Раскол Маскоўскай царквы: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Вэрсія ад 23:40, 1 верасьня 2018

Раскол Маскоўскай царквы — рэлігійна-грамадзкі рух у Маскоўскай дзяржаве, у выніку якога адбылося аддзяленьне ад Маскоўскай праваслаўнай царквы самастойнай рэлігійнай плыні — стараверства^[1].

Перадумовы

У 1448 годзе ўтварылася незалежная Маскоўская праваслаўная царква (упершыню значыцца пад назвай рас. «Церковь Московская» у дакумэнце Маскоўскага сабору 1459 году^[2]), што стала вынікам самавольнага выхаду Маскоўскай мітраполіі з-пад юрысдыкцыі Канстантынопальскага патрыярхату. За гэта праваслаўныя цэрквы перасталі лічыць яе кананічнай і вызначылі як схізму. Кананічная ізаляцыя Маскоўскай царквы працягвалася 141 год і прычынілася да зьяўленьня ў яе богаслужбовай практыцы пэўных разыходжаньняў зь іншымі праваслаўнымі цэрквамі^[3].

У 1588 годзе фактычны маскоўскі гаспадар Барыс Гадуноў запрасіў патрыярха канстантынопальскага Ерамію ў Маскву на перамовы пра магчымы пераезд з захопленага туркамі-асманамі Канстантынопалю. Аднак у самой Маскве Гадуноў на паўгода зьняволіў^[4] патрыярха і такім чынам прымусіў яго ў 1589 годзе ня толькі вызнаць аўтакефалію Маскоўскай царквы, але і абвясьціць яе патрыярхатам.

Важным этапам у гісторыі Маскоўскага патрыярхату былі рэформы патрыярха Нікана (1653—1660), які прыбраў пэўную розьніцу ў богаслужбовых кнігах, богаслужбовай практыцы і абрадах, якія ўзьніклі ў пэрыяд кананічнай ізаляцыі як расейскія нацыянальныя адметнасьці^[5]. Мэтай рэформы было павышэньне аўтарытэту Маскоўскай царквы і патрыярхіі і ўсталяваньня аднастайнасьці ў царкоўнай службе. Рэформа ліквідавала адрозьненьні паміж маскоўскім і грэцкім чынамі богаслужэньня і прадугледжвала выпраўленьні розначытаньняў у маскоўскіх царкоўных кнігах паводле грэцкіх узораў. Нікан шырока выкарыстоўваў богаслужбовую практыку праваслаўнай царквы ў Рэчы Паспалітай, дзе адрозьненьняў ад грэцкай царквы не было. Важную ролю ў правядзеньні гэтых рэформаў адыгралі ўкраінскія і беларускія праваслаўныя багасловы і кніжнікі, якія дзейнічалі ў Маскоўскай дзяржаве^[3]. Сьвятары і манахі з Беларусі і Украіны (напрыклад, Сімяон Полацкі) актыўна ўдзельнічалі ў правядзеньні рэформы. У выніку рэформы 8-канцовы крыж замянілі на 4-канцовы^[6], 2-пальцавае хрышчэньне — 3-пальцавым, двайную (сугубую) алілюю — трайной і інш.

Утварэньне стараверства

Супраць новаўвядзеньняў і за захаваньне старой набожнасьці выступіла частка духавенства на чале з пратапопамі Авакумам, Даніілам, Іванам Няронавым і інш. На царкоўных саборах 1654—1655 і 1666—1667 гадоў перамаглі прыхільнікі рэформаў. Аднак супраціўнікі зьменаў не падпарадкаваліся саборным пастановам і такім чынам «раскалолі» царкву (адсюль назва «Раскол»).

Раскольнікі цярпелі ад перасьледу з боку Маскоўскага патрыярхату і ўладаў Маскоўскай дзяржавы (пазьней Расейскай імпэрыі): іх высылалі на ўскраіны Расеі, зьнявольвалі ў турмы і манастыры, катавалі і каралі сьмерцю. Шмат прыхільнікаў Расколу ўцякло за граніцу, у тым ліку ў Вялікае Княства Літоўскае.

У 2-й палове XVII ст. стараверства стала ідэйным сьцягам розных апазыцыйных рухаў — ад антыфэадальна-сялянскіх да кансэрватыўна-баярскіх. Супярэчлівы характар, сацыяльная неаднароднасьць удзельнікаў Расколу абумовілі наяўнасьць розных па арганізацыі і ідэалёгіі груповак стараверства.

Літаратура

Раскол // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13: Праміле — Рэлаксін. — 576 с. — ISBN 985-11-0216-4. С. 352.
Раскол // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) — СПб., 1890—1907.

^ Бажэнаў Ю. Раскол // БЭ. — Мн.: 2001 Т. 13.. С. 352.
^ Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 116.
^ ^а ^б Памылка цытаваньня: Няслушны тэг <ref>; няма тэксту ў назьве зносак eiu
^ Саган О. Вселенське православ'я. Суть. Історія. Сучасні реалії. — Київ. Світ знань. 2004. С. 486.
^ Нуруллаев А. А. Нуруллаев А. Ал. Религия и политика. — М., 2006. С. 299.
^ Реформа богослужения во 2-й пол. XVII в. // Православная энциклопедия. Том 00. Русская Православная Церковь / По благословению Святейшего Патриарха Московского и всея Руси Алексия II. — М.: Церковно-научный центр Русской Православной Церкви «Православная Энциклопедия». 2000. — 688 с. — ISBN: 5-89572-005-6.

[1] Бажэнаў Ю. Раскол // БЭ. — Мн.: 2001 Т. 13.. С. 352.

[Martas-2] Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 116.

[eiu-3] а ^б Памылка цытаваньня: Няслушны тэг <ref>; няма тэксту ў назьве зносак eiu

[4] Саган О. Вселенське православ'я. Суть. Історія. Сучасні реалії. — Київ. Світ знань. 2004. С. 486.

[5] Нуруллаев А. А. Нуруллаев А. Ал. Религия и политика. — М., 2006. С. 299.

[6] Реформа богослужения во 2-й пол. XVII в. // Православная энциклопедия. Том 00. Русская Православная Церковь / По благословению Святейшего Патриарха Московского и всея Руси Алексия II. — М.: Церковно-научный центр Русской Православной Церкви «Православная Энциклопедия». 2000. — 688 с. — ISBN: 5-89572-005-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
+'''Раскол Маскоўскай царквы''' — рэлігійна-грамадзкі рух у [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржаве]], у выніку якога адбылося аддзяленьне ад [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай праваслаўнай царквы]] самастойнай рэлігійнай плыні — [[стараверства]]<ref>[[Юры Бажэнаў|Бажэнаў Ю.]] Раскол // {{Літаратура/БелЭн|13к}}. С. 352.</ref>.
-{{Артаграфія}}
-'''Раскол''' — рэлігійна-грамадзкі рух у [[Расея|Расеі]], у выніку якога адбылося аддзяленьне ад [[расейская праваслаўная царква|расейскай праваслаўнай царквы]] самастойнай рэлігійнай плыні — [[стараверства]].
+== Перадумовы ==
-Зачэпкай для Расколу сталі рэформы 1653—1660 гг., праведзеныя патрыярхам [[Нікан (Патрыярх Маскоўскі)|Ніканам]] з мэтай павышэньня аўтарытэту царквы і патрыяршаства і ўсталяваньня аднастайнасьці ў царкоўнай службе. Рэформа ліквідавала адрозьненьні паміж расейскім і грэцкім чынамі богаслужэньня і прадугледжвала выпраўленьні розначытаньняў у расейскіх царкоўных кнігах паводле грэцкіх узораў.
+У 1448 годзе ўтварылася незалежная Маскоўская праваслаўная царква (упершыню значыцца пад назвай {{мова-ru|«Церковь Московская»|скарочана}} у дакумэнце Маскоўскага сабору 1459 году<ref name="Martas">Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 116.</ref>), што стала вынікам самавольнага выхаду Маскоўскай мітраполіі з-пад юрысдыкцыі [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]]. За гэта праваслаўныя цэрквы перасталі лічыць яе кананічнай і вызначылі як [[схізма|схізму]]. Кананічная ізаляцыя Маскоўскай царквы працягвалася 141 год і прычынілася да зьяўленьня ў яе богаслужбовай практыцы пэўных разыходжаньняў зь іншымі праваслаўнымі цэрквамі<ref name="eiu"/>.
+У 1588 годзе фактычны маскоўскі гаспадар [[Барыс Гадуноў]] запрасіў патрыярха канстантынопальскага Ерамію ў Маскву на перамовы пра магчымы пераезд з захопленага туркамі-асманамі [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]]. Аднак у самой Маскве Гадуноў на паўгода зьняволіў<ref>Саган О. Вселенське православ'я. Суть. Історія. Сучасні реалії. — Київ. Світ знань. 2004. С. 486.</ref> патрыярха і такім чынам прымусіў яго ў 1589 годзе ня толькі вызнаць аўтакефалію Маскоўскай царквы, але і абвясьціць яе патрыярхатам.
-Нікан шырока выкарыстоўваў богаслужбовую практыку праваслаўнай царквы ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе адрозьненьняў ад грэцкай царквы не было; сьвятары і манахі з [[Беларусь|Беларусі]] і [[Украіна|Украіны]] (напрыклад, [[Сімяон Полацкі]]) актыўна ўдзельнічалі ў правядзеньні рэформы.
+Важным этапам у гісторыі Маскоўскага патрыярхату былі рэформы патрыярха [[Нікан (патрыярх маскоўскі)|Нікана]] (1653—1660), які прыбраў пэўную розьніцу ў богаслужбовых кнігах, богаслужбовай практыцы і абрадах, якія ўзьніклі ў пэрыяд кананічнай ізаляцыі як [[расейцы|расейскія нацыянальныя]] адметнасьці<ref>Нуруллаев А. А. Нуруллаев А. Ал. Религия и политика. — М., 2006. С. [https://books.google.by/books?id=QDlFDwAAQBAJ&pg=PT299&lpg=PT299#v=onepage&q&f=false 299].</ref>. Мэтай рэформы было павышэньне аўтарытэту Маскоўскай царквы і патрыярхіі і ўсталяваньня аднастайнасьці ў царкоўнай службе. Рэформа ліквідавала адрозьненьні паміж маскоўскім і грэцкім чынамі богаслужэньня і прадугледжвала выпраўленьні розначытаньняў у маскоўскіх царкоўных кнігах паводле грэцкіх узораў. Нікан шырока выкарыстоўваў богаслужбовую практыку праваслаўнай царквы ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе адрозьненьняў ад грэцкай царквы не было. Важную ролю ў правядзеньні гэтых рэформаў адыгралі ўкраінскія і беларускія праваслаўныя багасловы і кніжнікі, якія дзейнічалі ў Маскоўскай дзяржаве<ref name="eiu"/>. Сьвятары і манахі з [[Беларусь|Беларусі]] і [[Украіна|Украіны]] (напрыклад, [[Сімяон Полацкі]]) актыўна ўдзельнічалі ў правядзеньні рэформы. У выніку рэформы [[Расейскі праваслаўны крыж|8-канцовы крыж]] замянілі на 4-канцовы<ref>[https://web.archive.org/web/20080211111947/http://ezh.sedmitza.ru/index.html?did=644 Реформа богослужения во 2-й пол. XVII в.] // [https://www.twirpx.com/file/1452048/ Православная энциклопедия. Том 00. Русская Православная Церковь] / По благословению Святейшего Патриарха Московского и всея Руси Алексия II. — М.: Церковно-научный центр Русской Православной Церкви «Православная Энциклопедия». 2000. — 688 с. — ISBN: 5-89572-005-6.</ref>, 2-пальцавае хрышчэньне — 3-пальцавым, двайную (сугубую) [[алілюя|алілюю]] — трайной і інш.
-Так 8-канцовы крыж быў заменены на 6-канцовы, 2-пальцавае хрышчэньне — З-пальцавым, двайная (сугубая) [[алілуя]] — трайной і інш.
+== Утварэньне стараверства ==
-Супраць новаўвядзеньняў і за захаваньне старой набожнасьці выступіла частка духавенства на чале з пратапопамі [[Авакум Пятровіч|Авакумам]], Даніілам, Іванам Няронавым і інш.
+Супраць новаўвядзеньняў і за захаваньне старой набожнасьці выступіла частка духавенства на чале з пратапопамі [[Авакум Пятровіч|Авакумам]], Даніілам, Іванам Няронавым і інш. На царкоўных саборах 1654—1655 і 1666—1667 гадоў перамаглі прыхільнікі рэформаў. Аднак супраціўнікі зьменаў не падпарадкаваліся саборным пастановам і такім чынам «раскалолі» царкву (адсюль назва «Раскол»).
+Раскольнікі цярпелі ад перасьледу з боку Маскоўскага патрыярхату і ўладаў Маскоўскай дзяржавы (пазьней Расейскай імпэрыі): іх высылалі на ўскраіны Расеі, зьнявольвалі ў турмы і манастыры, катавалі і каралі сьмерцю. Шмат прыхільнікаў Расколу ўцякло за граніцу, у тым ліку ў [[Вялікае Княства Літоўскае]].
-На царкоўных саборах 1654—1655 і 1666—1667 гг. перамаглі прыхільнікі рэформ. Аднак праціўнікі перамен не падпарадкаваліся саборным пастановам і т.ч. «раскалолі» царкву (адсюль назва «Раскол»).
+У 2-й палове XVII ст. стараверства стала ідэйным сьцягам розных апазыцыйных рухаў — ад антыфэадальна-сялянскіх да кансэрватыўна-баярскіх. Супярэчлівы характар, сацыяльная неаднароднасьць удзельнікаў Расколу абумовілі наяўнасьць розных па арганізацыі і ідэалёгіі груповак стараверства.
-Раскольнікі падвяргаліся ганеньням з боку патрыяршаства і царскай улады: іх высылалі на ўскраіны Расеі, зьнявольвалі ў турмы і манастыры, катавалі і каралі сьмерцю; шмат іх уцякло за граніцу, у т.л. на [[Беларусь]].
-У 2-й палавіне 17 ст. [[стараабрадства]] стала ідэйным сьцягам самых розных апазыцыйных рухаў — ад антыфэадальна-сялянскіх да кансэрватыўна-баярскіх. Супярэчлівы характар, сацыяльная неаднароднасьць удзельнікаў Расколу абумовілі наяўнасьць розных па арганізацыі і ідэалёгіі груповак стараабрадзтва.
 == Літаратура ==
+* Раскол // {{Літаратура/БелЭн|13}}. С. 352.
-* Раскол // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн., 2001. С. 352.
 * Раскол // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) — СПб., 1890—1907.