Людвік I Вялікі: розьніца паміж вэрсіямі
Knedlik-Pod (гутаркі | унёсак) |
|||
| Радок 1: | Радок 1: | ||
{{Манарх |
|||
[[Файл:Ludwik d'Anjou.jpg|значак|Людвік I Вялікі]] |
|||
|Імя = Людвік I Вялікі |
|||
{{Бяз карткі|Манарх}} |
|||
|Варыянт імя = |
|||
|Партрэт = Ludwik d'Anjou.jpg |
|||
|Апісаньне = |
|||
|Пасада = [[Сьпіс каралёў Вугоршчыны|кароль Вугоршчыны]] |
|||
|Пачатак тэрміну = [[1342]] |
|||
|Канец тэрміну = [[1382]] |
|||
|Папярэднік = Карл Робэрт Анжуйскі |
|||
|Наступнік = Марыя |
|||
|Пасада2 = [[Сьпіс польскіх манархаў|кароль Польшчы]] |
|||
|Пачатак тэрміну2 = 17 лістапада [[1370]] |
|||
|Канец тэрміну2 = [[1382]] |
|||
|Папярэднік2 = [[Казімер III Вялікі]] |
|||
|Наступнік2 = [[Ядвіга Анжуйская]] |
|||
|Імя пры нараджэньні = |
|||
|Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|5|3|1326}} |
|||
|Месца нараджэньня = [[Вышаград (Вугоршчына)|Вышаград]] |
|||
|Дата сьмерці = 11 верасьня [[1382]] |
|||
|Месца сьмерці = [[Трнава]] |
|||
|Месца пахаваньня = базыліка [[Сэкешфэхервар]] |
|||
|Нашчадкі = Кацярына Вугорская (1370-1378)<br/> |
|||
Марыя (1371-1395)<br/> |
|||
Ядвіга Анжуйская |
|||
|Дынастыя = [[Анжу]] |
|||
|Жонкі = Маргарэта Люксэмбурская<br/>[[Лізавета Босьніяцкая]] |
|||
|Бацька = Карл Робэрт Анжуйскі |
|||
|Маці = Эльжбета Польская (1305-1380) |
|||
|Узнагароды = Залатая Ружа |
|||
}} |
|||
'''Лю́двік I Вялі́кі''' (''Loys'', ''Lajos'', ''Ludwik Węgierski''; 5 сакавіка 1326 — 11 верасьня 1382) — кароль [[Вугоршчына|Вугоршчыны]] (Лаяш, з 1342 году) і [[Польшча|Польшчы]] (Людвік, з 17 лістапада 1370 году). |
'''Лю́двік I Вялі́кі''' (''Loys'', ''Lajos'', ''Ludwik Węgierski''; 5 сакавіка 1326 — 11 верасьня 1382) — кароль [[Вугоршчына|Вугоршчыны]] (Лаяш, з 1342 году) і [[Польшча|Польшчы]] (Людвік, з 17 лістапада 1370 году). |
||
З францускай [[ |
З францускай дынастыі [[Анжу]]. Сын караля Карла Робэрта Анжуйскага і Эльжбеты, сястры польскага караля [[Казімер III Вялікі|Казімера III]], з 1335 году палітычны саюзьнік апошняга, спадкаемца польскага трону. З 1340 году дапамагаў Казімеру ў барацьбе за [[Галіцка-Валынскае княства]], прасьледуючы пры гэтым вугорскія інтарэсы, што выклікала яго сутыкненьне з валынскім князем [[Любарт]]ам. У лютым 1345 году ўдзельнічаў у бесьпасьпяховым паходзе [[крыжакі|крыжакоў]] у бок [[Трокі|Трокаў]]. Прымаў актыўны ўдзел у паходах Казіміра на [[Валынь]], [[Падляшша]] й [[Берасьце|Берасьцейшчыну]] ў 1349—1351 гадах, цягам якіх вугорскія войскі часова авалодвалі паўднёва-заходнімі землямі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Асабліва няўдалай для ВКЛ была вайна ў ліпені — жніўні 1351 году, калі Людвік захапіў у палон Любарта і [[Кейстут]]а. [[15 жніўня]] 1351 году прымусіў іх падпісаць дагавор, паводле якога ВКЛ мусіла заплаціць вялікі выкуп, адмаўлялася ад прэтэнзіяў на Галічыну. Дагавор вядомы з хронікі ананімнага вугорскага манаха-францысканца, удзельніка выправы Людвіка (магчыма, [[Янаш Кецьі|Янаша Кецьі]]). Кейстут разам зь Людвікам адправіўся ў Вугоршчыну як гарант дагавора і для [[хрышчэньне|хрышчэньня]], але здолеў уцячы. У 1354 годзе Людвік паранены пры асадзе літоўскай крэпасьці [[Белз]] на захадзе Валыні. Пасьля заняцьця польскага трону ўзнавіў войны з ВКЛ (1372—1377), у выніку якіх Белз і [[Холм]] далучаныя да Галічыны (якая пры Людвіку часова ўвайшла ў склад Вугоршчыны, што выклікала незадавальненьне польскіх фэадалаў), а Любарт, як і падольскія князі [[Аляксандар Карыятавіч|Аляксандар]] і [[Барыс Карыятавіч|Барыс]] [[Карыятавічы]] і ратненскі князь [[Фёдар Альгердавіч]] (якому належаў і [[Кобрынь]] з акругай) былі вымушаны прызнаць сюзэрэнітэт Вугоршчыны. Некалькі разоў высоўваў праекты хрысьціянізацыі Літвы. Ініцыяваў стварэньне Луцкай каталіцкай япархіі ў 1375 годзе, юрысдыкцыя якой ахоплівала і паўднёва-заходнія землі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]], на якія пазьней, у [[14 стагодзьдзе|XIV]]—[[18 стагодзьдзе|XVIII]] стагодзьдзях, пашыраліся вугорскія экспансіянісцкія пляны (глядзіце [[Радноцкі дагавор 1656 году]] й інш.) |
||
Праўленьне Людвіка супала з «залатым векам» эўрапейскага рыцарства, да пашырэньня ідэалёгіі й эстэтыкі якога ў [[Цэнтральная Эўропа|Цэнтральнай]] і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй]] [[Эўропа|Эўропе]] ён істотна |
Праўленьне Людвіка супала з «залатым векам» эўрапейскага рыцарства, да пашырэньня ідэалёгіі й эстэтыкі якога ў [[Цэнтральная Эўропа|Цэнтральнай]] і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй]] [[Эўропа|Эўропе]] ён істотна спрычыніўся. Празваны вугорскіямі гісторыкамі Вялікім за значнае пашырэньне межаў каралеўства, якое пры ім зазнала росквіт эканомікі і культуры: адчынены першы ўнівэрсытэт у горадзе [[Пэч]], пачаў чаканіцца залаты дукат, які ў XIV—[[16 стагодзьдзе|XVI]] стагодзьдзях адыгрываў ролю рэгіянальнай залатой валюты Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы, у тым ліку Літвы («залаты вгорскі»). У 1374 годзе выдаў першы [[Кошыцкі прывілей|агульнапольскі (Кошыцкі) прывілей]], паводле якога [[шляхта|шляхце]] гарантаваўся ўзровень імунітэту, якім дагэтуль карысталіся толькі вышэйшыя фэадалы (асабістая недатыкальнасьць, сымбалічныя падаткі на карысьць дзяржаўнага скарбу й інш.), што паклала пачатак стварэньню асаблівага дзяржаўнага лада Польшчы, а ў будучым і ВКЛ. Пасьля сьмерці Людвіка польскай каралевай была абрана яго дачка [[Ядвіга Анжуйская|Ядвіга]]. |
||
== Літаратура == |
== Літаратура == |
||
* [[Алесь Белы]] // {{Літаратура/ЭГБ}} |
* [[Алесь Белы]] // {{Літаратура/ЭГБ}} |
||
* Historiae Hungaricae Fontes Domestici. V. III, Lipsiae, 1884. |
* Historiae Hungaricae Fontes Domestici. V. III, Lipsiae, 1884. |
||
* Dabrowski J. |
* {{кніга|аўтар=Dabrowski J.|загаловак=Ostatnie lata Ludwika Wielkiego|месца=Krakow|год=1918}} |
||
* Halecki O. O genezie i znaczeniu rzadow andegawenskich w Polsce // Kwartalnik historyczny. R. 35. Lwow, 1921. |
* ''Halecki O.'' O genezie i znaczeniu rzadow andegawenskich w Polsce // Kwartalnik historyczny. R. 35. Lwow, 1921. |
||
* Sacerdoteanu A. |
* {{кніга|аўтар=Sacerdoteanu A.|загаловак=Lupta moldovenilor cu litvanii in 1377|месца=Bucuresti|год=1936}} |
||
* Шабульдо Ф. М. |
* {{кніга|аўтар=Шабульдо Ф. М.|загаловак=Земли Юго-Западной Руси в составе Великого княжества Литовского|месца=К.|год=1987}} |
||
== Вонкавыя спасылкі == |
== Вонкавыя спасылкі == |
||
{{Commons |
{{Commons}} |
||
* [http://www.autary.iig.pl/bely/www/encyklapedyja/l.htm#8 Арыгінальны артыкул] |
* [http://www.autary.iig.pl/bely/www/encyklapedyja/l.htm#8 Арыгінальны артыкул] |
||
{{Бібліяінфармацыя}} |
|||
{{Валадары Польшчы}} |
{{Валадары Польшчы}} |
||
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 5 сакавіка]] |
|||
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1326 годзе]] |
|||
[[Катэгорыя:Каралі Вугоршчыны]] |
[[Катэгорыя:Каралі Вугоршчыны]] |
||
[[Катэгорыя:Памерлі 11 верасьня]] |
[[Катэгорыя:Памерлі 11 верасьня]] |
||
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1382 годзе]] |
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1382 годзе]] |
||
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Сэкешфэхерварскай базыліцы]] |
|||
Вэрсія ад 23:11, 9 траўня 2017
| Людвік I Вялікі | |
 | |
| кароль Вугоршчыны | |
| Папярэднік | Карл Робэрт Анжуйскі |
| Наступнік | Марыя |
| кароль Польшчы | |
| Папярэднік | Казімер III Вялікі |
| Наступнік | Ядвіга Анжуйская |
| Асабістыя зьвесткі | |
| Нарадзіўся | 5 сакавіка 1326, Вышаград |
| Памёр | 11 верасьня 1382, Трнава |
| Пахаваны | базыліка Сэкешфэхервар |
| Нашчадкі |
Кацярына Вугорская (1370-1378) |
| Дынастыя | Анжу |
| Жонкі |
Маргарэта Люксэмбурская Лізавета Босьніяцкая |
| Бацька | Карл Робэрт Анжуйскі |
| Маці | Эльжбета Польская (1305-1380) |
| Узнагароды | Залатая Ружа |
Лю́двік I Вялі́кі (Loys, Lajos, Ludwik Węgierski; 5 сакавіка 1326 — 11 верасьня 1382) — кароль Вугоршчыны (Лаяш, з 1342 году) і Польшчы (Людвік, з 17 лістапада 1370 году).
З францускай дынастыі Анжу. Сын караля Карла Робэрта Анжуйскага і Эльжбеты, сястры польскага караля Казімера III, з 1335 году палітычны саюзьнік апошняга, спадкаемца польскага трону. З 1340 году дапамагаў Казімеру ў барацьбе за Галіцка-Валынскае княства, прасьледуючы пры гэтым вугорскія інтарэсы, што выклікала яго сутыкненьне з валынскім князем Любартам. У лютым 1345 году ўдзельнічаў у бесьпасьпяховым паходзе крыжакоў у бок Трокаў. Прымаў актыўны ўдзел у паходах Казіміра на Валынь, Падляшша й Берасьцейшчыну ў 1349—1351 гадах, цягам якіх вугорскія войскі часова авалодвалі паўднёва-заходнімі землямі Вялікага Княства Літоўскага. Асабліва няўдалай для ВКЛ была вайна ў ліпені — жніўні 1351 году, калі Людвік захапіў у палон Любарта і Кейстута. 15 жніўня 1351 году прымусіў іх падпісаць дагавор, паводле якога ВКЛ мусіла заплаціць вялікі выкуп, адмаўлялася ад прэтэнзіяў на Галічыну. Дагавор вядомы з хронікі ананімнага вугорскага манаха-францысканца, удзельніка выправы Людвіка (магчыма, Янаша Кецьі). Кейстут разам зь Людвікам адправіўся ў Вугоршчыну як гарант дагавора і для хрышчэньня, але здолеў уцячы. У 1354 годзе Людвік паранены пры асадзе літоўскай крэпасьці Белз на захадзе Валыні. Пасьля заняцьця польскага трону ўзнавіў войны з ВКЛ (1372—1377), у выніку якіх Белз і Холм далучаныя да Галічыны (якая пры Людвіку часова ўвайшла ў склад Вугоршчыны, што выклікала незадавальненьне польскіх фэадалаў), а Любарт, як і падольскія князі Аляксандар і Барыс Карыятавічы і ратненскі князь Фёдар Альгердавіч (якому належаў і Кобрынь з акругай) былі вымушаны прызнаць сюзэрэнітэт Вугоршчыны. Некалькі разоў высоўваў праекты хрысьціянізацыі Літвы. Ініцыяваў стварэньне Луцкай каталіцкай япархіі ў 1375 годзе, юрысдыкцыя якой ахоплівала і паўднёва-заходнія землі сучаснай Беларусі, на якія пазьней, у XIV—XVIII стагодзьдзях, пашыраліся вугорскія экспансіянісцкія пляны (глядзіце Радноцкі дагавор 1656 году й інш.)
Праўленьне Людвіка супала з «залатым векам» эўрапейскага рыцарства, да пашырэньня ідэалёгіі й эстэтыкі якога ў Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропе ён істотна спрычыніўся. Празваны вугорскіямі гісторыкамі Вялікім за значнае пашырэньне межаў каралеўства, якое пры ім зазнала росквіт эканомікі і культуры: адчынены першы ўнівэрсытэт у горадзе Пэч, пачаў чаканіцца залаты дукат, які ў XIV—XVI стагодзьдзях адыгрываў ролю рэгіянальнай залатой валюты Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы, у тым ліку Літвы («залаты вгорскі»). У 1374 годзе выдаў першы агульнапольскі (Кошыцкі) прывілей, паводле якога шляхце гарантаваўся ўзровень імунітэту, якім дагэтуль карысталіся толькі вышэйшыя фэадалы (асабістая недатыкальнасьць, сымбалічныя падаткі на карысьць дзяржаўнага скарбу й інш.), што паклала пачатак стварэньню асаблівага дзяржаўнага лада Польшчы, а ў будучым і ВКЛ. Пасьля сьмерці Людвіка польскай каралевай была абрана яго дачка Ядвіга.
Літаратура
- Алесь Белы // . — Мн.: .
- Historiae Hungaricae Fontes Domestici. V. III, Lipsiae, 1884.
- Dabrowski J. Ostatnie lata Ludwika Wielkiego. — Krakow: 1918.
- Halecki O. O genezie i znaczeniu rzadow andegawenskich w Polsce // Kwartalnik historyczny. R. 35. Lwow, 1921.
- Sacerdoteanu A. Lupta moldovenilor cu litvanii in 1377. — Bucuresti: 1936.
- Шабульдо Ф. М. Земли Юго-Западной Руси в составе Великого княжества Литовского. — К.: 1987.
Вонкавыя спасылкі
Людвік I Вялікі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
