Якуты: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
Наступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Stary Jolup (гутаркі | унёсак)
38 217 правак
Raviaka Ruslan перанёс старонку Якуты у Якуты (вёска): наадназначнасьць
 
Stary Jolup (гутаркі | унёсак)
38 217 правак
Радок 1: Радок 1:
{{Іншыя значэньні|Якуты (неадназначнасьць)}}
#перанакіраваньне [[Якуты (вёска)]]
'''Яку́ты''' (саманазва ''саха́'') — [[Цюрскія народы|цюрскі]] народ, карэннае насельніцтва [[Якуція|Якуціі]]. Жывуць таксама ў іншых рэгіёнах [[Расея|Расіі]], [[ЗША]], [[Канада|Канадзе]], [[Кітай|Кітаі]] і іншых краінах. Агульная колькасьць ([[2013]] г.) — каля 487 тыс.<ref>[http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=18726 Yakut]</ref>

== Культура ==
=== Фальклор ===
Найбольш вядомым здабыткам вуснай народнай творчасьці якутаў зьяўляецца [[эпас]] «[[Аланхо]]», у якім апавядаецца пра подзьвігі асілкаў ''боотур'' і перасяленьне якутаў у [[Сыбір]]<ref>[http://www.jakut.ru/ ЯКУТСКИЙ ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС ОЛОНХО]</ref>. Характэрнай асаблівасьцю «Аланхо» зьяўляецца тое, што ў ім словы пэрсанажаў сьпяваюцца, астатні тэкст выконваецца рэчытатывам, часта без інструмэнтальнага суправаджэньня.<ref>[http://www.culturemap.ru/?region=65&topic=43 culturemap.ru]</ref>. Таксама распаўсюджаны паданьні ''сэhэн'', хуткамоўкі ''чабыргах'', гарлавыя сьпевы ''хабарга ырыата'', працяглыя песьні ''дьиэрэтии ырыа'' або ''тойук'', хуткія песні ''дэгэрэн ырыа'', «[[птушкі|птушыныя]]» прыпеўкі ''чыычаах ырыата'', прыказкі і прымаўкі, вершы ''алгыс''<ref>[http://russiasib.ru/yakutskij-folklor/ ЯКУТСКИЙ ФОЛЬКЛОР]</ref>. Якуцкія народныя [[музычны інструмэнт|музычныя інструмэнты]] — варган ''камуз'' або ''хомус'', [[скрыпка]] ''кырыымпа'', бубен ''дюнгюр '', струнная прылада ''кылысах''<ref>[http://www.aymakh.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=158%3A2010-01-10-12-40-43&catid=22%3A2009-12-26-10-26-11&Itemid=38&lang=ru Якутские национальные музыкальные инструменты]</ref>.

Нават у нашы дні найбольш папулярнае якуцкае [[сьвята]] — ''[[Ысыах]]''<ref>[http://www.bbc.co.uk/russian/blogs/2013/07/130716_blog_photo_dementievsky_yakutia_ysyah.shtml Ысыах или встреча солнца в Якутии]</ref>, прысьвечаны [[Сонца|сонцу]] і [[конь|коням]]. Яго называюць якуцкім [[Новы год|Новым годам]], сьвяткуюць напрыканцы [[чэрвень|чэрвеня]], суправаджаюць гульнямі, спаборніцтвамі, шанаваньнем старажытных [[бог|бажаствоў]] ''айыы'' і [[карагод]]ам ''осуохай''.

<gallery align=center>
Image:Якутский нож.JPG|Якуцкі нож
Image: Yakut costume 7.jpg|Жанчына ў зімовай вопратцы
Image:Yakut costume1.jpg|Жанчына ў летняй вопратцы
Image:Yakut costume10.jpg|Мужчынскі строй
Image:Sakha dress.jpg|Ігра на камузе
Image:Ohuokhai.jpeg|''Осуохай''
</gallery>

== Мова ==
{{main|Якуцкая мова}}
[[Якуцкая мова]] належыць да [[цюрскія мовы|цюрскіх моў]]. [[Пісьмо]]васьць складзена ў [[19 стагодзьдзе|XIX]] ст. на аснове [[кірыліца|кірыліцы]]. Мае афіцыйны статус у [[Якуція|Якуціі]]. Выкарыстоўваецца ў [[Сродкі масавай інфармацыі|сродках масавай інфармацыі]], школьнай і вышэйшай [[Адукацыя|адукацыі]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Накід}}

[[Катэгорыя:Цюрскія народы]]
[[Катэгорыя:Этнасы Азіі]]
[[Катэгорыя:Этнічныя групы Расеі]]
[[Катэгорыя:Якутыя]]

Вэрсія ад 15:50, 7 траўня 2016

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Якуты (неадназначнасьць).

Яку́ты (саманазва саха́) — цюрскі народ, карэннае насельніцтва Якуціі. Жывуць таксама ў іншых рэгіёнах Расіі, ЗША, Канадзе, Кітаі і іншых краінах. Агульная колькасьць (2013 г.) — каля 487 тыс.[1]

Культура

Фальклор

Найбольш вядомым здабыткам вуснай народнай творчасьці якутаў зьяўляецца эпас «Аланхо», у якім апавядаецца пра подзьвігі асілкаў боотур і перасяленьне якутаў у Сыбір[2]. Характэрнай асаблівасьцю «Аланхо» зьяўляецца тое, што ў ім словы пэрсанажаў сьпяваюцца, астатні тэкст выконваецца рэчытатывам, часта без інструмэнтальнага суправаджэньня.[3]. Таксама распаўсюджаны паданьні сэhэн, хуткамоўкі чабыргах, гарлавыя сьпевы хабарга ырыата, працяглыя песьні дьиэрэтии ырыа або тойук, хуткія песні дэгэрэн ырыа, «птушыныя» прыпеўкі чыычаах ырыата, прыказкі і прымаўкі, вершы алгыс[4]. Якуцкія народныя музычныя інструмэнты — варган камуз або хомус, скрыпка кырыымпа, бубен дюнгюр , струнная прылада кылысах[5].

Нават у нашы дні найбольш папулярнае якуцкае сьвята — Ысыах[6], прысьвечаны сонцу і коням. Яго называюць якуцкім Новым годам, сьвяткуюць напрыканцы чэрвеня, суправаджаюць гульнямі, спаборніцтвамі, шанаваньнем старажытных бажаствоў айыы і карагодам осуохай.

  • Якуцкі нож
    Якуцкі нож
  • Жанчына ў зімовай вопратцы
    Жанчына ў зімовай вопратцы
  • Жанчына ў летняй вопратцы
    Жанчына ў летняй вопратцы
  • Мужчынскі строй
    Мужчынскі строй
  • Ігра на камузе
    Ігра на камузе
  • Осуохай
    Осуохай

Мова

Асноўны артыкул: Якуцкая мова

Якуцкая мова належыць да цюрскіх моў. Пісьмовасьць складзена ў XIX ст. на аснове кірыліцы. Мае афіцыйны статус у Якуціі. Выкарыстоўваецца ў сродках масавай інфармацыі, школьнай і вышэйшай адукацыі.

Крыніцы

  1. ^ Yakut
  2. ^ ЯКУТСКИЙ ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС ОЛОНХО
  3. ^ culturemap.ru
  4. ^ ЯКУТСКИЙ ФОЛЬКЛОР
  5. ^ Якутские национальные музыкальные инструменты
  6. ^ Ысыах или встреча солнца в Якутии
Гэта — накід артыкула. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Якуты&oldid=1847270»