Жамойты

Жмудзіны (жмудзь, жамойты; саманазва Žemaitē, па-летувіску: Žemaičiai) — этнічная група ў складзе летувісаў у Заходняй Летуве (часам разгляданае як асобны народ), насельніцтва гістарычнай вобласьці Жмудзь. Захоўваецца жамойцкая гаворка летувіскай мовы (часам разгляданае як асобная мова), на ўсходзе Жмудзі кажуць на заходнеаўкштоцкім дыялекце. Аднак б.ч. жмудзіны выкарыстоўваюць літаратурную летувіскую мову. Вернікі — каталікі, на паўднёвым захадзе ёсьць таксама лютэране.

Гісторыя

Продкі жамойтаў па археалягічных дадзеных у 5 ст. засялялі басэйн р. Швэнтойя. У VIII-IX стагодзьдзях племя жмудзь адлучылася ад латышоў і прасунулася на поўдзень да Жмудзкага ўзвышша ў вярхоўях рэкаў Дубіса і Юра (археалягічная культура грунтавых магільнікаў Цэнтральнай Летувы 5-6 стст.). З 13 ст. адстойвалі незалежнасьць у дужаньні з Тэўтонскім ордэнам, у 1422 г. канчаткова ўвайшлі ў склад Вялікага княства Літоўскага, утварыўшы тамака Жмудзкае стараства. Да 15-16 ст. асімілявалі паўднёвых земгалаў і паўднёвых куршаў Заходняй Летувы. Жмудзь апошнімі з эўрапейскіх народаў былі зьвернутыя ў хрысьціянства (15 ст.). У 19 ст. Жмудзь стала цэнтрам жмудзінскага (летувіскага) культурнага адраджэньня. На жамойцкай мове былі выдадзеныя некалькі літаратурных твораў. У 1-й палове 20 ст. была створаная асобная пісьменнасьць на лацінскай аснове.

Традыцыйная культура

Для традыцыйнай гаспадаркі Жмудзі характэрна разьвіцьцё таварнага льнаводзтва і жывёлагадоўлі; з 16 ст. вядомыя коні маларослай жамойцкай пароды.

Жамойцкай хата (троба) — нізкая пабудова, абабітая вэртыкальнымі дошкамі, з саламяным паўвальмовым дахам; у абедзьвюх падоўжных сьценах знаходзяцца ўваходы ў сенцы (узыходзячыя да старадаўняга лет. жыльлю — нумасу) з агменем з камінам (камінас), якія апальваюць і прымыкаюць абапал да сенцаў жылыя пакоі. Жамойцкія могілкі адрозьніваюцца разьбянымі драўлянымі надмагільлямі са скульптурамі сьвятых.

Адзежа

Комплекс традыцыйнай адзежы захоўваўся да 2-й паловы 19 ст.

У жаночай адзежы пераважае агульналетувіскі тып туніка вобразнай кашулі з наплечнікамі з чырвоным браным узорам, але ў Клайпедзкім раёне і па ніжнім Нёману сустракаліся кашулі з прамымі палікамі, прышытымі па аснове тканіны, і арнамэнтам, вышыты роўнядзьдзю; да канца 19 ст. распаўсюдзіліся гафт крыжом і ангельскай роўнядзьдзю, арнамэнтацыя карункамі і зубчастай тасьмой, браная тэхніка арнамэнту захавалася толькі ва Ўсходняй Жмудзі. Жамойцкая спадніца (sijonas, sejonas) — ваўняная (больш на ўсходзе) або напаўваўняная (больш на захадзе) у зморшчыну, радзей у зборку, падоўжна-паласатая (больш на захадзе) або клецістая (больш на ўсходзе) (пераважае, асабліва на поўначы, чырвоны колер). Фартух — бавоўна-папяровы з аднаго палотнішча, з частымі падоўжнымі чырвонымі (больш на поўначы і ўсходзе) або шматколернымі (больш на поўдні і захадзе) арнамэнтальнымі палосамі. Характэрныя кароткая камізэлька і кофта са зборкамі або зморшчынамі пад грудзьмі, клецістае, у асноўным чорна-чырвонае (да сярэдзіны 19 ст. існавала больш старажытнае даўгаватае папярочна-паласатае) наплечное покрыва (на поўначы — raištis, на поўдні — kryžokas, skepeta). Дзявоцкі галаўны ўбор — вянок у выглядзе абруча з прымацаванымі трыкутнікамі з рознакаляровых стужак (рангай); на захадзе і ў Панёманьне вакол кос, выкладзеных вянком, павязвалі чорную аксамітную стужку. Жанчыны насілі каптур, сабраны на цемрадзі і патыліцы, па-над якім павязвалі хустку арнамэнтам (канцы перакрыжоўваліся пад патыліцай і завязваліся вузлом на ілбу).

Мужчыны насілі шэры кафтан з адрэзанай сьпінкай, зморшчынамі, зборкамі або разрэзам ззаду, рознакаляровыя штаны і камізэлька, лямцавы капялюш з стужкамі і паўлінавымі пёрамі, белая шыйная хустка. Характэрныя драўляны абутак (клумпэс), вязаныя панчохі з узорам пасярэдзіне галёнкі.

Музыка

Музычны фальклёр — старадаўнія аднагалосныя і пазьнейшыя 2-3-галосныя песьні гамафоннага склада, інструмэнтальная музыка. У склад т. зв. сельскіх капэл уваходзяць 2-3 скрыпкі, струнны бас, гармоніка.

Глядзіце таксама

• Жамойць
• Жмудзкае стараства