9 верасьня

9 ве́расьня — 253-і дзень году (252-і ў невысакосным годзе) паводле Грыгарыянскага календару. Да канца году застаецца 114 дзён.

Падзеі

• 337 — Рымская імпэрыя падзеленая на 3 часткі між сынамі імпэратара Канстантына
• 1493 — вырашальная параза харватаў ад туркаў-асманаў у бітве на рацэ Крбава
• 1570 — туркі-асманы авалодалі Нікасіяй
• 1609 — атрады Вялікага Княства Літоўскага на чале са Львом Сапегам пачалі аблогу Смаленска
• 1698 — войскі Рэчы Паспалітае на чале з каронным гетманам Феліксам Казімерам Патоцкім перамаглі татараў у бітве пад Падгайцамі ў часе вайны Рэчы Паспалітае з Асманскай імпэрыяй
• 1739 — пачатак Стонаўскага паўстаньня, найвялікшага паўстаньня рабоў у брытанскіх каляніяльных уладаньнях у Паўночнай Амэрыцы да Амэрыканскае рэвалюцыі
• 1776 — зацьверджаная новая назва аб’яднаных калёніяў Амэрыкі — Злучаныя Штаты Амэрыкі
• 1791 — Вашынгтон, сталіца Злучаных Штатаў, названая па імі прэзыдэнта Джорджа Вашынгтона
• 1801 — Баку далучаны ў склад Расеі
• 1839 — Джон Гершэль зрабіў свой першы фатаздымак на шкляной пласьцінцы
• 1850 — Каліфорнія стала 31-м амэрыканскім штатам
• 1855 — пасьля 349-дзённай аблогі ангельска-францускія войскі, якія дзейнічалі на Крымскай паўвысьпе, увайшлі ў Севастопалем
• 1886 — у Бэрне падпісаная Канвэнцыя аб ахове літаратурных і мастацкіх твораў — першае міжнароднае пагадненьне ў галіне аўтарскага права
• 1913 — расейскі ваенны лётчык Пётар Несьцераў упершыню выканаў фігуру вышэйшага пілятаваньня «мёртвая пятля»
• 1918 — у Менску адкрыліся беларускія настаўніцкія курсы
• 1923 — заснавальнік Турэцкае рэспублікі Мустафа Кемаль Ататурк стварыў Рэспубліканскую Народную партыю
• 1924 — гвалт ў Ганапэпэ, Гаваі
• 1926 — створаная «Нацыянальная Радыёвяшчальная Кампанія (NBC)» у ЗША
• 1939 — параза палякаў у бітве над Бзурай; пачалася бітва пад Ілжай; немцамі занятая Рэда
• 1943 — хаўрусныя войскі высадзіліся ля Салерна і Таранта ў Італіі
• 1944 — у выніку дзяржаўнага перавароту да ўлады ў Баўгарыі прыйшоў камуністычны Айчынны фронт
• 1945 — капітуляцыяй японскага войска ў Кітаі скончылася Другая кітайска-японская вайна
• 1947 — першы кампутарны «баг»: у рэле ЭВМ «Harvard Mark II» у Гарвардзкім унівэрсытэце залез жук (па-ангельску: bug)
• 1948 — на акупаванай Савецкім Саюзам частцы Карэйскае паўвыспы абвешчаная Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка
• 1969 — у Канадзе прыняў сілу так званы «Моўны акт», паводле якога ангельская і француская мовы сталі афіцыйнымі на ўсёй тэрыторыі краіны
• 1970 — пачаўся выпуск аўтамабіляў «ВАЗ-2101» — «Жыгулі»
• 1971 — пачаліся 4-хдзённыя забурэньні ў турме Атыка, падчас якіх загінулі 39 вязьняў (большасьць забітыя падчас задушэньня непарадкаў)
• 1972 — першая каляровая тэлетрансьляцыя Баўгарскага нацыянальнага тэлебачаньня — маніфэстацыя ад Плошчы 9 верасьня
• 1974 — Народная рэспубліка Баўгарыя спыніла глушэньне радыёстанцыі «Голас Амэрыкі»
• 1976 — у сутыкненьні самалётаў «Ан-24» і «Як-40» над Сочы загінулі 90 чалавек
• 1985 — ЗША абвясьцілі пра ўвядзеньне эканамічных санкцыяў супраць Паўднёва-Афрыканскае Рэспублікі, адрэагаваўшы на ўсталяваньне апартэіду
• 1988 — у катастрофе віетнамскага «Ту-134» ў Бангкоку загінулі 76 чалавек
• 1990 — гвалт у Батыкалоа: узброеныя сілы Шры-Ланкі забілі 184 прадстаўнікоў тамільскай нацыянальнай меншасьці
• 1991 — Таджыкістан абвясьціў незалежнасьць ад СССР
• 1993 — Арганізацыя вызваленьня Палестыны афіцыйна прызнала Ізраіль
• 1999 — ад выбуху бомбы зруйнаваны 9-павярховы жылы дом у Маскве. Загінулі 94 чалавекі, параненыя 164
• 2001 — у Беларусі адбыліся прэзыдэнцкія выбары
• 2001 — у Аўганістане Аль-Каіда забіла Ахмада Шах Масуда
• 2001 — метанолавая трагедыя ў павеце Пярну, Эстонія
• 2009 — адкрытае мэтро ў Дубаі

Нараджэньні

• 384 — Флявій Ганорый, першы імпэратар Заходняе Рымскае імпэрыі
• 1585 — Арман Жан дзю Плясі дэ Рышэльё, францускі дзяржаўны дзяяч, кардынал
• 1737 — Люіджы Гальвані, італійскі фізык, лекар
• 1769 — Іван Катлярэўскі, украінскі пісьменьнік, паэт і драматург, заснавальнік сучаснай украінскай літаратуры
• 1828 — Леў Талстой, расейскі пісьменьнік
• 1855 — Г’юстан С’тюарт Чэмбэрлен, нямецкі пісьменьнік брытанскага паходжаньня
• 1894 — Аляксандар Крыніцкі, савецкі партыйны і дзяржаўны дзяяч, першы сакратар Камуністычнай партыі (бальшавікоў) Беларусі
• 1896 — Павал Базылеўскі, падпалкоўнік Арміі Украінскай Народнай Рэспублікі (ў эміграцыі — гэнэрал-харунжы).
• 1908 — Чэзарэ Павэзэ, італійскі паэт, пісьменьнік, перакладнік
• 1918 — Оскар Люіджы Скальфара, палітык, прэзыдэнт Італіі
• 1918 — Барыс Захадэр, паэт, перакладнік
• 1922 — Ганс Георг Дэмэльт, нямецкі фізык, Нобэлеўскі ляўрэат 1989 году
• 1923 — Даніель Карлтан Гайдушэк, амэрыканскі фізыёляг чэскага паходжаньня, Нобэлеўскі ляўрэат 1976 году
• 1930 — Надзея Румянцава, расейская савецкая акторка тэатру і кіно
• 1941 — Дэніс Рычы, амэрыканскі інфарматык, стваральнік мовы праграмаваньня C і апэрацыйнае сыстэмы Unix
• 1941 — Станіслаў Стратыеў, баўгарскі драматург, сцэнарыст
• 1949 — Сусіла Бамбанг Юдхаёна, дзейны прэзыдэнт Інданэзіі
• 1960 — Г’ю Грант, брытанскі актор, кінапрадусар
• 1961 — Андрэй Вядзернікаў, заснавальнік і кіраўнік International Karate Association of Belarus
• 1962 — Ліза Марклунд, швэдзкая пісьменьніца і журналістка
• 1963 — Рабэрта Данадоні, італійскі футбаліст і трэнер
• 1973 — Фродэ Андрэсэн, нарвэскі біятляніст
• 1980 — Віталь Стахіевіч, беларускі піяніст
• 1980 — Яні Лііматайнэн, фінскі музыка («Sonata Arctica»)
• 1984 — Брэд Гузан, амэрыканскі футбаліст, брамнік ангельскага клюбу «Астан Віла» й нацыянальнай зборнай ЗША
• 1987 — Аляксандар Сонг, камэрунскі футбаліст
• 1987 — Андрэа Петкавіч, нямецкая тэнісыстка

Сьмерці

• 1000 — Олаф I, кароль Нарвэгіі
• 1087 — Вільгельм I Заваёўнік, герцаг Нармандыі, кароль Англіі
• 1513 — Якаў IV, шатляндзкі кароль
• 1569 — Пітэр Брэйгель Старэйшы, флямандзкі мастак
• 1596 — Ганна Ягелонка, каралева польская і вялікая княгіня літоўская
• 1809 — Аўгуст Людвіг Шлёцэр, нямецкі і расейскі гісторык, філёлаг, публіцыст і статыстык
• 1863 — Ігнат Будзіловіч, удзельнік паўстаньня 1863—1864 гг у Аршанскім павеце, расстраляны
• 1891 — Жуль Грэві, францускі прэзыдэнт
• 1898 — Ўільям Чатэртан Дыкс, ангельскі паэт
• 1941 — Ганс Шпэман, нямецкі біёляг, Нобэлеўскі ляўрэат
• 1947 — Віктар Орта, найвядомейшы бэльгійскі архітэктар, адзін з заснавальнікаў стылю мадэрн (Art Nouveau)
• 1973 — Сяргей Туманскі, савецкі канструктар авіярухавікоў
• 1976 — Мао Дзэ-дун, старшыня КНР
• 1978 — Джэк Ўорнэр, амэрыканскі кінапрадусар («Warner brothers»)
• 1985 — Пол Флоры, амэрыканскі хімік, Нобэлеўскі ляўрэат
• 1990 — Аляксандар Мень, расейскі праваслаўны сьвятар, тэоляг
• 1990 — Сэмюэль Доў, палітычны дзяяч, прэзыдэнт Лібэрыі
• 1990 — Нікола Абаньяна, італійскі філёзаф
• 2000 — Віерасамы Рынгаду, палітычны дзяяч, прэзыдэнт Маўрыцыя
• 2001 — Ахмад Шах Масуд, аўганскі палітык, вайсковец
• 2003 — Эдвард Тэлер, амэрыканскі ядравы фізык вугорскага паходжаньня, «бацька вадароднае бомбы»
• 2007 — Васыль Кук — апошні камандзір Украінскай паўстанчай арміі

Сьвяты

• Канец Рамадану ў мусульманаў
• КНДР — Дзень народнае рэспублікі (1948)
• Таджыкістан — Дзень незалежнасьці (1991)
• [[Японія0] — Дзень хрызантэмаў
• Міжнародны дзень прыгажосьці — адзначаецца з ініцыятывы Міжнароднага камітэту па эстэтыцы і касьметалёгіі (2003)