Сям’я: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Вэрсія ад 20:51, 6 кастрычніка 2015

Сучасная гішпанская сям’я з усімі сваякамі

Сям’я́ (радзіна) — кроўна-сваяцкая супольнасьць людзей, заснаваная на шлюбе і ўзаемадапамозе, агульнасьці побыту і прававой адказнасьці. Выконвае аднаўленчае (узаемападтрымка здароўя), выхаваўчае (выхаваньне дзяцей), гаспадарчае, нараджальнае (нараджэньне дзяцей), парадкавальнае (нагляд за паводзінамі), побытавае і стасункавае прызначэньне. Будова вызначаецца складам і ўзаемінамі між сямейнікамі: дзетнасьць, колькасьць пакаленьняў, сужэнскіх параў і сямейнікаў, лінія (бакавая, прамая) і ступеня роднасьці. Паводле звычаёвага права на чале стаіць старэйшы мужчына: у бацькоўскай — бацька, у брацкай — старэйшы з братоў, у малой — муж. Галава адказвае за ладжаньне гаспадарчай дзейнасьці, побыту і выплату падаткаў. Гаспадыня кіруе жанчынамі, між якімі разьмяркоўвае працу і якіх вучыць гаспадарчым справам: у бацькоўскай — маці, у брацкай — жонка старэйшага брата. Таксама гаспадыня сочыць за парадкам у хаце і гатуе ежу. Першай памочніцай гаспадыні зьяўляецца: у бацькоўскай — старэйшая нявестка. Грамадзкімі вызначальнікамі будовы служаць адукацыя і прафэсія сямейнікаў. Пляменнымі — народнасьць мужа і жонкі, народна-веравальнае самавызначэньне дзяцей і перадача звычаяў між пакаленьнямі^[1].

Сям’я належыць да важнейшых грамадзкіх каштоўнасьцяў^[2]. Паводле некаторых навуковых тэорыяў, менавіта форма сям’і здолела на працягу многіх стагодзьдзяў вызначаць агульны кірунак эвалюцыі макрасацыяльных сыстэмаў^[3]. Кожны чалец грамадзтва, акрамя сацыяльнага статусу, этнічнай прыналежнасьці, маёмаснага й матэрыяльнага становішча, з моманту нараджэньня й да канца жыцьця валодае такой характарыстыкай, як сямейна-шлюбны стан.

Для дзіцяці сям’я ёсьць асяродзьдзем, у якім складваюцца ўмовы ягонага фізычнага, псыхічнага, эмацыйнага й інтэлектуальнага разьвіцьця. Для дарослага чалавека сям’я зьяўляецца крыніцай задавальненьня шэрагу ягоных запатрабаваньняў і малым калектывам, які прад’яўляе да яго разнастайныя й досыць складаныя патрабаваньні. На стадыях жыцьцёвага цыклу чалавека пасьлядоўна зьмяняюцца ягоныя функцыі й статус у сям’і.

Віды

Паводле віду сужэнства: аднашлюбная, шматшлюбная.
Паводле колькасьці сужэнскіх параў і спосабу вядзеньня гаспадаркі:
- 1) малая — сужэнская (муж, жонка і дзеці), складаная (муж, жонка, дзеці і адзін сваяк, якім звычайна бывае бацька або маці мужа або жонкі);
- 2) неразьдзельная (некалькі сужэнскіх параў жывуць разам і вядуць адзіную гаспадарку) — бацькоўская (разам з бацькамі жывуць некалькі жанатых сыноў са сваімі жонкамі і дзецьмі), брацкая (сумесна жывуць некалькі жанатых братоў са сваімі жонкамі і дзецьмі).
Паводле пакаленнага складу: адналінейная (бацькі, адзін жанаты сын з жонкай, унукі), шматлінейная (бацькі і некалькі жанатых сыноў са сваімі жонкамі і дзецьмі або некалькі жанатых братоў са сваімі жонкамі і дзецьмі)^[1].

Дзеці ў сям’і

Сёньня можна сустрэць сем’і, якія ня маюць дзяцей і не зьбіраюцца імі абзаводзіцца. Аднак дзеці зьяўляюцца важным элемэнтам сямейных групаў, які вызначае іхную форму і разьвіцьцё.

Колькасьць дзяцей у сям’і часьцей залежыць ад плянаваньня, якое сустракаецца ўжо ў традыцыйных грамадзтвах. У патрыярхальных аграрных супольнасьцях, дзе стала патрабуюцца танныя працоўныя рукі, і старыя бацькі маюць магчымасьць атрымліваць дагляд і дапамогу ад нашчадкаў, сем’і звычайна былі вялікімі. Але недахоп сродкаў для існаваньня, лад жыцьця ці іншыя прычыны часам выклікалі патрэбу ў абмежаваньні колькасьці дзяцей, што здаўна дасягалася шляхам забароны сэксуальных зносінаў паміж бацькамі, абортамі, засьцярогамі ад цяжарнасьці, інфантацыдам, продажам дзяцей у іншыя сем’і ці нават гандлем рабамі. Вялікі ўплыў на нараджальнасьць і колькасьць дзяцей у сям’і аказваюць узровень дзіцячай сьмяротнасьці, магчымасьць атрымліваць мэдычную дапамогу, клопат пра малодшых чальцоў сям’і.

Сямейныя группы заводзяць дзяцей не заўсёды звыклым шляхам. Таксама існуе грамадзкая працэдура ўсынаўленьня. У большасьці сучасных краінаў усынаўленьню падлягаюць сіроты ці кінутыя сапраўднымі бацькамі. Клопат пра пошук і выбар прыёмных бацькоў пры гэтым кладзецца на сваякоў, дзяржаўныя ўстановы, рэлігійныя і грамадзкія арганізацыі. У некаторых народаў Цэнтральнай Азіі, астравоў Ціхага акіяну, Інданэзіі раней было звычайным перадаваць дзяцей бязьдзетным сваякам і сябрам. Прычым такая перадача лічылася шчодрым падарункам ці актам падтрымкі. У гэтых і іншых групах вядомыя выпадкі, калі дзяцей захоплівалі сілком.

Зь іншага боку, сям’я праз выхаванне, адукацыю і абмен эмоцыямі аказвае непасрэдны ўплыў на дзяцей як будучых чальцоў грамадзтва.

Беларусь

Да XIX ст. у Беларусі пераважалі вялікія бацькоўскія (тры пакаленьні: бацькі, дзеці, унукі), складаныя і брацкія сем’і. Да пачатку 20 ст. большасьць сем’яў ужо былі малымі (2 пакаленьні: бацькі, дзеці)^[4]. Пры канцы 19 ст. сем’і ў вёсках Беларусі мелі ў сярэднім па 5 дзяцей. Сем’і ў гарадах Беларусі мелі па трое дзяцей^[5].

Расейскае панаваньне савецкага адцінку 1920—1980-х гадоў разбурыла ў Беларусі тры важнейшыя прызначэньні сям’і: узнаўленчае, гаспадарчае і выхаваўчае. Касаваньне прыватнай уласнасьці выціснула працу па-за сям’ю. У выніку нараджальнасьць перастала забясьпечваць рост насельніцтва, пад пагрозай апынулася ўстойлівасьць шлюбаў. Дзіцячыя ясьлі і сады, школы і вышэйшыя навучальныя ўстановы, грамадзкія аб’яднаньні выключылі бацькоў з выхаваньня^[4].

За другую палову 20 ст. (1950—1999 гг.) нараджальнасьць скарацілася амаль ўтрая да 9,3 чалавека на 1 тыс. жыхароў Беларусі, што прывяло да выміраньня насельніцтва краіны. У гэты адцінак да перашкодаў нараджальнасьці дадалося ўцягваньне жанчынаў у занятасьць па-за хатняй гаспадаркай. Таксама стала прасочвацца адваротная прапарцыйная залежнасьць між працягласьцю адукацыі жанчыны і колькасьцю дзяцей у сям’і^[5]. Паводле перапісу насельніцтва 1990 г. у Беларусі налічвалася звыш 2,4 млн сем’яў зь сярэднім памерам па 3,1 чалавекі (3,2 — у гарадах, 3 — на вёсцы)^[1].

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Ганна Курыловіч, Тацяна Кухаронак. Сям’я // Беларуская энцыкляпэдыя ў 18 тамах / гал.рэд. Генадзь Пашкоў. — Менск: Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі, 2002. — Т. 15. — С. 348-349. — 552 с. — 10 000 ас. — ISBN 985-11-0251-2
^ Бим-Бад Б. М., Гавров С. Н. «Семья как социокультурный феномен» // Модернизация института семьи: макросоциологический, экономический и антрополого-педагогический анализ. Монография. — М.: Интеллектуальная книга, Новый хронограф, 2010. — С. 27—53. — ISBN 978-5-94881-139-0.
^ Коротаев А. В. «Семья в социально-экономической структуре докапиталистических классовых формаций» // История и филология древнего и сре¬дневекового Востока / Отв. ред. Васильев, Д. Д., и Волков, С. В. М.: Наука, 1987, с.3-11.
^ ^а ^б Васіль Бандарчык. Заключэнне // Сям’я і сямейны быт беларусаў. — Менск: Навука і тэхніка, 1990. — С. 252-253. — 256 с. — 2160 ас. — ISBN 5-343-00462-8
^ ^а ^б Любоў Ракава. Дынаміка структуры сям'і і традыцыяў дзетнасьці // Эвалюцыя традыцыяў сямейнага выхаваньня беларусаў у XIX-XX стст. / рэд. Анжэла Воўчанка. — Менск: Беларуская навука, 2009. — С. 90, 94-95. — 311 с. — 300 ас. — ISBN 978-985-08-1032-8

Вонкавыя спасылкі

Сям’я — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Шаблён:Накід:Грамадзтва

[э-1] а ^б ^в Ганна Курыловіч, Тацяна Кухаронак. Сям’я // Беларуская энцыкляпэдыя ў 18 тамах / гал.рэд. Генадзь Пашкоў. — Менск: Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі, 2002. — Т. 15. — С. 348-349. — 552 с. — 10 000 ас. — ISBN 985-11-0251-2

[2] Бим-Бад Б. М., Гавров С. Н. «Семья как социокультурный феномен» // Модернизация института семьи: макросоциологический, экономический и антрополого-педагогический анализ. Монография. — М.: Интеллектуальная книга, Новый хронограф, 2010. — С. 27—53. — ISBN 978-5-94881-139-0.

[3] Коротаев А. В. «Семья в социально-экономической структуре докапиталистических классовых формаций» // История и филология древнего и сре¬дневекового Востока / Отв. ред. Васильев, Д. Д., и Волков, С. В. М.: Наука, 1987, с.3-11.

[Бандарчык-4] а ^б Васіль Бандарчык. Заключэнне // Сям’я і сямейны быт беларусаў. — Менск: Навука і тэхніка, 1990. — С. 252-253. — 256 с. — 2160 ас. — ISBN 5-343-00462-8

[ЛР-5] а ^б Любоў Ракава. Дынаміка структуры сям'і і традыцыяў дзетнасьці // Эвалюцыя традыцыяў сямейнага выхаваньня беларусаў у XIX-XX стст. / рэд. Анжэла Воўчанка. — Менск: Беларуская навука, 2009. — С. 90, 94-95. — 311 с. — 300 ас. — ISBN 978-985-08-1032-8

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
-[[Файл:FamiliaOjeda.JPG|міні|320пкс|справа|Сучасная гішпанская сям’я з усімі сваякамі]]
+[[Файл:FamiliaOjeda.JPG|міні|320пкс|Сучасная гішпанская сям’я з усімі сваякамі]]
-'''Сям’я́''' (радзiна) — [[Роднасьць|кроўна]]-[[Сваяцтва|сваяцкая]] супольнасьць [[Чалавек|людзей]], заснаваная на [[шлюб]]е і ўзаемадапамозе, агульнасьці побыту і прававой адказнасьці. Выконвае аднаўленчае (узаемападтрымка [[Здароўе|здароўя]]), выхаваўчае (выхаваньне [[Дзіця|дзяцей]]), гаспадарчае, нараджальнае (нараджэньне дзяцей), парадкавальнае (нагляд за паводзінамі), побытавае і стасункавае прызначэньне. Будова вызначаецца складам і ўзаемінамі між сямейнікамі: дзетнасьць, колькасьць [[Пакаленьне|пакаленьняў]], сужэнскіх параў і сямейнікаў, лінія (бакавая, прамая) і ступеня [[Роднасьць|роднасьці]]. Паводле [[Звычаёвае права|звычаёвага права]] на чале стаіць старэйшы [[мужчына]]: у бацькоўскай — [[бацька]], у брацкай — старэйшы з [[брат]]оў, у малой — [[муж]]. Галава адказвае за ладжаньне гаспадарчай дзейнасьці, побыту і выплату [[Падатак|падаткаў]]. Гаспадыня кіруе [[жанчына]]мі, між якімі разьмяркоўвае [[Праца|працу]] і якіх вучыць гаспадарчым справам: у бацькоўскай — [[маці]], у брацкай — [[жонка]] старэйшага брата. Таксама гаспадыня сочыць за парадкам у хаце і гатуе ежу. Першай памочніцай гаспадыні зьяўляецца: у бацькоўскай — старэйшая [[нявестка]]. Грамадзкімі вызначальнікамі будовы служаць [[адукацыя]] і [[прафэсія]] сямейнікаў. Пляменнымі — [[народнасьць]] мужа і жонкі, народна-[[Рэлігія|веравальнае]] самавызначэньне дзяцей і перадача [[Звычай|звычаяў]] між пакаленьнямі<ref name="э">{{Кніга|аўтар=[[Ганна Курыловіч]], [[Тацяна Кухаронак]].|частка=Сям’я|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://files.knihi.com/Slounik/02/enc/Bielaruskaja_encyklapedyja.torrent|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2002|том=15|старонкі=348-349|старонак=552|сэрыя=|isbn=985-11-0251-2|наклад=10 000}}</ref>.
+'''Сям’я́''' (радзіна) — [[Роднасьць|кроўна]]-[[Сваяцтва|сваяцкая]] супольнасьць [[Чалавек|людзей]], заснаваная на [[шлюб]]е і ўзаемадапамозе, агульнасьці побыту і прававой адказнасьці. Выконвае аднаўленчае (узаемападтрымка [[Здароўе|здароўя]]), выхаваўчае (выхаваньне [[Дзіця|дзяцей]]), гаспадарчае, нараджальнае (нараджэньне дзяцей), парадкавальнае (нагляд за паводзінамі), побытавае і стасункавае прызначэньне. Будова вызначаецца складам і ўзаемінамі між сямейнікамі: дзетнасьць, колькасьць [[Пакаленьне|пакаленьняў]], сужэнскіх параў і сямейнікаў, лінія (бакавая, прамая) і ступеня [[Роднасьць|роднасьці]]. Паводле [[Звычаёвае права|звычаёвага права]] на чале стаіць старэйшы [[мужчына]]: у бацькоўскай — [[бацька]], у брацкай — старэйшы з [[брат]]оў, у малой — [[муж]]. Галава адказвае за ладжаньне гаспадарчай дзейнасьці, побыту і выплату [[Падатак|падаткаў]]. Гаспадыня кіруе [[жанчына]]мі, між якімі разьмяркоўвае [[Праца|працу]] і якіх вучыць гаспадарчым справам: у бацькоўскай — [[маці]], у брацкай — [[жонка]] старэйшага брата. Таксама гаспадыня сочыць за парадкам у хаце і гатуе ежу. Першай памочніцай гаспадыні зьяўляецца: у бацькоўскай — старэйшая [[нявестка]]. Грамадзкімі вызначальнікамі будовы служаць [[адукацыя]] і [[прафэсія]] сямейнікаў. Пляменнымі — [[народнасьць]] мужа і жонкі, народна-[[Рэлігія|веравальнае]] самавызначэньне дзяцей і перадача [[Звычай|звычаяў]] між пакаленьнямі<ref name="э">{{Кніга|аўтар=[[Ганна Курыловіч]], [[Тацяна Кухаронак]].|частка=Сям’я|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://files.knihi.com/Slounik/02/enc/Bielaruskaja_encyklapedyja.torrent|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2002|том=15|старонкі=348-349|старонак=552|сэрыя=|isbn=985-11-0251-2|наклад=10 000}}</ref>.
 Сям’я належыць да важнейшых [[грамадзтва|грамадзкіх]] каштоўнасьцяў<ref>Бим-Бад Б. М., Гавров С. Н. «Семья как социокультурный феномен» // [http://window.edu.ru/window/library?p_rid=73307 Модернизация института семьи: макросоциологический, экономический и антрополого-педагогический анализ. Монография]. — М.: Интеллектуальная книга, Новый хронограф, 2010. — С. 27—53. — ISBN 978-5-94881-139-0.</ref>. Паводле некаторых навуковых тэорыяў, менавіта форма сям’і здолела на працягу многіх стагодзьдзяў вызначаць агульны кірунак эвалюцыі макрасацыяльных сыстэмаў<ref>Коротаев А. В. «Семья в социально-экономической структуре докапиталистических классовых формаций» // История и филология древнего и сре¬дневекового Востока / Отв. ред. Васильев, Д. Д., и Волков, С. В. М.: Наука, 1987, с.3-11.</ref>. Кожны чалец грамадзтва, акрамя [[сацыяльны статус|сацыяльнага статусу]], этнічнай прыналежнасьці, маёмаснага й матэрыяльнага становішча, з моманту нараджэньня й да канца жыцьця валодае такой характарыстыкай, як сямейна-шлюбны стан.
@@ Радок 7: / Радок 7: @@
 == Віды ==
 * Паводле віду сужэнства: [[Манагамія|аднашлюбная]], [[Палігамія|шматшлюбная]].
 * Паводле колькасьці сужэнскіх параў і спосабу вядзеньня гаспадаркі:
-** 1) малая — сужэнская ([[муж]], [[жонка]] і [[Дзіця|дзеці]]), складаная (муж, жонка, дзеці і адзін [[сваяк]], якім звычайна бывае [[бацька]] або [[маці]] мужа або жонкі);
+** 1) малая — сужэнская ([[муж]], [[жонка]] і [[Дзіця|дзеці]]), складаная (муж, жонка, дзеці і адзін [[сваяк]], якім звычайна бывае [[бацька]] або [[маці]] мужа або жонкі);
-** 2) неразьдзельная (некалькі сужэнскіх параў жывуць разам і вядуць адзіную гаспадарку) — бацькоўская (разам з бацькамі жывуць некалькі жанатых [[сын]]оў са сваімі жонкамі і дзецьмі), брацкая (сумесна жывуць некалькі жанатых братоў са сваімі жонкамі і дзецьмі).
+** 2) неразьдзельная (некалькі сужэнскіх параў жывуць разам і вядуць адзіную гаспадарку) — бацькоўская (разам з бацькамі жывуць некалькі жанатых [[сын]]оў са сваімі жонкамі і дзецьмі), брацкая (сумесна жывуць некалькі жанатых братоў са сваімі жонкамі і дзецьмі).
 * Паводле пакаленнага складу: адналінейная (бацькі, адзін жанаты сын з жонкай, [[унук]]і), шматлінейная (бацькі і некалькі жанатых сыноў са сваімі жонкамі і дзецьмі або некалькі жанатых братоў са сваімі жонкамі і дзецьмі)<ref name="э"/>.
@@ Радок 27: / Радок 27: @@
 Расейскае панаваньне [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|савецкага адцінку]] 1920—1980-х гадоў разбурыла ў Беларусі тры важнейшыя прызначэньні сям’і: узнаўленчае, гаспадарчае і выхаваўчае. Касаваньне [[Прыватная ўласнасьць|прыватнай уласнасьці]] выціснула працу па-за сям’ю. У выніку [[нараджальнасьць]] перастала забясьпечваць рост [[Насельніцтва Беларусі|насельніцтва]], пад пагрозай апынулася ўстойлівасьць [[шлюб]]аў. Дзіцячыя [[ясьлі]] і сады, школы і [[ВНУ|вышэйшыя навучальныя ўстановы]], [[Грамадзкае аб’яднаньне|грамадзкія аб’яднаньні]] выключылі бацькоў з выхаваньня<ref name="Бандарчык">{{Кніга|аўтар=[[Васіль Бандарчык]].|частка=Заключэнне|загаловак=Сям’я і сямейны быт беларусаў|арыгінал=|спасылка=|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Навука і тэхніка]]|год=1990|том=|старонкі=252-253|старонак=256|сэрыя=|isbn=5-343-00462-8|наклад=2160}}</ref>.
-За другую палову 20 ст. ([[1950]]—[[1999]] гг.) нараджальнасьць скарацілася амаль ўтрая да 9,3 чалавека на 1 тыс. жыхароў Беларусі, што прывяло да выміраньня насельніцтва краіны. У гэты адцінак да перашкодаў нараджальнасьці дадалося ўцягваньне жанчынаў у занятасьць па-за хатняй гаспадаркай. Таксама стала прасочвацца ''адваротная'' прапарцыйная залежнасьць між працягласьцю адукацыі жанчыны і колькасьцю дзяцей у сям’і<ref name="ЛР">{{Кніга|аўтар=[[Любоў Ракава]].|частка=Дынаміка структуры сям'і і традыцыяў дзетнасьці|загаловак=Эвалюцыя традыцыяў сямейнага выхаваньня беларусаў у XIX-XX стст.|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. [[Анжэла Воўчанка]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская навука]]|год=2009|том=|старонкі=90, 94-95|старонак=311|сэрыя=|isbn=978-985-08-1032-8|наклад=300}}</ref>. Паводле перапісу насельніцтва 1990 г. у Беларусі налічвалася звыш 2,4 млн сем’яў зь сярэднім памерам па  3,1 чалавекі (3,2 — у гарадах, 3 — на вёсцы)<ref name="э"/>.
+За другую палову 20 ст. ([[1950]]—[[1999]] гг.) нараджальнасьць скарацілася амаль ўтрая да 9,3 чалавека на 1 тыс. жыхароў Беларусі, што прывяло да выміраньня насельніцтва краіны. У гэты адцінак да перашкодаў нараджальнасьці дадалося ўцягваньне жанчынаў у занятасьць па-за хатняй гаспадаркай. Таксама стала прасочвацца ''адваротная'' прапарцыйная залежнасьць між працягласьцю адукацыі жанчыны і колькасьцю дзяцей у сям’і<ref name="ЛР">{{Кніга|аўтар=[[Любоў Ракава]].|частка=Дынаміка структуры сям'і і традыцыяў дзетнасьці|загаловак=Эвалюцыя традыцыяў сямейнага выхаваньня беларусаў у XIX-XX стст.|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. [[Анжэла Воўчанка]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская навука]]|год=2009|том=|старонкі=90, 94-95|старонак=311|сэрыя=|isbn=978-985-08-1032-8|наклад=300}}</ref>. Паводле перапісу насельніцтва 1990 г. у Беларусі налічвалася звыш 2,4 млн сем’яў зь сярэднім памерам па 3,1 чалавекі (3,2 — у гарадах, 3 — на вёсцы)<ref name="э"/>.
 == Крыніцы ==