдавецтва=|год=2002|выпуск=|том=|нумар=10|старонкі=102—107|isbn=}}</ref>. На загад бальшавікоў быў таксама абмаскалены расейска-беларускі слоўнік 1953 году. Да беларускіх словаў дапісвалі расейскія сынонімы, ставячы іх часьцяком на першае месца: рас. ''батрак'' — бел. ''батрак'', ''парабак''; ''большак'' — ''гасцінец'', ''бальшак''; ''поезд'' — ''поезд'', ''цягнік''; ''минута'' — ''мінута'', ''хвіліна''. Яшчэ далей пайшоў слоўнік 1982 году, які рэкамэндаваў ужываць поруч са словамі «вавёрка», «бусак» таксама «белка», «багор» і г. д.<ref name="pia"/>


У 1950-я гады з [[Масква|Масквы]] прыйшоў загад правесьці расеізацыю граматыкі беларускае мовы, што было зьдзейсьнена ў двухтомнай акадэмічнай «Граматыцы».<ref name="pia"/>
У 1950-я гады з [[Масква|Масквы]] прыйшоў загад правесьці маскалізацыю граматыкі беларускае мовы, што было зьдзейсьнена ў двухтомнай акадэмічнай «Граматыцы»<ref name="pia"/>.


У наш час значная колькасьць расейскіх моўных элемэнтаў ў афіцыйным наркамаўскім стандарце служыць для [[шавінізм|шавіністаў]] падставаю зьневажаць беларускую мову, называць яе «испорченным русским языком», «грубым диалектом русского языка», заяўляць пра яе неразьвітасьць.<ref name="pia"/>
У наш час значная колькасьць расейскіх моўных элемэнтаў ў афіцыйным наркамаўскім стандарце служыць для [[шавінізм|шавіністаў]] падставаю зьневажаць беларускую мову, называць яе «испорченным русским языком», «грубым диалектом русского языка», заяўляць пра яе неразьвітасьць<ref name="pia"/>.


== Глядзіце таксама ==
== Глядзіце таксама ==

Вэрсія ад 15:30, 9 лютага 2019

Белару́скі афіцы́йны пра́вапіс[a][1], таксама нарка́маўка, нарко́маўка — варыянт правапісу беларускае мовы, які бярэ адлік ад палітычнай рэформы беларускага правапісу 1933 году, замацаваны ў далейшых афіцыйных зводах правілаў (1934 і 1957 гады ў БССР; і ў «правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі» 2008 году ў Рэспубліцы Беларусь)[b].

Сама назва «наркамаўка» паходзіць ад слова «наркамат» — «народны камісарыят» (найменьне міністэрства ў БССР) і мае падкрэсьліваць факт прыняцьця новай беларускай граматыкі 1933 году Саўнаркамам БССР без грамадзкага і навуковага абмеркаваньня[2][3]. Апроч таго, гэтую граматыку крытыкуюць за наўмыснае штучнае набліжэньне беларускай мовы да расейскай[4][5]. Адзначаецца, што пасродкам яе ў беларускую мову было ўведзена больш за «30 фанэтычных і марфалягічных асаблівасьцяў, уласьцівых расейскай мове»[6][c].

Уласна тэрмін наркомаўка быў ўведзены ў навуковы ўжытак З. Саўкам[7]. Пры гэтым існавалі і іншыя прапановы для пазначэньня гэтага правапісу — парэформенны або рэфармаваны[8][3], а таксама чарнушэвіца[d][7].

У 2008 годзе IANA вылучыла для наркамаўкі асобны моўны падтэг «1959acad[e]» (поўнае пазначэньне: be-1959acad)[10] з мэтай адрозьненьня яе ад іншых правапісаў беларускай мовы, якія ўсе ахопліваюцца моўным тэгам «be», у прыватнасьці — ад тарашкевіцы, якая таксама мае свой падтэг «tarask».

Гісторыя

Палітычная рэформа беларускага правапісу

Асноўны артыкул: Рэформа беларускага правапісу 1933 году

Рэформу беларускага правапісу 1933 году не вызналі беларускія навуковыя і культурна-асьветніцкія арганізацыі ў Заходняй Беларусі (напрыклад, Беларускае навуковае таварыства ў Вільні на сваім надзвычайным паседжаньні 31 кастрычніка 1933 году прыняло рэзалюцыю супраць рэформы, дзе паказала яе русіфікацыйную скіраванасьць і слабы навуковы падмурак), беларускія цэнтры ў Латвіі, Празе і Бэрліне[3] з наступных прычынаў:


« Пастанова СНК сімвалізавала для сучаснікаў неадхільную волю наблізіць беларускую мову да расійскай «любой цаной». »

—Сяргей Запрудскі, Беларуская мова ў яе кантактах з расійскай: у цісках аднімальнага білінгвізму // Letopis 50 (2003) 1. — С. 81

  • рэформа сталася праявай палітыкі маскалізацыі і штучна[5][13][15] наблізіла беларускую мову да расейскай — з папярэдняга, акадэмічнага, праекту 1933 году былі ўзятыя ўсе пункты, якія прадугледжвалі збліжэньне з расейскай мовай, астатнія жа былі альбо кардынальна перапрацаваныя ў бок набліжэньня да расейскіх нормаў, альбо зусім ня ўлічаныя[4]. На штучную, русіфікацыйную сутнасьць рэформы паказвае філёляг І. Клімаў:


« Бальшавіцкая дзяржава <…> разглядала мову як аб’ект адмысловых маніпуляцыяў, накіраваных на дасягненьне пэўных, зусім не лінгвістычных мэтаў. Важным кірункам такіх маніпуляцыяў з 1930 году было замацаванне расейскага ўплыву ў нормах літаратурных моваў іншых народаў СССР. Гэта падвышала культурную гамагеннасьць сярод народаў савецкай імпэрыі, прыглушала іх памкненьні да сэпаратызму, спрыяла іх культурнай і моўнай асыміляцыі. Ахвярай такой палітыкі з 1930-х гадоў зрабілася і беларуская мова. Яе далейшае разьвіцьцё адбывалася не ў выніку ўнутранай неабходнасьці ці рэальнага ўжытку, а прадвызначалася палітычнай кан'юнктурай савецкай дзяржавы. »

—Клімаў І., Два стандарты беларускай літаратурнай мовы // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). — Магілёў: ГА МТ «Брама», 2004.

Сучасныя беларускія філёлягі падкрэсьліваюць той факт, што звыш 20 новых правілаў, уведзеных рэформай 1933 году, перакручвалі ўсталяваныя нормы беларускай літаратурнай нормы шляхам штучнага, ненатуральнага і прымусовага накладаньня на іх правілаў расейскай мовы[13].

Сутнасьць зьменаў

Зьмены ў беларускім правапісе
(пасьля перагляду праекту 1933 году адмысловай Палітычнай камісіяй)		 Акадэмічны праект 1930 году Акадэмічны праект 1933 году
(да перагляду Палітычнай камісіяй)
Зьмены ў перадачы пазычаньняў
1. Перадача складоў [л’а], [л’о], [л’у]) празь цьвёрдае «л». (напрыклад: маналог замест маналёг) Захоўваліся існыя правілы. Аўтары праекту характаразуюць дадзеныя прапановы, як «вялікадзяржаўніцкія», «уласьцівыя расейскаму вымаўленьню».[16]
2. Зьмякчэньне зычных [з], [с], [б], [п], [в], [ф], [м], [н] перад галосным [е] (напрыклад: кааперацыя, фанетыка замест каапэрацыя, фанэтыка)
3. Замена спалучэньняў -тар, -дар на -тр, -др на канцы словаў (напрыклад: літр, цэнтр замест літар, цэнтар) Захоўваліся існыя правілы.
4. Перадача літары «θ» у грэцызмах праз «ф» або «т» у залежнасьці ад правілаў расейскай мовы (міф, кафедра замест міт, катэдра) Гэты захад мусіў адпавядаць агучанаму партыйным кіраўніцтвам патрабаваньню «па замацаваньні расейскай мовы як пасярэдніка для пазычаньняў з трэціх моваў»[2]
Зьмены ў артаграфіі ўласнабеларускіх словаў
1. Скасаваньне пазначэньня асыміляцыйнага зьмякчэньня зычных [з], [с], [ц] (напрыклад: (свет, след замест сьвет, сьлед) Дадзеная прапанова зьявілася толькі ў карэктуры (г. зн. пасьля згортваньня палітыкі беларусізацыі — і гвалтоўнага адхіленьня ад кіраваньня праектам акадэміка Сьцяпана Некрашэвіча, які выступаў катэгарычна супраць яе прыняцьця. Таксама супраць гэтай прапановы быў Янка Купала[2] Аўтары абгрунтоўваюць прыняцьцё гэтай прапановы «палягчэньнем і эканоміяй для паліграфічнай справы».[16]
2. Скаваньне напісаньня мяккага знаку паміж падоўжанымі зычнымі [з], [с], [ц], [н], [л] (напрыклад: насенне, галлё, ззяе, рыззё, калоссе, суддзя, жыццё замест насеньне, гальлё, зьзяе, рызьзё, калосьсе, судзьдзя, жыцьцё) Каміся прыняла гэтую прапанову як кампрамісны варыянт — пры ўмове захаваньня пазначэньня мяккасьці ўва ўсіх астатніх выпадках.[2] Прапаноўвалася сьцягненьне падвоеных зычных на манер заходнебеларускіх гаворак (напрыклад: насене, галё, зяе, рызё, калосе, судзя, жыцё)
3. Увядзеньне нязьменнага напісаньня часьціцы і прыназоўніка «не» (напрыклад: без нас, не руш замест бяз нас, ня руш) Захоўваліся існыя правілы[2][17] Захоўваліся існыя правілы.

Парэформавая кадыфікацыя

Апошні пункт (№ 27) Пастановы СНК «Аб зьменах і спрашчэньні беларускага правапісу» (1933) вызначыў працяг мэтанакіраванай працы па маскалізацыі беларускай мовы:


« Даручыць Народнаму Камісарыяту Асьветы і Прэзыдыуму Беларускай Акадэміі Навук арганізаваць сыстэматычную навуковую працу па далейшым разьвіцьці і ўпарадкаваньні беларускага правапісу, усяе граматыкі і тэрміналёгіі, а таксама арганізаваць новае выданьне беларуска-рускіх слоўнікаў, вытраўляючы з беларускай мовы ўсялякія буржуазна-нацыяналістычныя плыні і скажэньні. »

—Пастанова Савету Народных Камісараў БССР «Аб зьменах і спрашчэньні беларускага правапісу», г. Менск, 26 жніўня 1933 г.

У 1939 годзе бальшавікі падрыхтавалі чарговую рэформу з напісаньнямі кшталту «весна», «братскі», «бібліатека». Яшчэ ў адным праекце (1951) прапаноўвалася пісаць «снегі», «цеатр», «басціон»[18]. Толькі відавочная абсурднасьць гэтых прапановаў, а таксама пэўныя вонкавыя чыньнікі (Другая Сусьветная вайна, сьмерць Сталіна) уратавалі беларускую мову ад іх прыняцьця.

Маскалізацыя істотна перайначыла слоўнікі. Партыйныя загады патрабавалі ўкладаць іх паводле «пралетарска-інтэрнацыянальнага» прынцыпу, тым часам спрадвечная і самабытная беларуская лексыка абвяшчалася «нацдэмаўскай» і «кулацкай». Найбольш яскравай праявай такой моўнай палітыкі стаўся «Руска-беларускі слоўнік» пад рэдакцыяй А. Александровіча (1937), у якім на карысьць прысутных у расейскай мове адпаведнікаў быў адкінуты вялікі пласт беларускай лексыкі[19] Беларускі паэт Уладзімер Хадыка на допыце ў турме НКВД 30 сьнежня 1936 году сьцьвярджаў што «поручение А. Александровичу редактировать новый белорусский словарь является страшнейшей ошибкой»[20]. На загад бальшавікоў быў таксама абмаскалены расейска-беларускі слоўнік 1953 году. Да беларускіх словаў дапісвалі расейскія сынонімы, ставячы іх часьцяком на першае месца: рас. батрак — бел. батрак, парабак; большак — гасцінец, бальшак; поезд — поезд, цягнік; минута — мінута, хвіліна. Яшчэ далей пайшоў слоўнік 1982 году, які рэкамэндаваў ужываць поруч са словамі «вавёрка», «бусак» таксама «белка», «багор» і г. д.[18]

У 1950-я гады з Масквы прыйшоў загад правесьці маскалізацыю граматыкі беларускае мовы, што было зьдзейсьнена ў двухтомнай акадэмічнай «Граматыцы»[18].

У наш час значная колькасьць расейскіх моўных элемэнтаў ў афіцыйным наркамаўскім стандарце служыць для шавіністаў падставаю зьневажаць беларускую мову, называць яе «испорченным русским языком», «грубым диалектом русского языка», заяўляць пра яе неразьвітасьць[18].

Глядзіце таксама

Заўвагі

  1. ^ У адрозьненьне ад беларускага клясычнага правапісу, т. зв. «тарашкевіцы».
  2. ^ Разам з тым, як адзначаюць стваральнікі БКП (2005), з 1957 году афіцыйная артаграфія беларускай мовы паступова набывае рысы тарашкевіцы і эвалюцыянуе ў бок стандарту клясычнага правапісу[1].
  3. ^ Традыцыя такой крытыкі была распачатая брашурай Я. Станкевіча «Зьмена граматыкі беларускага языка ў БСРР» (Вільня, 1936). Гл. таксама: Татьяна Амосова. Репрессивная политика Советской власти в Беларуси
  4. ^ А. Чарнушэвіч быў у 1933 годзе наркамам асьветы БССР
  5. ^ Ад «акадэмічны», у сэнсе «школьны», «рэгуляваны акадэміямі»[9] (у прыватнасьці Нацыянальнай акадэміяй навук)

Крыніцы

  1. ^ а б БКП. Два правапісныя стандарты.
  2. ^ а б в г д е Саўка З. Мазаічная артаграфія // Arche, 16 сьнежня 2008 г.
  3. ^ а б в г д Клімаў І. Два стандарты беларускай літаратурнай мовы // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). — Магілёў: ГА МТ «Брама», 2004.
  4. ^ а б Саўка З. Мэханіка зьнявечаньня // Arche, 10 кастрычніка 2009 г.
  5. ^ а б Паноў С. Матэрыялы па гісторыі Беларусі; пад навук. рэд. М. Сташкевіча, Г. Галенчанкі. — Менск: «Аверсэв», 2003. С. 254.
  6. ^ Баршчэўская Н. Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы. — Варшава: Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўніверсітэт, 2004. С. 368.
  7. ^ а б Запрудскі С. Варыянтнасць у беларускай літаратурнай мове // IV летні семінар беларускай мовы, літаратуры і культуры (5—19 ліпеня 1999 г.): Лекцыі. Мінск, 1999. С. 20-26.
  8. ^ Жураўскі А. Праблемы норм беларускай літаратурнай мовы. Мінск, 1993.
  9. ^ Акадэмічны, Skarnik.by
  10. ^ IANA registry of language subtags
  11. ^ Потехина Е. А. (Минск — Ольштын) Обучение белорусскому языку в условиях белорусско-белорусского двуязычия (проблемы обучения белорусскому языку как иностранному) // Исследование славянских языков и литератур в высшей школе: достижения и перспективы: Информационные материалы и тезисы докладов международной научной конференции / Под ред. В. П. Гудкова, А. Г. Машковой, С. С. Скорвида. — М.:[Филологический факультет МГУ им. М. В. Ломоносова], 2003. С. 170—173.
  12. ^ Гісторыя беларускага мовазнаўства, 1918—1941: Хрэстаматыя для студэнтаў філалагічнага факультэта. Ч. 2. — Мінск: БДУ, 2008. С. 168.
  13. ^ а б в Плотнікаў Б., Антанюк Л. Беларуская мова. Лінгвістычны кампендыум. — Менск: Інтэрпрэссэрвіс, Кніжны Дом, 2003. С. 88.
  14. ^ Баршчэўская Н. Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы. — Варшава: Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўніверсітэт, 2004. С. 166.
  15. ^ Лыч Л. Рэформа беларускага правапісу 1933 года: ідэалагічны аспект. — Менск: Навука і тэхніка, 1993. ISBN 5-343-01453-4.
  16. ^ а б Прадмова // Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году
  17. ^ Беларускі правапіс (проект) / Апрацаваны Правапіснай Камісіяй Беларускае Акадэміі Навук. Менск, 1930. С. 12
  18. ^ а б в г 128. Як бальшавікі рэфармавалі беларускую мову? // 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
  19. ^ Шыманскі Д. «Хто знішчыў беларускую мову?» // Дзедзіч. № 5 (24), лістапад, 2003 г.
  20. ^ Маракоў Л. Уладзімір Хадыка. Штрыхі да партрэта пісьменніка // Роднае слова. — Мн.: 2002. — № 10. — С. 102—107.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Наркамаўка&oldid=2039070»