75 261
зьмена
д (→Помнікі і месцы адпачынку: +шаблён артыкула) |
(вікіфікацыя, дапаўненьне, выява, стыль) |
||
|Сайт =
}}
'''Бу́йнічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Магілёўская вобласьць}}</ref> — вёска
Буйнічы — даўняе мястэчка [[Аршанскі павет|гістарычнай Аршаншчыны]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]), адзін з рэлігійных цэнтраў краю.
==
На паўднёвай ускраіне месьціцца стаянка эпохі [[мэзаліт]]у (8—5 тысячагодзьдзі да н. э.), а ва [[урочышча|ўрочышчы]] Благадаць гарадзішча раньняга [[Жалезны век|жалезнага веку]].▼
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Упершыню Буйнічы ўпамінаюцца ў [[15 стагодзьдзе|XV ст.]] як цэнтар буйнога ўладаньня, што належала князям [[Фёдар Талочкавіч-Буйніцкі|Фёдару]] і [[Леў Талочкавіч-Буйніцкі|Льву]] Талочкавічам-Буйніцкім<ref name="Памяць">{{Літаратура/Памяць/Магілёўскі раён|к}}</ref>. У пачатку [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]] мясьціна знаходзілася ў валоданьні [[Кіева-Пячэрская лаўра|Кіева-Пячорскага манастыра]]. У сьнежні [[1595]] Буйніцкае поле было месцам пераможнае [[Буйніцкая бітва|бітвы]] войска Вялікага Княства Літоўскага на чале з старостам рэчыцкім М. Буйвідам над паўстанцамі на чале зь [[Севярын Налівайка|Севярынам Налівайкам]]<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 354.</ref>.
У [[17 стагодзьдзе|XVII]]—[[XVIII стагодзьдзе|XVIII]] стст. Буйнічы былі прыватнаўласьніцкім [[мястэчка]]м у [[Аршанскі павет|Аршанскім павеце]], якое належала Саламярэцкім, [[Статкевічы|Статкевічам]], князю і старосту [[Жамойць|жамойцкаму]] А. Г. Палубінскаму, князям [[Сапегі|Сапегам]]<ref name="Памяць"/>. З [[1633]] на поўдзень ад паселішча існаваў [[Буйніцкі манастыр Святога Духа|манастыр Святога Духа]], які заснавалі [[Багдан Статкевіч]] і яго жонка [[Алена Саламярэцкая]]. За падтрымку вялікага князя [[Ян Казімер|Яна І Казімера Вазы]] ў абарончай [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайне супраць Маскоўскай дзяржавы]] [[1654]]—[[1667]] гадоў буйніцкія манахі атрымалі прывілей на [[млын]]<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 354.</ref>. Пры манастыры дзейнічала друкарня<ref>Jaroszewicz-Pieresławcew Z. [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bha/11-1-2/16.htm Druki cyrylickie z oficyn Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI—XVIII wieku (пераклад Ігара Клімава)] // [[Беларускі Гістарычны Агляд]]. Том 11 Сшытак 1—2 (20—21) сьнежань [[2004]]</ref>.
Пасьля першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] расейская імпэратрыца [[Кацярына II]] перадала частку мястэчка беларускаму намесьніку [[генэрал-аншэф]]у П. Б. Пасеку. У [[1878]] годзе фальварак набыў абшарнік М. Марачэўскі. Апошняй уладальніцай [[маёнтак|маёнтку]] на пачатку 20 стагодзьдзя была Г. К. Радкевіч<ref name="Памяць"/>.▼
У час [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] ў ліпені [[1708]] каля Буйнічаў месьціўся лягер швэдзкага войска на чале з [[Карл XІІ|Карлам ХІІ]] (г. зв. ''Карлава даліна''). Швэдзкія жаўнеры абрабавалі манастыр, аднак пазьней на загад швэдзкага караля іконы былі вернуты ў пусты манастыр, а два швэдзкія жаўнеры — павешаны<ref>{{Кніга|аўтар =Агеев А.Г., Климуть Я.И., Пушкин И.А.|частка = |загаловак = Перекрёстки Могилёвской истории|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =Минск |выдавецтва = Туринфо|год = 2004 |том = |старонкі = 48-49|старонак = |сэрыя = |isbn =985900124–3|наклад = }}</ref>. Побач зь мястэчкам існаваў [[фальварак]], які здаваўся ў арэнду. На [[1758]] — 35 двароў, уваходзілі ў склад Быхаўскага графства.
=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
17 ліпеня 2006 году сельсавет, у які ўваходзіць вёска, перайменаваны зь Цішоўскага ў [[Буйніцкі сельсавет|Буйніцкі]], а цэнтар сельсавету перанесены зь вёскі [[Цішоўка]] ў Буйнічы<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2006-140/2006-140(003-066).pdf «О переименовании сельсовета». Решение Могилевского областного Совета депутатов от 17 июля 2006 г. № 18-12]{{Ref-ru}}</ref>.▼
▲
На [[1880]] у Буйнічах было 64 двары, дзейнічалі 2 царквы, працавалі жаночая вучэльня пры манастыры і юдэйская малітоўная школа. Таксама існаваў аднайменны фальварак. У [[1896]] у Буйнічах адкрылася царкоўнапрыходзкая школа. Паводле вынікаў перапісу ([[1897]]) у мястэчку быў 81 двор, у маёнтку — 5 двароў, працавалі завод сушкі садавіны і гародніны, у жаночым манастыры — 21 двор, дзейнічалі царква і капліца, працаваў сьвечачны завод. На [[1909]] у мястэчку Буйнічы быў 81 двор, дзейнічала царква, працавалі царкоўнапрыходзкая і юдэйская малітоўная школы, скарбовая вінная крама, у аднайменным маёнтку — 2 двары.
=== Найноўшы час ===
[[25 сакавіка]] [[1918]] згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Буйнічы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. [[1 студзеня]] [[1919]] згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У [[1924]] Буйнічы вярнулі БССР. У [[1933]] вёска атрымала электрычнае сьвятло. На [[1940]] - 141 двор. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] [[Буйніцкае поле]] сталася месцам [[Абарона Магілёва (1941)|бітвы]] ў [[1941]] годзе.
У Буйнічах месьцяцца Дом культуры і бібліятэка, сярэдняя і музычная школы, агралесатэхнічны каледж ([[1944]]—[[1998]] гады — вучэльня) імя [[Кірыла Арлоўскі|Кірылы Арлоўскага]]. Каледжу належыць 860 га зямлі, зь якіх 80 га адведзеныя пад заасад.▼
▲На [[1970]] у Буйнічах было 272 двары, на [[1995]] — 309 двароў, на [[2007]] — 468 гаспадарак. [[17 ліпеня]] [[2006
<center><gallery widths=150 heights=150 caption="Мястэчка на старых здымках" perrow="4">
У [[1995]] годзе быў адкрыты ''мэмарыяльны комплекс'' «Буйніцкае поле», архітэктарамі якога зьяўляюцца Ўладзімер Чапенка ды Алег Бараноўскі. Былі пабудаваныя чырвоная [[капліца]] вышынёй у 27 мэтраў, а недалёка ад яе возера «Сьлёз». Праз кожныя паўгадзіны ў капліцы гучыць музычная кампазыцыя, прысьвечаная ўдзельнікам абароны Магілёва. Дэпартамэнт па ахове гісторыка-культурнай спадчыны [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры]] ў [[2002]] годзе прысвоіў Мэмарыяльнаму комплексу статус гісторыка-культурнай каштоўнасьці трэцяй катэгорыі.▼
Файл:Bujničy. Буйнічы (1905) .jpg|Манастыр, [[1905]]
Файл:Bujničy. Буйнічы (XX).jpg|Манастыр. Паштоўка
Файл:Bujničy. Буйнічы (1905).jpg|Бяленьне воску пад сонцам на эпархіяльным сьвечачным заводзе, [[1905]]
Файл:Bujničy. Буйнічы (XX) .jpg|Царква Нараджэньня Божай Маці за савецкім часам
</gallery></center>
== Насельніцтва ==
Паводле задумы мэра Магілёва [[Віктар Шорыкаў|Віктара Шорыкава]] 2 лістапада [[2004]] году ў капліцы адбылося адкрыцьцё маятніка [[Жан Фуко|Фуко]] (найвышэйшы ў Беларусі, у гонар францускага фізыка, які даказаў факт вярчэньня Зямлі вакол сваёй восі). Яго распрацоўнікам выступіў дацэнт Беларуска-расейскага ўнівэрсытэту А. Ляпін, а вытворцам — інжынэр завода «Тэхнапрыбор» А. Нікалаеў. Маятнік уяўляе зь сябе шаснаццацікіляграмовы шар зь нержавеючай сталі ды алюміневы цыфэрблят на вышыні 14 мэтраў. Амплітуда яго ваганьняў 1 м, пэрыяд ваганьняў 7 сэкундаў. Маятнік вядзе адлік часу<ref>[http://www.mlib.basnet.by/kray/Culture/r16p7.html Мемарыяльныя комплексы, манументы, помнікі архітэктуры (Магілёўскага раёна)] // Сайт Магілеўскай абласной бібліятэкі. Дата доступу: [[22 траўня]] [[2009]]</ref>.▼
=== Дэмаграфія ===
У [[2006]] годзе пры каледжы заснаваны ''заасад'', на 75 [[гектар]]ах якога разводзяць [[дзік]]оў, [[зубр]]оў, плямістых і паўночных [[алень|аленяў]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Ілона Іванова]].|загаловак=У Новы год з Магілёва — на паўночных аленях|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=26087|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=31 сьнежня 2008|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2008-12-31 245 (26358)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/26076/31sne-7.pdf 7]|issn=1990-763x}}</ref>. У вальерах трымаюць [[барсук]]оў, [[воўк|ваўкоў]], [[касуля]]ў, [[Звычайная лісіца|лісаў]], [[Лось|ласёў]], мядзьведзяў, пясцоў, [[тыгр]]аў і [[янот]]аў, а таксама шэраг відаў птушак. Заасаду таксама належаць 2 дзясяткі [[канкур]]ных коней<ref>{{Артыкул|аўтар=Ілона Іванова.|загаловак=Навыперадкі з мядзведзіцай|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=40&p=36&archiv=21072006|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=21 ліпеня 2006|нумар=161 (25750)|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>.▼
* '''[[XIX стагодзьдзе]]''': [[1880]] — 356 чал.; [[1897]] — 450 чал. у ''мястэчку Буйнічы, 34 чал. у ''маёнтку Буйнічы'' і 117 чал. у ''манастыры Буйнічы''
* '''[[XX стагодзьдзе]]''': [[1909]] — 427 чал. у ''мястэчку Буйнічы'', 6 чал. у ''маёнтку Буйнічы''<ref>{{Літаратура/ГВБ|6-2к}} С. 467.</ref>; [[1940]] — 765 чал.; [[1970]] — 881 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 323.</ref>; [[1990]] — 910 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|6-2к}} С. 468.</ref>; [[1995]] — 910 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 322.</ref>
* '''[[XXI стагодзьдзе]]''': [[2007]] — 1538 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|6-2к}} С. 466.</ref>
=== Інфраструктура ===
▲У Буйнічах
== Турыстычная інфармацыя ==
=== Інфраструктура ===
▲У [[1995]] годзе
▲Паводле задумы мэра Магілёва [[Віктар Шорыкаў|Віктара Шорыкава]] 2 лістапада [[2004]] году ў капліцы адбылося адкрыцьцё маятніка [[Жан Фуко|Фуко]] (найвышэйшы ў Беларусі, у гонар францускага фізыка, які
▲У [[2006]] годзе пры каледжы заснаваны ''заасад'', на 75 [[гектар]]ах якога разводзяць [[дзік]]оў, [[зубр]]оў, плямістых і паўночных [[алень|аленяў]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Ілона Іванова|Іванова І.]]
=== Выдатныя мясьціны ===
▲На паўднёвай ускраіне Буйнічаў месьціцца стаянка эпохі [[мэзаліт]]у (8—5 тысячагодзьдзі да н. э.), а ва [[урочышча|ўрочышчы]] Благадаць гарадзішча раньняга [[Жалезны век|жалезнага веку]].
=== Страчаная спадчына ===
* Манастыр Сьвятога Духа (1633)
* Царква Нараджэньня Божай Маці (XIX ст.)
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|11}}
* {{Літаратура/ГВБ|6-2}}
== Вонкавыя спасылкі ==
|