Нэптун: розьніца паміж вэрсіямі

Правіць спасылкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
шаблён, дапаўненьне
Радок 1: Радок 1:
{{Іншыя значэньні|Нэптун (неадназначнасьць)}}
{{Іншыя значэньні|Нэптун (неадназначнасьць)}}
{{Плянэта
{| border="0" align="right" style="margin-left:1em" width="300px"
| назва = Нэптун
|-
| сымбаль = [[Файл:Neptune symbol.svg|25пкс]]
|
| выява = Neptune Full.jpg
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"
| апісаньне выявы = NASA
|+<font size="+1">'''Нэптун&nbsp;'''[[Файл:Neptune symbol.svg|25пкс|Астранамічны знак Нэптуна]]</font>

|-
| эпоха = [[J2000]]
! align="center" bgcolor="#000000" colspan="2" | [[Файл:Neptune Full.jpg|300пкс|NASA]]
<!--| апацэнтар = {{просты сьпіс|
|-
* {{лік|4536874325 км}}
! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | Гісторыя адкрыцьця
}}
|-
| пэрыцэнтар = {{просты сьпіс|
! align="left" | Адкрыты
* {{лік|4459631496 км}}
| [[Ёган Гале|Ёганам Гале]] <br /> Гейнрыхам д'Арэ <br /> Урбэнам Левер'е
}}-->
|-
| вялікая паўвось = {{просты сьпіс|
! align="left" | Дата адкрыцьця
* {{лік|4503443661 км}}
| [[23 верасьня]] [[1846]]
* {{лік|30.10366151 а. а.}}
|-
}}
! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | [[Арбіта]]льныя характарыстыкі
| эксцэнтрысытэт = {{лік|0,00858587}}
|-
| сыдэрычны пэрыяд = {{просты сьпіс|
! align="left" | Сярэдняя адлегласьць ад [[Сонца]]
* {{лік|60223.3528 зямных дня}}{{удакладніць}}
| 4 498 252 900 км (30,06896348 [[астранамічная адзінка|а. а.]])
* {{лік|164.88 [[Юліянскі год (астраномія)|юліянскага году]]}}
|-
}}
! align="left" | [[Пэрыгелій]]
| сынадычны пэрыяд = {{просты сьпіс|
| 4 459 631 496 км
* {{лік|367.49 дзён}}
|-
}}
! align="left" | [[Афэлій]]
| арбітальная хуткасьць = {{лік|5.432 км/с}}
| 4 536 874 325 км
<!--| сярэдняя анамалія = {{лік|°}}-->
|-
| нахіленьне = {{просты сьпіс|
! align="left" | [[Сыдэрычны год|Сыдэрычны арбітальны пэрыяд]]
* {{лік|1,76917°}} да [[Экліпытка|экліптыкі]]
| 60 223,3528 зямных дня (164,88 гады)
<!--* {{лік|5.65°}} да экватара Сонца
|-
* {{лік|1.67°}} да [[Нязьменная плоскасьць Ляпляса|нязьменнай плоскасьці]]-->
! align="left" | [[Сярэдняя арбітальная хуткасьць]]
}}
| 5,432 км/з
<!--| усходзячы вузел = {{лік|°}}
|-
| аргумэнт пэрыцэнтра = {{лік|°}}-->
! align="left" | [[Эксцэнтрысытэт]] арбіты
|экватарыяльны радыюс = 24 764 км
| 0,008 585 87
|палярны радыюс = 24 340 км
|-
|сярэдні радыюс = 4 498 252 900 км (30,06896348 [[астранамічная адзінка|а. а.]])
! align="left" | [[Нахіл арбіты]] да плоскасьці экліптыкі
|акружына =188,925 а.а.
| 1,769 17°
|аб’ём = 6,254×10<sup>13</sup> км³
|-
|маса = 1,0243×10<sup>26</sup> кг
! align="left" | [[Акружнасьць]] арбіты
|шчыльнасьць = 1,638 [[грам|г]]/[[кубічны сантымэтар|см³]]{{удакладніць}}
| 188,925 а.е.
|плошча паверхні =7,619×10<sup>9</sup> км²
|-
|гравітацыя на экватары = 11,15 [[Паскарэньне|м/с²]], або 1,14 [[паскарэньне вольнага падзеньня|g]]
! align="left" | [[Спадарожнікі Нэптуна|Спадарожнік]]і
|другая касьмічная хуткасьць = 23,5 км/с
| 13
|сыдэрычны дзень = 16,11
|-
|нахіл восі = 42,95
! align="left" | Зьяўляецца [[спадарожнік|спадарожнікам]]
|тэмпэратура загаловак1 = [[Кельвін]]
| [[Сонца]]
|мінімальная тэмпэратура1 = 50&nbsp;
|-
|сярэдняя тэмпэратура1 = 53&nbsp;K
! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | Фізычныя характарыстыкі
|максымальная тэмпэратура1 = ?&nbsp;K
|-
|ціск = 100 кПа
! align="left" | [[Экватар]]ыяльны [[дыямэтар]]
| спадарожнікі = 14 ([[Спадарожнікі Нэптуна|сьпіс]])
| 49 528 км
|склад = {{Просты сьпіс|
|-
* 80±3.2 % [[вадарод]]у (H<sub>2</sub>)
!align="left" | Палярны дыямэтар
* 19±3.2 % [[Гелій|гелію]] (He)
| 48 681 км
* 1.5±0.5 % [[мэтан]]у
|-
! align="left" | [[Аб'ём]]
* 1,5 ppm [[этан]]у
}}
| 6,254×10<sup>13</sup> км<sup>3</sup>
}}
|-
! align="left" | [[Маса]]
| 1,0243×10<sup>26</sup> кг
|-
! align="left" | [[Шчыльнасьць рэчыва|Шчыльнасьць]]
| 1,638 [[грам|г]]/[[кубічны сантымэтар|см<sup>3</sup>]]
|-
! align="left" | [[Плошча]] паверхні
| 7,619×10<sup>9</sup> км<sup>2</sup>
|-
! align="left" | [[Гравітацыя]] у зоне Экватара
| 11,15 [[Паскарэньне|м/с<sup>2</sup>]], або 1,14 [[паскарэньне вольнага падзеньня|g]]
|-
! align="left" | [[Другая касьмічная хуткасьць]]
| 23,5 км/с
|-
! align="left" | [[Сыдэрычны дзень|Сыдэрычны пэрыяд кручэньня]]
| 16,11 ч. (16 ч. 6 мін. 36 сек.)
|-
! align="left" | [[Нахіл да восі|Экватарыяльны нахіл да арбіты]]
| 42,95°
|-
! align="left" | [[Тэмпэратура]] паверхні
|
{| cellspacing="0" cellpadding="2" align ="center" border="0" width="100%"
|-
! мін.
! срэдн.
! макс.
|- align ="center"
| 50°K
| 53°K
| ?
|}
|-
! align="left" | [[Атмасфэрны ціск]] у паверхні
| 100 [[кПа]]
|-
! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | Склад атмасфэры
|-
| '''[[Вадарод]]''' || 80 % ±3.2 %
|-
| '''[[Гелій]]''' || 19 % ±3.2 %
|-
| '''[[Метан]]''' || 1.5 % ±0.5 %
|-
| '''[[Этан]] || 1,5 ppm
|}
|}
[[Файл:Neptune-Int.jpg|міні|200пкс|Схема, якая ілюструе ўнутраны склад Нэптуна]]
[[Файл:Neptune-Int.jpg|міні|200пкс|Схема, якая ілюструе ўнутраны склад Нэптуна]]
'''Нэпту́н''' — восьмая па аддаленасьці ад [[Сонца]] [[плянэта]] [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]]. Плянэта была адкрыта ў [[1846]] годзе і названая імем бога мораў у рымскай міталёгіі. Знак Нэптуна — ♆ стылізаваны трызубец, знак марскога бога Нэптуна.
'''Нэпту́н''' — восьмая па аддаленасьці ад [[Сонца]] [[плянэта]] [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]]. Плянэта была адкрыта ў [[1846]] годзе і названая імем бога мораў у рымскай міталёгіі. Знак Нэптуна — ♆ стылізаваны трызубец, знак марскога бога Нэптуна.


Вельмі кампактная [[газавая плянэта]] (шчыльнасьць 1,64&nbsp;г/см³) дамінуе дзякуючы сваёй вялікай масе (17&nbsp;×&nbsp;Зямлі) над усёй вонкавай Сонечнай сыстэмай і ўплывае на арбіты шматлікіх цел меншага памеру, такіх як [[Плютон (карлікавая плянэта)|Плютон]] і [[Транснэптунавы аб'ект|транснэптунавые аб'екты]].
Вельмі кампактная [[газавая плянэта]] (шчыльнасьць 1,64&nbsp;г/см³) дамінуе дзякуючы сваёй вялікай масе (17&nbsp;×&nbsp;Зямлі) над усёй вонкавай Сонечнай сыстэмай і ўплывае на арбіты шматлікіх цел меншага памеру, такіх як [[Плютон (карлікавая плянэта)|Плютон]] і [[Транснэптунавы аб'ект|транснэптунавые аб’екты]].


== Гісторыя адкрыцьця ==
== Гісторыя адкрыцьця ==
Уначы [[23 верасьня]] [[1846]] [[Ёган Гале]] (Johann Gottfried Galle) і [[Гейнрых д’Арэ]] (Heinrich Louis d’Arrest), праводзячы назіраньні на абсэрваторыі ў [[Бэрлін]]е, выявілі плянэту ўсяго ў адным градусе ад становішча, вылічанага ў [[1846]] году францускім астраномам [[Урбэн Левер'е|Урбэнам Левер'е]] на падставе дадзеных аб невялікіх абурэньнях у руху [[Уран (плянэта)|Урана]]. Трохі меней дакладнае прадказаньне ангельскага астранома [[Джон Каўч Адамс|Джона Адамса]] (John Couch Adams), зробленае на год раней, сустрэла ў Ангельшчыне неабгрунтаваны скептыцызм, і было апублікавана толькі пасьля адкрыцьця плянэты. Нягледзячы на гэта, ангельцы разгарнулі разлютаваныя спрэчкі аб нацыянальным прыярытэце і аб тым, як трэба назваць плянэту. У канчатковым выніку плянэта атрымала назву Нэптун па ймю бога мора [[старажытнарымская міталёгія|рымскай міталёгіі]], якое прапанаваў Левер'е адразу жа пасьля адкрыцьця. Цікава, што вылічаная Левер'е і Адамсам арбіта Нэптуна вельмі хутка адхілялася ад сапраўднай арбіты плянэты, і калі бы пошукі зацягнуліся на некалькі гадоў, то па гэтых вылічэньнях знайсьці плянэту ўжо было бы нельга.
Уначы [[23 верасьня]] [[1846]] [[Ёган Гале]] і [[Гейнрых д’Арэ]] (Heinrich Louis d’Arrest), праводзячы назіраньні на абсэрваторыі ў [[Бэрлін]]е, выявілі плянэту ўсяго ў адным градусе ад становішча, вылічанага ў [[1846]] году францускім астраномам [[Урбэн Левер'е|Урбэнам Левер’е]] на падставе дадзеных аб невялікіх абурэньнях у руху [[Уран (плянэта)|Урана]]. Трохі меней дакладнае прадказаньне ангельскага астранома [[Джон Кух Адамз|Джона Адамза]], зробленае на год раней, сустрэла ў Ангельшчыне неабгрунтаваны скептыцызм, і было апублікавана толькі пасьля адкрыцьця плянэты. Нягледзячы на гэта, ангельцы разгарнулі разлютаваныя спрэчкі аб нацыянальным прыярытэце і аб тым, як трэба назваць плянэту. У канчатковым выніку плянэта атрымала назву Нэптун па ймю бога мора [[старажытнарымская міталёгія|рымскай міталёгіі]], якое прапанаваў Левер’е адразу жа пасьля адкрыцьця. Цікава, што вылічаная Левер’е і Адамсам арбіта Нэптуна вельмі хутка адхілялася ад сапраўднай арбіты плянэты, і калі бы пошукі зацягнуліся на некалькі гадоў, то па гэтых вылічэньнях знайсьці плянэту ўжо было бы нельга.


== Вывучэньне ==
== Вывучэньне ==
На самых лепшых фатаграфіях, зробленых з [[Зямля|Зямлі]], можна адрозьніць асобныя яркія аблокі й яркую імгу над паўднёвым канцавосьсем плянэты. Касьмічны апарат [[Вояджэр-2|«Вояджэр-2»]] пацьвердзіў гэтыя назіраньні, калі мінуў усяго ў 5000 км над верхавінамі аблокаў плянэты [[25 жніўня]] [[1989]]. Акрамя таго, ён выявіў шмат новых дэталяў, у тым ліку шырокую цыкланічную сыстэму ў паўднёвым паўшар'і — Вялікая цёмная пляма. Да [[1994]] г. гэтая сыстэма распалася, а касьмічны [[Хабл (тэлескоп)|тэлескоп імя Хабла]] выявіў новую Вялікую цёмную пляму ў паўночным паўшар'і.
На самых лепшых фатаграфіях, зробленых з [[Зямля|Зямлі]], можна адрозьніць асобныя яркія аблокі й яркую імгу над паўднёвым канцавосьсем плянэты. Касьмічны апарат [[Вояджэр-2|«Вояджэр-2»]] пацьвердзіў гэтыя назіраньні, калі мінуў усяго ў 5000 км над верхавінамі аблокаў плянэты [[25 жніўня]] [[1989]]. Акрамя таго, ён выявіў шмат новых дэталяў, у тым ліку шырокую цыкланічную сыстэму ў паўднёвым паўшар’і — Вялікая цёмная пляма. Да [[1994]] г. гэтая сыстэма распалася, а касьмічны [[Хабл (тэлескоп)|тэлескоп імя Хабла]] выявіў новую Вялікую цёмную пляму ў паўночным паўшар’і.


«Вояджэр-2» таксама выявіў меншую цыкланічную сыстэму зь яркім ядром з пёрыстых аблокаў, добра адрозную сыстэму палос і шматлікія тонкія пёрыстыя аблокі. Таксама было выяўлена маленькае яркае воблачка няправільнай формы, зьдзяйсняльнае адно абарачэньне за 16 гадзін. Яно атрымала назву «[[Скутэр (воблака)|Скутэр]]» і можа быць верхавінай выкіду з ніжніх пластоў [[Атмасфэра|атмасфэры]]. Некаторыя з гэтых дэталяў адкідаюць цені на больш глыбокія пласты аблокаў, што дало першыя дадзеныя аб вэртыкальным расслаеньні атмасфэры Нэптуна. Высокія аблокі, зьмешчаныя на 50—100 км вышэй асноўнага пласта, верагодна, складаюцца з крышталяў [[мэтан]]у, а ніжэйшы і бесперапынны ўзровень утвораны крышталямі [[аміяк]]у або сульфіду [[вадарод]]у. Пёрыстыя аблокі хутка зьмяняюцца, часта зьяўляюцца і зьнікаюць ўсяго за некалькі гадзін. Такім чынам, надвор'е на Нэптуне дынамічнае і зьменлівае, як і на Зямлі.
«Вояджэр-2» таксама выявіў меншую цыкланічную сыстэму зь яркім ядром з пёрыстых аблокаў, добра адрозную сыстэму палос і шматлікія тонкія пёрыстыя аблокі. Таксама было выяўлена маленькае яркае воблачка няправільнай формы, зьдзяйсняльнае адно абарачэньне за 16 гадзін. Яно атрымала назву «[[Скутэр (воблака)|Скутэр]]» і можа быць верхавінай выкіду з ніжніх пластоў [[Атмасфэра|атмасфэры]]. Некаторыя з гэтых дэталяў адкідаюць цені на больш глыбокія пласты аблокаў, што дало першыя дадзеныя аб вэртыкальным расслаеньні атмасфэры Нэптуна. Высокія аблокі, зьмешчаныя на 50—100 км вышэй асноўнага пласта, верагодна, складаюцца з крышталяў [[мэтан]]у, а ніжэйшы і бесперапынны ўзровень утвораны крышталямі [[аміяк]]у або сульфіду [[вадарод]]у. Пёрыстыя аблокі хутка зьмяняюцца, часта зьяўляюцца і зьнікаюць ўсяго за некалькі гадзін. Такім чынам, надвор’е на Нэптуне дынамічнае і зьменлівае, як і на Зямлі.


== Астранамічныя дадзеныя ==
== Астранамічныя дадзеныя ==
Арбіта Нэптуна — адна з найболей блізкіх да акружнасьці ў Сонечнай сыстэме. Яе вялікая паўвось роўная 4504,3 млн км пры [[эксцэнтрысытэт|эксцэнтрысытэ]]це ўсяго 0,0086. Адлегласьць Нэптуна да Сонца зьмяняецца ў межах 29,8—30,4 [[астранамічная адзінка|а. а.]] Нахіл арбіты да плоскасьці [[экліптыка|экліптыкі]] роўны 1°46'. Пэрыяд звароту плянэты вакол Сонцы роўны 164,79 гадоў.
Арбіта Нэптуна — адна з найболей блізкіх да акружнасьці ў Сонечнай сыстэме. Яе вялікая паўвось роўная 4504,3 млн км пры [[эксцэнтрысытэт|эксцэнтрысытэце]] ўсяго 0,0086. Адлегласьць Нэптуна да Сонца зьмяняецца ў межах 29,8—30,4 [[астранамічная адзінка|а. а.]] Нахіл арбіты да плоскасьці [[экліптыка|экліптыкі]] роўны 1°46'. Пэрыяд звароту плянэты вакол Сонцы роўны 164,79 гадоў.


Максымальная [[зорная велічыня]] Нэптуна на зямным небе роўная 7,8, г. з. ён прыкладна ў пяць разоў слабей самых слабых зорак, бачных няўзброеным вокам. У вялікія тэлескопы ён выглядае як маленькая блакітнаватая кружэлка дыямэтрам 2,3 кутніх сэкунды.
Максымальная [[зорная велічыня]] Нэптуна на зямным небе роўная 7,8, г. з. ён прыкладна ў пяць разоў слабей самых слабых зорак, бачных няўзброеным вокам. У вялікія тэлескопы ён выглядае як маленькая блакітнаватая кружэлка дыямэтрам 2,3 кутніх сэкунды.


== Фізычныя характарыстыкі ==
== Фізычныя характарыстыкі ==
У Нэптуна, як і ў іншых [[Газавыя плянэты|плянэт-гігантаў]], няма цьвёрдай паверхні, таму за ўзровень адліку пры вымярэньні памераў плянэты прымаецца ўзровень атмасфэры, на якім ціск складае 1 бар. Экватарыяльны дыяметр Нэптуна роўны 49 528 км, палярны — 48 680 км; яго маса — 1.02×10<sup>26</sup> кг — пераўзыходзіць зямную ў 17,14 раз. Такім чынам, гэтая плянэта трохі менш і цяжэй за [[Уран (плянэта)|Ўран]]. Сярэдняя шчыльнасьць Нэптуна — 1,76 г/см³. Узровень сонечнай энэргіі ў навакольлях Нэптуна вельмі малы і складае каля 8 8 Вт/м².
У Нэптуна, як і ў іншых [[Газавыя плянэты|плянэт-гігантаў]], няма цьвёрдай паверхні, таму за ўзровень адліку пры вымярэньні памераў плянэты прымаецца ўзровень атмасфэры, на якім ціск складае 1 бар. Экватарыяльны дыяметр Нэптуна роўны 49 528 км, палярны — 48 680 км; яго маса — 1.02×10<sup>26</sup> кг — пераўзыходзіць зямную ў 17,14 раз. Такім чынам, гэтая плянэта трохі менш і цяжэй за [[Уран (плянэта)|Ўран]]. Сярэдняя шчыльнасьць Нэптуна — 1,76 г/см³{{удакладніць}}. Узровень сонечнай энэргіі ў навакольлях Нэптуна вельмі малы і складае каля 8 8 Вт/м².


Атмасфэра Нэптуна на 98% складаецца з [[вадарод]]у і [[гелій|гелію]]. У ёй утрымліваецца таксама 2,5—3 % [[мэтан]]у. Пёрыстыя аблокі ў атмасферы Нэптуна, хутчэй за ўсё, складаюцца з крышталяў зьмёрзлага метану. Моцныя лініі паглынаньня мэтану, дамінуючыя ў спэктры плянэты, надаюць Нэптуну інтэнсіўны сіні колер. У спэктры выяўленыя таксама сьляды малекулярнага вадароду і этану. У мікрахвалевым дыяпазоне выяўляецца прысутнасьць невялікіх колькасьцяў аміяку.
Атмасфэра Нэптуна на 98% складаецца з [[вадарод]]у і [[гелій|гелію]]. У ёй утрымліваецца таксама 2,5—3% [[мэтан]]у. Пёрыстыя аблокі ў атмасферы Нэптуна, хутчэй за ўсё, складаюцца з крышталяў зьмёрзлага метану. Моцныя лініі паглынаньня мэтану, дамінуючыя ў спэктры плянэты, надаюць Нэптуну інтэнсіўны сіні колер. У спэктры выяўленыя таксама сьляды малекулярнага вадароду і этану. У мікрахвалевым дыяпазоне выяўляецца прысутнасьць невялікіх колькасьцяў аміяку.


Тэмпэратура ў атмасфэры Нэптуна зьмяняецца з глыбінёй. На ўзроўні 0,1 бар тэмпэратура мінімальная — 50 К. Вышэй тэмпэратура расьце, дасягаючы 750 К на вышыні 2000 км (пры ціску 10—11 бар), і далей застаецца сталай. Таксама тэмпэратура расьце да цэнтра плянэты, дзе чакаюцца значэньні тэмпэратуры ў 7000 К і ціск у 5×10<sup>6</sup>бар. На ўзроўні 1 бар тэмпэратура атмасфэры роўная 74 К. Улічваючы адлегласьць плянэты да Сонца, чакалася, што эфэктыўная тэмпэратура Нэптуна складае каля 45 К, але апынулася, што яна роўная 59,3 К. Такім чынам, на Нэптуне частка цеплыні паступае з унутраных крыніц.
Тэмпэратура ў атмасфэры Нэптуна зьмяняецца з глыбінёй. На ўзроўні 0,1 бар тэмпэратура мінімальная — 50 К. Вышэй тэмпэратура расьце, дасягаючы 750 К на вышыні 2000 км (пры ціску 10—11 бар), і далей застаецца сталай. Таксама тэмпэратура расьце да цэнтра плянэты, дзе чакаюцца значэньні тэмпэратуры ў 7000 К і ціск у 5×10<sup>6</sup>бар. На ўзроўні 1 бар тэмпэратура атмасфэры роўная 74 К. Улічваючы адлегласьць плянэты да Сонца, чакалася, што эфэктыўная тэмпэратура Нэптуна складае каля 45 К, але апынулася, што яна роўная 59,3 К. Такім чынам, на Нэптуне частка цеплыні паступае з унутраных крыніц.


Вось кручэньня Нэптуна нахіленая да плоскасьці арбіты на 29°34'. Пэрыяд кручэньня магнітнага поля Нэптуна, які, як лічаць, зьвязаны з кручэньнем ядра плянэты, быў вызначаны «Вояджэрам-2» і складае 16,11 гадзін (16 гадзін 07 хвілін). Большасьць аблокаў круцяцца з іншымі пэрыядамі, складнікамі ад 12 гадзін зблізку ад паўднёвага канцавосся да 18 гадзін поруч экватара. Гэта азначае, што на Нэптуне дзьмуць вятры з хуткасьцямі да 2400 км/г, накіраваныя супраць кручэньня плянэты. Гэта наймацнейшыя вятры ў Сонечнай сыстэме.
Вось кручэньня Нэптуна нахіленая да плоскасьці арбіты на 29°34'. Пэрыяд кручэньня магнітнага поля Нэптуна, які, як лічаць, зьвязаны з кручэньнем ядра плянэты, быў вызначаны «Вояджэрам-2» і складае 16,11 гадзін (16 гадзін 07 хвілін). Большасьць аблокаў круцяцца з іншымі пэрыядамі, складнікамі ад 12 гадзін зблізку ад паўднёвага канцавосся да 18 гадзін поруч экватара. Гэта азначае, што на Нэптуне дзьмуць вятры з хуткасьцямі да 2400 км/г, накіраваныя супраць кручэньня плянэты. Гэта наймацнейшыя вятры ў Сонечнай сыстэме.


«Вояджэр-2» выявіў, што вось магнітнага поля Нэптуна нахіленая на 46° да восі кручэньня плянэты і зрушаная ад цэнтра плянэты на адлегласьць у 0,55 радыюсу плянэты. У выніку напружанасьць магнітнага поля моцна вар'іруе па паверхні плянэты — ад 0,1 гаўс у паўночным паўшар'і да 1 гаўс у паўднёвым. Лічаць, што магнітнае поле Нэптуна спараджаецца не ядром плянэты, а мантыяй, багатай аміякам. Моцны нахіл восі магнітнага поля прыводзіць да таго, што траекторыі руху зараджаных часьціц у [[Магнітасфэра|магнітасфэры]] плянэты перасякаюць траекторыі руху спадарожнікаў і кольцаў; у выніку шматлікія зараджаныя часьціцы паглынаюцца спадарожнікамі і кольцамі, і іх канцэнтрацыя ў магнітасфэры памяншаецца. Акрамя таго, «Вояджэр» выявіў на Нэптуне палярныя зьзяньні, хоць і значна больш слабыя, чым на Зямлі. Яны маюць складаны характар і распаўсюджваюцца на вялікіх участках плянэты, ня толькі вакол магнітных канцавоссяў.
«Вояджэр-2» выявіў, што вось магнітнага поля Нэптуна нахіленая на 46° да восі кручэньня плянэты і зрушаная ад цэнтра плянэты на адлегласьць у 0,55 радыюсу плянэты. У выніку напружанасьць магнітнага поля моцна вар’іруе па паверхні плянэты — ад 0,1 гаўс у паўночным паўшар’і да 1 гаўс у паўднёвым. Лічаць, што магнітнае поле Нэптуна спараджаецца не ядром плянэты, а мантыяй, багатай аміякам. Моцны нахіл восі магнітнага поля прыводзіць да таго, што траекторыі руху зараджаных часьціц у [[Магнітасфэра|магнітасфэры]] плянэты перасякаюць траекторыі руху спадарожнікаў і кольцаў; у выніку шматлікія зараджаныя часьціцы паглынаюцца спадарожнікамі і кольцамі, і іх канцэнтрацыя ў магнітасфэры памяншаецца. Акрамя таго, «Вояджэр» выявіў на Нэптуне палярныя зьзяньні, хоць і значна больш слабыя, чым на Зямлі. Яны маюць складаны характар і распаўсюджваюцца на вялікіх участках плянэты, ня толькі вакол магнітных канцавоссяў.


Лічаць, што Нэптун мае ядро з расплаўленых скальных парод, акружанае вонкавым ядром з часткова расплаўленай сумесі аміяку, воды й мэтану, не падзеленай на пласты.
Лічаць, што Нэптун мае ядро з расплаўленых скальных парод, акружанае вонкавым ядром з часткова расплаўленай сумесі аміяку, воды й мэтану, не падзеленай на пласты.


Па дадзеных на ліпень [[2013]] г., у Нэптуна [[спадарожнікі Нэптуна|14 спадарожнікаў]]<ref>[http://www.interfax.by/article/103437 Обнаружен 14-й спутник Нептуна] - interfax.by 16.07.2013{{ref-ru}}</ref>.
Па дадзеных на ліпень [[2013]] г., у Нэптуна [[спадарожнікі Нэптуна|14 спадарожнікаў]]<ref>[http://www.interfax.by/article/103437 Обнаружен 14-й спутник Нептуна] — interfax.by 16.07.2013{{ref-ru}}</ref>.


== Кольцы ==
== Кольцы ==
Да пралёта «Вояджэра-2» наяўнасьць у Нэптуна кольцаў была прадметам ажыўленай дыскусіі. Некаторыя наземныя назіраньні дазвалялі выказаць здагадку, што вакол плянэты разьмешчаныя няправільныя дугі. Здымкі «Вояджэра» паказалі, што вакол плянэты існуюць пяць кольцаў: два яркіх і вузкіх і тры больш слабых. Некаторыя сэктары вонкавага яркага кольца значна ярчэй, чым іншыя, і менавіта яны былі адкрытыя пры назіраньнях з Зямлі. Працягласьць такіх дуг складае ад 1000 да 10 000 км. Тры самых яркіх зь іх атрымалі назвы Свабода, Роўнасьць і Братэрства. Яркія кольцы (1989N2R, Левер'е і 1989N1R, Адамс) разьмешчаныя на адлегласьцях 53 тыс. км і 63 тыс. км. Унутранае яркае кольца мае шырыню ўсяго 15 км. Спадарожнікі [[Галатэя (спадарожнік Нэптуна)|Галатэя]] і [[Дэспіна (спадарожнік Нэптуна)|Дэспіна]] рухаюцца як раз па ўнутраным боку 1989N1R і 1989N2R адпаведна, і, магчыма, удзельнічаюць у іх фармаваньні. Адно з шырокіх кольцаў разьмешчана на адлегласьці 42 тыс. км (1989N3R, Гале), іншае — паміж яркімі кольцамі (1989N4R Ласэль, Араго), і трэцяе, відаць, запаўняе прастору паміж унутраным шырокім кольцам і плянэтай. Кольцы не адлюстроўваюць радыёхваль, што паказвае на адсутнасьць у іх часьціц памерам буйней сантымэтра. Тое, што кольцы лепш бачныя, калі Сонца падсьвятляе іх ззаду, паказвае на перавагу пылявідных часьціц. Магчыма, кольцы складаюцца з мэтанавага лёду, пацямнелага пад дзеяньнем выпраменьваньня Сонца.
Да пралёта «Вояджэра-2» наяўнасьць у Нэптуна кольцаў была прадметам ажыўленай дыскусіі. Некаторыя наземныя назіраньні дазвалялі выказаць здагадку, што вакол плянэты разьмешчаныя няправільныя дугі. Здымкі «Вояджэра» паказалі, што вакол плянэты існуюць пяць кольцаў: два яркіх і вузкіх і тры больш слабых. Некаторыя сэктары вонкавага яркага кольца значна ярчэй, чым іншыя, і менавіта яны былі адкрытыя пры назіраньнях з Зямлі. Працягласьць такіх дуг складае ад 1000 да 10 000 км. Тры самых яркіх зь іх атрымалі назвы Свабода, Роўнасьць і Братэрства. Яркія кольцы (1989N2R, Левер’е і 1989N1R, Адамс) разьмешчаныя на адлегласьцях 53 тыс. км і 63 тыс. км. Унутранае яркае кольца мае шырыню ўсяго 15 км. Спадарожнікі [[Галатэя (спадарожнік Нэптуна)|Галатэя]] і [[Дэспіна (спадарожнік Нэптуна)|Дэспіна]] рухаюцца як раз па ўнутраным боку 1989N1R і 1989N2R адпаведна, і, магчыма, удзельнічаюць у іх фармаваньні. Адно з шырокіх кольцаў разьмешчана на адлегласьці 42 тыс. км (1989N3R, Гале), іншае — паміж яркімі кольцамі (1989N4R Ласэль, Араго), і трэцяе, відаць, запаўняе прастору паміж унутраным шырокім кольцам і плянэтай. Кольцы не адлюстроўваюць радыёхваль, што паказвае на адсутнасьць у іх часьціц памерам буйней сантымэтра. Тое, што кольцы лепш бачныя, калі Сонца падсьвятляе іх ззаду, паказвае на перавагу пылявідных часьціц. Магчыма, кольцы складаюцца з мэтанавага лёду, пацямнелага пад дзеяньнем выпраменьваньня Сонца.


== Цікавыя факты ==
== Цікавыя факты ==
[[Галілео Галілей|Галілей]] падчас назіраньняў спадарожнікаў Юпітэру [[28 сьнежня]] [[1612|1612 г.]] і [[28 студзеня]] [[1613|1613 г.]], выявіў зьмену адноснага становішча двух зорак. Толькі праз 366 гадоў, у [[1979|1979 г.]] высьветлілася, што адной з гэтых «зорак» быў Нэптун.
[[Галілео Галілей|Галілей]] падчас назіраньняў спадарожнікаў Юпітэру [[28 сьнежня]] [[1612|1612 г.]] і [[28 студзеня]] [[1613|1613 г.]], выявіў зьмену адноснага становішча двух зорак. Толькі праз 366 гадоў, у [[1979|1979 г.]] высьветлілася, што адной з гэтых «зорак» быў Нэптун.


== Крыніцы ==
== Крыніцы ==
Радок 151: Радок 103:
== Вонкавыя спасылкі ==
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Neptune (planet)|выгляд=міні}}
{{Commons|Category:Neptune (planet)|выгляд=міні}}
* [http://www.allplanets.ru/solar_sistem/neptune/neptune_v.htm "Вояджэр-2" дасьледуе Нэптун]
* [http://www.allplanets.ru/solar_sistem/neptune/neptune_v.htm «Вояджэр-2» дасьледуе Нэптун]
* [http://www.vokrugsveta.ru/publishing/vs/archives/?item_id=1014 Сэрца марскога гіганта]
* [http://www.vokrugsveta.ru/publishing/vs/archives/?item_id=1014 Сэрца марскога гіганта]


Вэрсія ад 16:59, 19 жніўня 2013

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Нэптун (неадназначнасьць).
Нэптун
NASA
Адкрыцьцё
Адкрывальнік Урбэн Жан Жазэф Левэр’е[1], Джон Кух Адамз[1], Ёган Гале[1] і Генрых Луі Д’Арэ[d]
Месца Берлінская абсерваторыя[d]
Дата 23 верасьня 1846[2][1][3]
Абазначэньні
Названа ў гонар Нэптун[d]
Парамэтры арбіты
Эпоха J2000
Апацэнтар 4 537 039 826 km
Пэрыцэнтар 4 459 753 056 km
Вялікая паўвось
  • 4 503 443 661км
  • 30,10366151а.а.
Эксцэнтрысытэт 0,00858587
Сыдэрычны пэрыяд
Сынадычны пэрыяд
  • 367,49дзён
Сяр. арбітальная хуткасьць 5,432км/с
Сярэдняя анамалія 4,5 радыян[4]
Нахіленьне
Даўгата ўзыходнага кута 2,300069 радыян[5]
Аргумэнт пэрыцэнтра 0,784783 радыян[5]
Ёсьць спадарожнікам Сонца
Спадарожнікі 14 (сьпіс)
Фізычныя характарыстыкі
Сярэдні радыюс 4 498 252 900 км (30,06896348 а. а.)
Экватарыяльны радыюс 24 764 км
Палярны радыюс 24 340 км
Акружына 188,925 а.а.
Плошча паверхні 7,619×109 км²
Аб’ём 6,254×1013 км³
Маса 1,0243×1026 кг
Сярэдняя шчыльнасьць 1,638 г/см³[удакладніць!]
Гравітацыя на паверхні
ля экватару 		11,15 м/с², або 1,14 g
Другая касьмічная хуткасьць 23,5 км/с
Сыдэрычны пэрыяд 16,11
Нахіл восі 42,95
Тэмп. паверхні мін. сяр. макс.
Кельвін 50  53 K ? K
Кутавы дыямэтар 2,4 ″[6]
Атмасфэра
Ціск на паверхні 100 кПа
Склад
Схема, якая ілюструе ўнутраны склад Нэптуна

Нэпту́н — восьмая па аддаленасьці ад Сонца плянэта Сонечнай сыстэмы. Плянэта была адкрыта ў 1846 годзе і названая імем бога мораў у рымскай міталёгіі. Знак Нэптуна — ♆ стылізаваны трызубец, знак марскога бога Нэптуна.

Вельмі кампактная газавая плянэта (шчыльнасьць 1,64 г/см³) дамінуе дзякуючы сваёй вялікай масе (17 × Зямлі) над усёй вонкавай Сонечнай сыстэмай і ўплывае на арбіты шматлікіх цел меншага памеру, такіх як Плютон і транснэптунавые аб’екты.

Гісторыя адкрыцьця

Уначы 23 верасьня 1846 Ёган Гале і Гейнрых д’Арэ (Heinrich Louis d’Arrest), праводзячы назіраньні на абсэрваторыі ў Бэрліне, выявілі плянэту ўсяго ў адным градусе ад становішча, вылічанага ў 1846 году францускім астраномам Урбэнам Левер’е на падставе дадзеных аб невялікіх абурэньнях у руху Урана. Трохі меней дакладнае прадказаньне ангельскага астранома Джона Адамза, зробленае на год раней, сустрэла ў Ангельшчыне неабгрунтаваны скептыцызм, і было апублікавана толькі пасьля адкрыцьця плянэты. Нягледзячы на гэта, ангельцы разгарнулі разлютаваныя спрэчкі аб нацыянальным прыярытэце і аб тым, як трэба назваць плянэту. У канчатковым выніку плянэта атрымала назву Нэптун па ймю бога мора рымскай міталёгіі, якое прапанаваў Левер’е адразу жа пасьля адкрыцьця. Цікава, што вылічаная Левер’е і Адамсам арбіта Нэптуна вельмі хутка адхілялася ад сапраўднай арбіты плянэты, і калі бы пошукі зацягнуліся на некалькі гадоў, то па гэтых вылічэньнях знайсьці плянэту ўжо было бы нельга.

Вывучэньне

На самых лепшых фатаграфіях, зробленых з Зямлі, можна адрозьніць асобныя яркія аблокі й яркую імгу над паўднёвым канцавосьсем плянэты. Касьмічны апарат «Вояджэр-2» пацьвердзіў гэтыя назіраньні, калі мінуў усяго ў 5000 км над верхавінамі аблокаў плянэты 25 жніўня 1989. Акрамя таго, ён выявіў шмат новых дэталяў, у тым ліку шырокую цыкланічную сыстэму ў паўднёвым паўшар’і — Вялікая цёмная пляма. Да 1994 г. гэтая сыстэма распалася, а касьмічны тэлескоп імя Хабла выявіў новую Вялікую цёмную пляму ў паўночным паўшар’і.

«Вояджэр-2» таксама выявіў меншую цыкланічную сыстэму зь яркім ядром з пёрыстых аблокаў, добра адрозную сыстэму палос і шматлікія тонкія пёрыстыя аблокі. Таксама было выяўлена маленькае яркае воблачка няправільнай формы, зьдзяйсняльнае адно абарачэньне за 16 гадзін. Яно атрымала назву «Скутэр» і можа быць верхавінай выкіду з ніжніх пластоў атмасфэры. Некаторыя з гэтых дэталяў адкідаюць цені на больш глыбокія пласты аблокаў, што дало першыя дадзеныя аб вэртыкальным расслаеньні атмасфэры Нэптуна. Высокія аблокі, зьмешчаныя на 50—100 км вышэй асноўнага пласта, верагодна, складаюцца з крышталяў мэтану, а ніжэйшы і бесперапынны ўзровень утвораны крышталямі аміяку або сульфіду вадароду. Пёрыстыя аблокі хутка зьмяняюцца, часта зьяўляюцца і зьнікаюць ўсяго за некалькі гадзін. Такім чынам, надвор’е на Нэптуне дынамічнае і зьменлівае, як і на Зямлі.

Астранамічныя дадзеныя

Арбіта Нэптуна — адна з найболей блізкіх да акружнасьці ў Сонечнай сыстэме. Яе вялікая паўвось роўная 4504,3 млн км пры эксцэнтрысытэце ўсяго 0,0086. Адлегласьць Нэптуна да Сонца зьмяняецца ў межах 29,8—30,4 а. а. Нахіл арбіты да плоскасьці экліптыкі роўны 1°46'. Пэрыяд звароту плянэты вакол Сонцы роўны 164,79 гадоў.

Максымальная зорная велічыня Нэптуна на зямным небе роўная 7,8, г. з. ён прыкладна ў пяць разоў слабей самых слабых зорак, бачных няўзброеным вокам. У вялікія тэлескопы ён выглядае як маленькая блакітнаватая кружэлка дыямэтрам 2,3 кутніх сэкунды.

Фізычныя характарыстыкі

У Нэптуна, як і ў іншых плянэт-гігантаў, няма цьвёрдай паверхні, таму за ўзровень адліку пры вымярэньні памераў плянэты прымаецца ўзровень атмасфэры, на якім ціск складае 1 бар. Экватарыяльны дыяметр Нэптуна роўны 49 528 км, палярны — 48 680 км; яго маса — 1.02×1026 кг — пераўзыходзіць зямную ў 17,14 раз. Такім чынам, гэтая плянэта трохі менш і цяжэй за Ўран. Сярэдняя шчыльнасьць Нэптуна — 1,76 г/см³[удакладніць!]. Узровень сонечнай энэргіі ў навакольлях Нэптуна вельмі малы і складае каля 8 8 Вт/м².

Атмасфэра Нэптуна на 98% складаецца з вадароду і гелію. У ёй утрымліваецца таксама 2,5—3% мэтану. Пёрыстыя аблокі ў атмасферы Нэптуна, хутчэй за ўсё, складаюцца з крышталяў зьмёрзлага метану. Моцныя лініі паглынаньня мэтану, дамінуючыя ў спэктры плянэты, надаюць Нэптуну інтэнсіўны сіні колер. У спэктры выяўленыя таксама сьляды малекулярнага вадароду і этану. У мікрахвалевым дыяпазоне выяўляецца прысутнасьць невялікіх колькасьцяў аміяку.

Тэмпэратура ў атмасфэры Нэптуна зьмяняецца з глыбінёй. На ўзроўні 0,1 бар тэмпэратура мінімальная — 50 К. Вышэй тэмпэратура расьце, дасягаючы 750 К на вышыні 2000 км (пры ціску 10—11 бар), і далей застаецца сталай. Таксама тэмпэратура расьце да цэнтра плянэты, дзе чакаюцца значэньні тэмпэратуры ў 7000 К і ціск у 5×106бар. На ўзроўні 1 бар тэмпэратура атмасфэры роўная 74 К. Улічваючы адлегласьць плянэты да Сонца, чакалася, што эфэктыўная тэмпэратура Нэптуна складае каля 45 К, але апынулася, што яна роўная 59,3 К. Такім чынам, на Нэптуне частка цеплыні паступае з унутраных крыніц.

Вось кручэньня Нэптуна нахіленая да плоскасьці арбіты на 29°34'. Пэрыяд кручэньня магнітнага поля Нэптуна, які, як лічаць, зьвязаны з кручэньнем ядра плянэты, быў вызначаны «Вояджэрам-2» і складае 16,11 гадзін (16 гадзін 07 хвілін). Большасьць аблокаў круцяцца з іншымі пэрыядамі, складнікамі ад 12 гадзін зблізку ад паўднёвага канцавосся да 18 гадзін поруч экватара. Гэта азначае, што на Нэптуне дзьмуць вятры з хуткасьцямі да 2400 км/г, накіраваныя супраць кручэньня плянэты. Гэта наймацнейшыя вятры ў Сонечнай сыстэме.

«Вояджэр-2» выявіў, што вось магнітнага поля Нэптуна нахіленая на 46° да восі кручэньня плянэты і зрушаная ад цэнтра плянэты на адлегласьць у 0,55 радыюсу плянэты. У выніку напружанасьць магнітнага поля моцна вар’іруе па паверхні плянэты — ад 0,1 гаўс у паўночным паўшар’і да 1 гаўс у паўднёвым. Лічаць, што магнітнае поле Нэптуна спараджаецца не ядром плянэты, а мантыяй, багатай аміякам. Моцны нахіл восі магнітнага поля прыводзіць да таго, што траекторыі руху зараджаных часьціц у магнітасфэры плянэты перасякаюць траекторыі руху спадарожнікаў і кольцаў; у выніку шматлікія зараджаныя часьціцы паглынаюцца спадарожнікамі і кольцамі, і іх канцэнтрацыя ў магнітасфэры памяншаецца. Акрамя таго, «Вояджэр» выявіў на Нэптуне палярныя зьзяньні, хоць і значна больш слабыя, чым на Зямлі. Яны маюць складаны характар і распаўсюджваюцца на вялікіх участках плянэты, ня толькі вакол магнітных канцавоссяў.

Лічаць, што Нэптун мае ядро з расплаўленых скальных парод, акружанае вонкавым ядром з часткова расплаўленай сумесі аміяку, воды й мэтану, не падзеленай на пласты.

Па дадзеных на ліпень 2013 г., у Нэптуна 14 спадарожнікаў[7].

Кольцы

Да пралёта «Вояджэра-2» наяўнасьць у Нэптуна кольцаў была прадметам ажыўленай дыскусіі. Некаторыя наземныя назіраньні дазвалялі выказаць здагадку, што вакол плянэты разьмешчаныя няправільныя дугі. Здымкі «Вояджэра» паказалі, што вакол плянэты існуюць пяць кольцаў: два яркіх і вузкіх і тры больш слабых. Некаторыя сэктары вонкавага яркага кольца значна ярчэй, чым іншыя, і менавіта яны былі адкрытыя пры назіраньнях з Зямлі. Працягласьць такіх дуг складае ад 1000 да 10 000 км. Тры самых яркіх зь іх атрымалі назвы Свабода, Роўнасьць і Братэрства. Яркія кольцы (1989N2R, Левер’е і 1989N1R, Адамс) разьмешчаныя на адлегласьцях 53 тыс. км і 63 тыс. км. Унутранае яркае кольца мае шырыню ўсяго 15 км. Спадарожнікі Галатэя і Дэспіна рухаюцца як раз па ўнутраным боку 1989N1R і 1989N2R адпаведна, і, магчыма, удзельнічаюць у іх фармаваньні. Адно з шырокіх кольцаў разьмешчана на адлегласьці 42 тыс. км (1989N3R, Гале), іншае — паміж яркімі кольцамі (1989N4R Ласэль, Араго), і трэцяе, відаць, запаўняе прастору паміж унутраным шырокім кольцам і плянэтай. Кольцы не адлюстроўваюць радыёхваль, што паказвае на адсутнасьць у іх часьціц памерам буйней сантымэтра. Тое, што кольцы лепш бачныя, калі Сонца падсьвятляе іх ззаду, паказвае на перавагу пылявідных часьціц. Магчыма, кольцы складаюцца з мэтанавага лёду, пацямнелага пад дзеяньнем выпраменьваньня Сонца.

Цікавыя факты

Галілей падчас назіраньняў спадарожнікаў Юпітэру 28 сьнежня 1612 г. і 28 студзеня 1613 г., выявіў зьмену адноснага становішча двух зорак. Толькі праз 366 гадоў, у 1979 г. высьветлілася, што адной з гэтых «зорак» быў Нэптун.

Крыніцы

  1. ^ а б в г Berry A. A Short History of Astronomy (брыт. анг.) — London: John Murray, 1898.
  2. ^ http://solarviews.com/eng/neptune.htm
  3. ^ В. В. В. Нептун (рас.) // Энциклопедический словарь — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1897. — Т. XXа. — С. 894—895.
  4. ^ https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html
  5. ^ а б Standish E. M. Keplerian elements for approximate positions of the major planets (анг.) — 2015. — 3 p.
  6. ^ NASA FACTS (анг.) — NASA.
  7. ^ Обнаружен 14-й спутник Нептуна — interfax.by 16.07.2013 (рас.)

Вонкавыя спасылкі

Нэптун — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link GA Шаблён:Link GA Шаблён:Link GA Шаблён:Link GA

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Нэптун&oldid=1647491»