Эстонія: розьніца паміж вэрсіямі

Правіць спасылкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
W (гутаркі | унёсак)
27 270 правак
д +Спасылка
крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Estonia?oldid=835787894
Радок 14: Радок 14:
|ТыпУраду = [[Парлямэнцкая рэспубліка]]
|ТыпУраду = [[Парлямэнцкая рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў = [[Прэзыдэнт Эстоніі|Прэзыдэнт]]<br />[[Прэм’ер-міністар Эстоніі|Прэм’ер-міністар]]
|ПасадыКіраўнікоў = [[Прэзыдэнт Эстоніі|Прэзыдэнт]]<br />[[Прэм’ер-міністар Эстоніі|Прэм’ер-міністар]]
|ІмёныКіраўнікоў = [[Керсьці Кальюлайд]]<br />Тааві Рыйвас
|ІмёныКіраўнікоў = [[Керсьці Кальюлайд]]<br />[[Юры Ратас]]
|Плошча = 45 227
|Плошча = 45 227
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 132-е
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 129-е
|АдсотакВады = 4,45%
|АдсотакВады = 4,45%
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2014
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2014
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 154-е
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 151-е
|Насельніцтва = 1 315 819<ref>[http://www.stat.ee/main-indicators Афіцыйная ацэнка]</ref>
|Насельніцтва = {{Рост}} 1 318 705 (2018)<ref>[https://www.stat.ee/stat-population-at-beginning-of-year Афіцыйная ацэнка]</ref>
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 29
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 28
|ЭтнічныСклад = {{Просты сьпіс|
|ЭтнічныСклад = {{Просты сьпіс|
* 69,1% [[эстонцы]]<sup>b</sup>
* 68,8% [[эстонцы]]<sup>b</sup>
* 24,8% [[расейцы]]
* 25,1% [[расейцы]]
* 1,7% [[украінцы]]
* 1,8% [[украінцы]]
* 1,0% [[беларусы]]
* 0,9% [[беларусы]]
* 0,6% [[фіны]]
* 0,6% [[фіны]]
* 2,8% іншыя}} (2017)<ref>{{Спасылка|аўтар = |імя = |прозьвішча = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 9 чэрвеня 2017|url = http://www.stat.ee/34267|загаловак = Rahvaarv rahvuse järgi, 1. jaanuar, aasta|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Дэпартамэнт статыстыкі Эстоніі|Statistikaamet]]|дата доступу = 14 красавіка 2018|мова = et|копія = |дата копіі = |камэнтар = }}</ref>
* 0,2% [[жыды]]
* 0,2% [[латышы]]
* 0,1% [[немцы]]
* 2,7% іншыя}}
|КанфэсійныСклад =
|КанфэсійныСклад =
|Пісьменнасьць =
|Пісьменнасьць =
|ГодАцэнкіСУП = 2015
|ГодАцэнкіСУП = 2018
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 101-е
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 43-е
|СУП = $27,410 млрд
|СУП = $28 672 млрд
|СУПНаДушуНасельніцтва = $20 571
|СУПНаДушуНасельніцтва = $21 964
|Валюта = [[Эўра]]
|Валюта = [[Эўра]]
|КодВалюты = EUR
|КодВалюты = EUR
Радок 51: Радок 48:
|Дадаткі =
|Дадаткі =
}}
}}
'''Эсто́нія''' (афіцыйна ''Эсто́нская Рэспу́бліка'', {{мова-et|Eesti Vabariik|скарочана}}, {{IPA|[ˈeːsti ˈʋɑbɑriːk]}}) — краіна ў [[Паўночная Эўропа|паўночнай Эўропе]] на ўзьбярэжжы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. На поўначы амываецца [[Фінскі заліў|Фінскай затокай]], на захадзе — [[Балтыйскае мора|Балтыйскім морам]]; на поўдні Эстонія мяжуе з [[Латвія]]й, на ўсходзе з [[Расея]]ю, а таксама мае марскую мяжу зь [[Фінляндыя]]й на поўначы і [[Швэцыя]]й на захадзе.
'''Эсто́нія''' ({{мова-et|{{Праслухаць|en-us-Estonia.ogg|Eesti}}}}), афіцыйна ''Эсто́нская Рэспу́бліка'' ({{мова-et|Eesti Vabariik|скарочана}}, {{IPA|[ˈeːsti ˈʋɑbɑriːk]}}) — краіна ў [[Паўночная Эўропа|паўночнай Эўропе]] на ўзьбярэжжы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. На поўначы амываецца [[Фінскі заліў|Фінскай затокай]], на захадзе — [[Балтыйскае мора|Балтыйскім морам]]; на поўдні Эстонія мяжуе з [[Латвія]]й, на ўсходзе з [[Расея]]ю, а таксама мае марскую мяжу зь [[Фінляндыя]]й на поўначы і [[Швэцыя]]й на захадзе.

Тэрыторыю Эстоніі, акрамя матэрыковае часткі, складаюць яшчэ 2222 астравы ў Балтыйскім моры<ref>{{Спасылка|аўтар = Matthew Holehouse.|імя = Matthew|прозьвішча = Holehouse|аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 28 жніўня 2015|url = https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/estonia/11830643/Estonia-discovers-800-new-islands.html|загаловак = Estonia discovers it's actually larger after finding 800 new islands|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[The Telegraph]]|дата доступу = 14 красавіка 2018|мова = en|копія = |дата копіі = |камэнтар = }}</ref> агульнай плошчай 45 227 км² (зь іх 42 388 км² сушы). Клімат — [[Вільготны кантынэнтальны клімат|вільготна-кантынэнтальны]].


Эстонія — дэмакратычная [[парлямэнцкая рэспубліка]], падзеленая на [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Эстоніі|пятнаццаць паветаў]]; сталіца і найбольшы горад — [[Талін]]. З насельніцтвам 1,3 мільёны Эстонія ёсьць адной з найменш населеных краінаў [[Эўразьвяз]]у, [[Эўразона|Эўразоны]], [[НАТО]] і [[Шэнгенская зона|Шэнгенскае зоны]]. [[Эстонцы]] належаць да [[Прыбалтыйска-фінскія народы|фінскіх народаў]], а [[эстонская мова]] — да [[Фіна-вугорскія мовы|фіна-вугорскай групы]], набліжаная да [[Фінская мова|фінскай]] і [[Саамскія мовы|саамскіх моваў]] і аддалена павязаная з [[Вугорская мова|вугорскай]].
Эстонія — дэмакратычная [[парлямэнцкая рэспубліка]], падзеленая на [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Эстоніі|пятнаццаць паветаў]]; сталіца і найбольшы горад — [[Талін]]. З насельніцтвам 1,3 мільёны Эстонія ёсьць адной з найменш населеных краінаў [[Эўразьвяз]]у, [[Эўразона|Эўразоны]], [[НАТО]] і [[Шэнгенская зона|Шэнгенскае зоны]]. [[Эстонцы]] належаць да [[Прыбалтыйска-фінскія народы|фінскіх народаў]], а [[эстонская мова]] — да [[Фіна-вугорскія мовы|фіна-вугорскай групы]], набліжаная да [[Фінская мова|фінскай]] і [[Саамскія мовы|саамскіх моваў]] і аддалена павязаная з [[Вугорская мова|вугорскай]].
Радок 89: Радок 88:


== Адміністрацыйны падзел ==
== Адміністрацыйны падзел ==
[[Файл:Estonia counties.png|міні|300пкс|Адміністрацыйны падзел Эстоніі]]
{{Асноўны артыкул|Адміністрацыйны падзел Эстоніі}}
{{Асноўны артыкул|Адміністрацыйны падзел Эстоніі}}
<imagemap>

Файл:Eesti maakonnad 2006 blue.svg|350пкс|справа|Акругі Эстоніі
poly 149 174 230 291 137 327 40 263 [[Хіюмаа]]
poly 197 110 338 228 338 319 263 375 203 242 [[Ляэнэмаа]]
poly 225 294 271 387 233 585 38 511 21 363 [[Саарэмаа]]
poly 534 33 567 172 515 174 492 245 421 185 342 240 246 141 [[Хар’юмаа]]
poly 531 35 567 168 514 176 572 197 569 221 594 244 597 263 666 247 693 192 670 170 666 85 [[Ляэнэ-Вірумаа]]
poly 669 77 667 170 693 192 665 246 704 273 805 244 874 107 [[Іда-Вірумаа]]
poly 340 240 422 185 490 246 475 314 443 318 433 308 374 323 338 322 [[Рапламаа]]
poly 270 375 337 318 373 327 433 307 486 314 477 352 453 361 449 408 484 421 446 495 345 546 [[Пярнумаа]]
poly 476 309 515 173 573 197 569 223 594 243 596 275 546 317 505 340 484 335 491 313 [[Ярвамаа]]
poly 454 365 479 348 482 334 505 338 545 319 597 366 602 479 591 454 560 462 527 507 458 486 487 418 445 401 [[Вільяндзімаа]]
poly 597 367 546 316 597 265 665 246 707 274 735 310 684 344 [[Йыгевамаа]]
poly 600 365 676 347 748 300 809 443 731 412 662 452 637 439 591 461 [[Тартумаа]]
poly 525 512 556 461 637 442 662 453 658 495 632 501 652 588 622 598 [[Валгамаа]]
poly 656 492 660 452 732 412 806 445 840 514 756 522 753 501 [[Пыльвамаа]]
poly 634 502 659 493 756 502 756 521 816 524 765 612 654 619 [[Вырумаа]]
</imagemap>
Эстонія мае ў сваім складзе 15 адміністрацыйных адзінак — акругаў:
Эстонія мае ў сваім складзе 15 адміністрацыйных адзінак — акругаў:


Радок 109: Радок 124:
* [[Вільяндзімаа|Акруга Вільяндзі]] (''Viljandimaa'')
* [[Вільяндзімаа|Акруга Вільяндзі]] (''Viljandimaa'')
* [[Вырумаа|Акруга Выру]] (''Võrumaa'')
* [[Вырумаа|Акруга Выру]] (''Võrumaa'')

Воласьці падзяляюцца на [[Муніцыпалітэты Эстоніі|муніцыпалітэты]] двух тыпаў: [[Сьпіс гарадоў Эстоніі|месты]] (''linn'') і [[Воласьці Эстоніі|воласьці]] (''vald''). Пасьля адміністрацыйнай рэформы ў краіна налічваецца 79 муніцыпалітэтаў, зь іх 14 мескіх і 65 валасных. Воласьці маюць [[самакіраваньне]].


== Геаграфія ==
== Геаграфія ==
Радок 114: Радок 131:
[[Файл:En-map.png|справа|Мапа Эстоніі]]
[[Файл:En-map.png|справа|Мапа Эстоніі]]


Эстонія ляжыць на ўсходнім узьбярэжжы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]] на паўночна-ўсходняй частцы ўсходне-эўрапейскае плятформы, між 57,3 і 59,5 ґрадусамі паўночнае шырыні; і 21,5 і 28,1 ґрадусамі заходняе даўжыні. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора — усяго 50 мэтраў.
Эстонія ляжыць на ўсходнім узьбярэжжы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]] на паўночна-ўсходняй частцы [[Усходне-Эўрапейская плятформа|Ўсходне-эўрапейскае плятформы]], між 57,3° і 59,5° паўночнае шырыні; і 21,5° і 28,1° заходняе даўжыні. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора — усяго 50 мэтраў. [[Скрайнія пункты Эстоніі#Паводле вышыні|Найвышэйшы пункт Эстоніі]] — [[Суур Мунамяґі]] на паўднёвым усходзе краіны (318 м).


Прыродныя рэсурсы Эстоніі складаюць [[гаручыя лупнякі]] (або кукэрсыт) і [[вапняк]]. На 2012 г. 52 % земляў Эстоніі былі пад лясамі, што рабіла краіну 2-й у Эўропе па ступені лясістасьці<ref name="з"/>. Эстонія мае больш за [[Сьпіс азёраў Эстоніі|1400 азёраў]] (большая частка зь якіх вельмі малыя, самае вялікае — возера [[Пэйпсі (возера)|Пэйпсі]] — мае 3555 км²), шматлікія балоты, і ўзьбярэжжа даўжынёю 3794 км з шматлікімі затокамі, пралівамі, бухтамі. Колькасьць выспаў раўняецца прыкладна 1500, самыя вялікія (якія таксама зьяўляюцца асобнымі акругамі) — [[Саарэмаа]] і [[Хіюмаа]].
Прыродныя рэсурсы Эстоніі складаюць [[гаручыя лупнякі]] (або кукэрсыт) і [[вапняк]]. На 2012 г. 52 % земляў Эстоніі былі пад лясамі, што рабіла краіну 2-й у Эўропе па ступені лясістасьці<ref name="з"/>. Найбольш распаўсюджаныя дрэвы — [[хвоя]], [[елка]] і [[бяроза]]. Эстонія мае больш за [[Сьпіс азёраў Эстоніі|1400 азёраў]] (большая частка зь якіх вельмі малыя, самае вялікае — возера [[Пэйпсі (возера)|Пэйпсі]] — мае 3555 км²), шматлікія балоты і ўзьбярэжжа даўжынёю 3794 км з шматлікімі затокамі, пралівамі, бухтамі. Найдаўжэйшыя рэкі — [[Выганду (рака)|Выганду]] (162 км), [[Пярну (рака)|Пярну]] (144 км) і [[Пылтсамаа (рака)|Пылтсамаа]] (135 км)<ref name="worldinfo">{{Спасылка|аўтар = |імя = |прозьвішча = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.worldinfozone.com/country.php?country=Estonia|загаловак = Estonia Information - Page 1|фармат = |назва праекту = World InfoZone|выдавец = |дата доступу = 14 красавіка 2018|мова = en|копія = |дата копіі = |камэнтар = }}</ref>. Колькасьць астравоў разам з выспамі складае прыкладна 2355, самыя вялікія (якія таксама зьяўляюцца асобнымі акругамі) — [[Саарэмаа]] і [[Хіюмаа]].


Эстонія знаходзіцца ў пераходнай зоне між [[Марскі клімат|марскім]] і [[Кантынэнтальны клімат|кліматам]]. Чатыры пары году маюць прыкладна аднолькавую працягласьць. Найцяплейшы месяц — ліпень (сярэдняя тэмпэратура 16,3—18,1 °C), найхаладнейшы — люты (-3,5—-7,6 °C). Сярэднегадавая тэмпэратура — 6 °C<ref name="EMHI">{{Спасылка|аўтар = |імя = |прозьвішча = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.ilmateenistus.ee/kliima/kliimanormid/ohutemperatuur/#keskm_ohut|загаловак = Keskmine õhutemperatuur (°C) 1981—2010|фармат = |назва праекту = Kliimanormid|выдавец = Riigi Ilmateenistus|дата доступу = 14 красавіка 2018|мова = et|копія = |дата копіі = |камэнтар = }}</ref>. Сьнег звычайна ляжыць зь сярэдзіны сьнежня да канца сакавіка.
Найвышэйшы пункт Эстоніі — [[Суур Мунамяґі]] на паўднёвым усходзе краіны (318 м).


== Эканоміка ==
== Эканоміка ==
Радок 139: Радок 156:
Амаль семдзясят адсоткаў насельніцтва складаюць этнічныя [[эстонцы]], астатнія — пераважна [[расейцы]], якія жывуць галоўным чынам у прамысловым паўночным рэґіёне краіны ці ў сталіцы Таліне. Таксама маецца невялікая ґрупа этнічных [[фіны|фінаў]].
Амаль семдзясят адсоткаў насельніцтва складаюць этнічныя [[эстонцы]], астатнія — пераважна [[расейцы]], якія жывуць галоўным чынам у прамысловым паўночным рэґіёне краіны ці ў сталіцы Таліне. Таксама маецца невялікая ґрупа этнічных [[фіны|фінаў]].


Паводле перапісу ад 2011 году, этнічны склад Эстоніі наступны<ref>{{Спасылка|аўтар = |імя = |прозьвішча = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 17 верасьня 2012|url = http://www.stat.ee/64310?parent_id=39113|загаловак = PHC 2011: people of 192 ethnic nationalities live in Estonia|фармат = |назва праекту = Population and Housing Census|выдавец = Statistics Estonia|дата доступу = 14 красавіка 2018|мова = en|копія = |дата копіі = |камэнтар = }}</ref>:
Паводле перапісу ад 2002 году, этнічны склад Эстоніі наступны:
* 67,9% [[эстонцы]]
* 68,7% [[эстонцы]]
* 25,6% [[расейцы]]
* 24,8% [[расейцы]]
* 2,1% [[украінцы]]
* 1,7% [[украінцы]]
* 1,2% [[беларусы]]
* 0,9% [[беларусы]]
* 0,9% [[фіны]]
* 0,6% [[фіны]]
* 2,3% іншыя
* 3,3% іншыя


На травень 2012 году ў Эстоніі было 1,364 млн жыхароў, зь іх 68,5 % — эстонцаў і 1,2 % — беларусаў<ref name="з"/>.
На травень 2012 году ў Эстоніі было 1,364 млн жыхароў, зь іх 68,5 % — эстонцаў і 1,2 % — беларусаў<ref name="з"/>.

Вэрсія ад 13:55, 14 красавіка 2018

Эстонія
эст. Eesti
Сьцяг Эстоніі Герб Эстоніі
Сьцяг Герб
Дзяржаўны гімн: «Mu isamaa, mu õnn ja rõõm»
Месцазнаходжаньне Эстоніі
Афіцыйная мова Эстонская
Сталіца Талін
Найбуйнейшы горад Талін
Форма кіраваньня Парлямэнцкая рэспубліка
Керсьці Кальюлайд
Юры Ратас
Плошча
 • агульная
 • адсотак вады 		129-е месца ў сьвеце
45 227 км²
4,45%
Насельніцтва
 • агульнае (2014)
 • шчыльнасьць 		151-е месца ў сьвеце
1 318 705 (2018)[1]
28/км²
Этнічны склад
(2017)[2]
СУП
 • агульны (2018)
 • на душу насельніцтва 		43-е месца ў сьвеце
$28 672 млрд
$21 964
Валюта Эўра (EUR)
Часавы пас
 • улетку 		EET (UTC+2)
EEST (UTC+3)
Незалежнасьць
— ад СССР 		20 жніўня 1991
Аўтамабільны знак EST
Дамэн верхняга ўзроўню .ee
Тэлефонны код +372

Эсто́нія (па-эстонску: Аўдыё Eesti (зьвесткі)), афіцыйна Эсто́нская Рэспу́бліка (эст. Eesti Vabariik, [ˈeːsti ˈʋɑbɑriːk]) — краіна ў паўночнай Эўропе на ўзьбярэжжы Балтыйскага мора. На поўначы амываецца Фінскай затокай, на захадзе — Балтыйскім морам; на поўдні Эстонія мяжуе з Латвіяй, на ўсходзе з Расеяю, а таксама мае марскую мяжу зь Фінляндыяй на поўначы і Швэцыяй на захадзе.

Тэрыторыю Эстоніі, акрамя матэрыковае часткі, складаюць яшчэ 2222 астравы ў Балтыйскім моры[3] агульнай плошчай 45 227 км² (зь іх 42 388 км² сушы). Клімат — вільготна-кантынэнтальны.

Эстонія — дэмакратычная парлямэнцкая рэспубліка, падзеленая на пятнаццаць паветаў; сталіца і найбольшы горад — Талін. З насельніцтвам 1,3 мільёны Эстонія ёсьць адной з найменш населеных краінаў Эўразьвязу, Эўразоны, НАТО і Шэнгенскае зоны. Эстонцы належаць да фінскіх народаў, а эстонская мова — да фіна-вугорскай групы, набліжаная да фінскай і саамскіх моваў і аддалена павязаная з вугорскай.

Эстонія зьяўляецца разьвітай краінай з высокапрыбытковай эканомікай[4]. Зьяўляецца сябрам Арганізацыі эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця.

Гісторыя

Гісторыя Эстоніі
Герб Эстоніі
Старажытная Эстонія
Раньняе Сярэднявечча
Швэдзкая Эстонія
Новы час
Сучасная Эстонія
Асноўны артыкул: Гісторыя Эстоніі

У старажытныя часы Эстонія была заселеная плямёнамі фіна-вуграў. Хрысьціянства прыйшло на эстонскую зямлю, калі нямецкія крыжакі і датчане заваявалі краіну ў 1227 годзе. За сваю гісторыю Эстонія знаходзілася пад уладай розных замежных захопнікаў: крыжакоў, Даніі, Швэцыі, Рэчы Паспалітае, і ўрэшце рэшт Расейскай імпэрыі. Ажно да 1918 году пануючаю клясай заставаліся астзэйскія немцы, рэшткі якіх зьехалі ў Нямеччыну пасьля Другое сусьветнае вайны.

Пасьля Кастрычніцкае рэвалюцыі і распаду Расейскай імпэрыі Эстонія 24 лютага 1918 году абвесьціла незалежнасьць. У чэрвені 1940 году краіна была гвалтоўна інкарпараваная ў Савецкі Саюз згода з савецка-нацысцкаю змовай. З 1941 па 1944 год Эстонія была пад нямецкай акупацыяй, потым — зноў у складзе СССР. Незалежнасьць Эстоніі адноўленая 20 жніўня 1991 году пасьля балтыйскае Пяючае рэвалюцыі і распаду СССР.

Пасьля канчатковага вываду расейскіх войскаў 31 жніўня 1994 году Эстонія змагла разьвіваць актыўныя сувязі з Заходняю Эўропай. 29 сакавіка 2004 году Эстонія далучылася да NATO, а 1 траўня 2004 году — да Эўрапейскага Зьвязу.

Палітычны лад

Асноўны артыкул: Палітычны лад Эстоніі

Эстонія зьяўляецца ўнітарнай дэмакратычнаю рэспублікай. Прэзыдэнт абіраецца аднапалатным парлямэнтам на пяць гадоў. Выканаўчая ўлада ажыцьцяўляецца ўрадам, які фармуецца прызначаным прэзыдэнтам прэм’ер-міністрам і складаецца з 14 міністраў. Урад прызначаецца прэзыдэнтам са згоды парлямэнту.

Заканадаўчая ўлада належыць аднапалатнаму парлямэнту (Рыйгікогу — эст. Riigikogu — «Дзяржаўная асамблея»), што складаецца з 101 дэпутата і абіраецца на 4 гады.

Судовая ўлада прадстаўленая Нацыянальным судом (па-эстонску: Riigikohus), які складаецца з 17 судзей. Намесьнік Нацыянальнага суду пажыцьцёва прызначаецца парлямэнтам з намінацыі прэзыдэнта.

У 2005 г. грамадзяне Эстоніі ўпершыню ў сьвеце змаглі ўдзельнічаць выбарах органаў мясцовага самакіраваньня праз Сеціва. У 2007 г. галасаваць праз Сеціва можна было на парлямэнцкіх выбарах[5].

Адміністрацыйны падзел

Асноўны артыкул: Адміністрацыйны падзел Эстоніі
Акругі ЭстонііХіюмааЛяэнэмааСаарэмааХар’юмааЛяэнэ-ВірумааІда-ВірумааРапламааПярнумааЯрвамааВільяндзімааЙыгевамааТартумааВалгамааПыльвамааВырумаа
Акругі Эстоніі

Эстонія мае ў сваім складзе 15 адміністрацыйных адзінак — акругаў:

Воласьці падзяляюцца на муніцыпалітэты двух тыпаў: месты (linn) і воласьці (vald). Пасьля адміністрацыйнай рэформы ў краіна налічваецца 79 муніцыпалітэтаў, зь іх 14 мескіх і 65 валасных. Воласьці маюць самакіраваньне.

Геаграфія

Асноўны артыкул: Геаграфія Эстоніі
Мапа Эстоніі
Мапа Эстоніі

Эстонія ляжыць на ўсходнім узьбярэжжы Балтыйскага мора на паўночна-ўсходняй частцы Ўсходне-эўрапейскае плятформы, між 57,3° і 59,5° паўночнае шырыні; і 21,5° і 28,1° заходняе даўжыні. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора — усяго 50 мэтраў. Найвышэйшы пункт Эстоніі — Суур Мунамяґі на паўднёвым усходзе краіны (318 м).

Прыродныя рэсурсы Эстоніі складаюць гаручыя лупнякі (або кукэрсыт) і вапняк. На 2012 г. 52 % земляў Эстоніі былі пад лясамі, што рабіла краіну 2-й у Эўропе па ступені лясістасьці[5]. Найбольш распаўсюджаныя дрэвы — хвоя, елка і бяроза. Эстонія мае больш за 1400 азёраў (большая частка зь якіх вельмі малыя, самае вялікае — возера Пэйпсі — мае 3555 км²), шматлікія балоты і ўзьбярэжжа даўжынёю 3794 км з шматлікімі затокамі, пралівамі, бухтамі. Найдаўжэйшыя рэкі — Выганду (162 км), Пярну (144 км) і Пылтсамаа (135 км)[6]. Колькасьць астравоў разам з выспамі складае прыкладна 2355, самыя вялікія (якія таксама зьяўляюцца асобнымі акругамі) — Саарэмаа і Хіюмаа.

Эстонія знаходзіцца ў пераходнай зоне між марскім і кліматам. Чатыры пары году маюць прыкладна аднолькавую працягласьць. Найцяплейшы месяц — ліпень (сярэдняя тэмпэратура 16,3—18,1 °C), найхаладнейшы — люты (-3,5—-7,6 °C). Сярэднегадавая тэмпэратура — 6 °C[7]. Сьнег звычайна ляжыць зь сярэдзіны сьнежня да канца сакавіка.

Эканоміка

Асноўны артыкул: Эканоміка Эстоніі
ESTCube-1 — першы эстонскі спадарожнік

Эстонія — сябра Эўрапейскага Зьвязу, буйнейшае ў сьвеце эканамічнае зоны. Пасьля аднаўленьня незалежнасьці краіны ў 1991 годзе адбылася прыватызацыя большасьці энэрґетыкі, тэлекамунікацыяў, чыгункі і іншых прадпрыемстваў.

Эстонія сталася адной з найбольш дынамічна разьвіваючаюся эканомік усходняе Эўропы і нават сьвету. Яна першаю з былых рэсублік СССР выйшла на ўзровень вытворчасьці 1990 году і перавысіла яго. Самым цяжкім з эканамічнага пункту гледжаньня годам для краіны быў 1999, пад уплывам фінансавае крызы ў Расеі 17 жніўня 1998 году Эстонія была другой балтыйскаю краінай, якая далучылася да Сусьветнай гандлёвай арганізацыі (у лістападзе 1999 году). Ужо да канца 2002 году Эстонія выканала большасьць патрабаваньняў для сяброўства ў Эўрапейскім Зьвязе, і 1 траўня 2004 году сталася сябрам ЭЗ.

Важным чыньнікам буйнага росту эканомікі Эстоніі ёсьць інвэстыцыі фінляндзкіх прадпрыемстваў, што пераносяць шмат вытворчасьці на тэрыторыю краіны.

Моцна разьвіты сэктар інфармацыйных тэхналёґіяў. Эстонія займае першыя месцы ў сьвеце па карыстаньні Інтэрнэтам і выкарыстаньні найноўшых сродкаў сувязі.

У 1994 годзе Эстонія сталася першаю ў сьвеце краінаю, перайшоўшаю на плоскую шкалу падаткаў, пры якой прыбытак любога памеру абкладаецца па адзіным тарыфе (26%). У студзені 2005 году падатак на даходы фізычных асобаў быў зьменшаны да 24%.

1 студзеня 2011 году Эстонія далучылася да эўразоны — эстонская крона была замененая на эўра[8]. У 2012 г. сярэдні заробак у Эстоніі складаў 800 эўра, сярэдняя пэнсія — каля 350 эўра[5].

Насельніцтва

Асноўны артыкул: Насельніцтва Эстоніі

Амаль семдзясят адсоткаў насельніцтва складаюць этнічныя эстонцы, астатнія — пераважна расейцы, якія жывуць галоўным чынам у прамысловым паўночным рэґіёне краіны ці ў сталіцы Таліне. Таксама маецца невялікая ґрупа этнічных фінаў.

Паводле перапісу ад 2011 году, этнічны склад Эстоніі наступны[9]:

На травень 2012 году ў Эстоніі было 1,364 млн жыхароў, зь іх 68,5 % — эстонцаў і 1,2 % — беларусаў[5].

Рэліґія

Як і ў Латвіі, вернікамі сябе вызначае даволі малая частка насельніцтва Эстоніі (каля аднае траціны). Большасьць вернікаў Эстоніі належаць да лютэранскае канфэсіі. Расейская мяншыня спаведуе праваслаўе. Пры гэтым традыцыйна высокая пашана аддаецца традыцыйным паганскім вераваньням.

Прыкладна 32% насельніцтва залічвае сябе да пэўнае рэліґіі:

Таксама маюцца больш дробныя ґрупы пратэстанцкіх і юдэйскіх вернікаў.

Мова

Дзяржаўная мова Эстоніі — эстонская. Шырока распаўсюджаныя расейская і ангельская.

Культура

Асноўны артыкул: Культура Эстоніі

Эстонія вядомая як краіна з найвышэйшым у сьвеце ўзроўнем пісьменнасьці.

Крыніцы

  1. ^ Афіцыйная ацэнка
  2. ^ Rahvaarv rahvuse järgi, 1. jaanuar, aasta (эст.). Statistikaamet (9 чэрвеня 2017). Праверана 14 красавіка 2018 г.
  3. ^ Holehouse, Matthew (28 жніўня 2015) Estonia discovers it's actually larger after finding 800 new islands (анг.). The Telegraph. Праверана 14 красавіка 2018 г.
  4. ^ Estonian Economic Miracle: A Model For Developing Countries (анг.). Global Politician. Праверана 5 чэрвеня 2011 г. Архіўная копія ад 28 June 2011 г.
  5. ^ а б в г Ларыса Цімошык. Вокны Эўропы эстонскага гатунку // Зьвязда : газэта. — 17 траўня 2012. — № 92 (27207). — С. 5. — ISSN 1990-763x.
  6. ^ Estonia Information - Page 1 (анг.) World InfoZone Праверана 14 красавіка 2018 г.
  7. ^ Keskmine õhutemperatuur (°C) 1981—2010 (эст.) Kliimanormid. Riigi Ilmateenistus. Праверана 14 красавіка 2018 г.
  8. ^ Ужо выходныя, 1—2 студзеня Радыё «Свабода», 1 студзеня 2011
  9. ^ PHC 2011: people of 192 ethnic nationalities live in Estonia (анг.) Population and Housing Census. Statistics Estonia (17 верасьня 2012). Праверана 14 красавіка 2018 г.

Вонкавыя спасылкі

Эстонія — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Эстонія&oldid=1969709»