Сусьветная спадчына ЮНЭСКО

Сьцяг ЮНЭСКО

Першы гэнеральны сакратар ЮНЭСКО Джуліян Хукслей

Сусьветная спадчына ЮНЭСКО (па-ангельску: World Heritage, па-француску: Patrimoine Mondial, па-гішпанску: Patrimonio Mundial) — выбітныя культурныя і прыродныя каштоўнасьці, якія складаюць здабытак усяго чалавецтва.

У 1972 ЮНЭСКО прыняла Канвэнцыю аб ахове сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны (уступіла ў моц у 1975). Ратыфікавалі канвэнцыю ў пачатку 1992 году 123 краіны-ўдзельніцы.

Статут аб’екта Сусьветнай спадчыны дае наступныя перавагі:

• Дадатковыя гарантыі захаванасьці і цэласнасьці ўнікальных прыродных комплексаў.
• Павышае прэстыж тэрыторыяў і ўстановаў, якія імі кіруюць.
• Спрыяе папулярызацыі ўключаных у Сьпіс аб’ектаў і разьвіцьцю альтэрнатыўных відаў прыродакарыстаньня (у першую чаргу экалягічнага турызму).
• Забясьпечвае прыярытэтнасьць у прыцягненьні фінансавых сродкаў для падтрымкі аб’ектаў сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны, у першую чаргу з Фонду сусьветнай спадчыны.
• Спрыяе арганізацыі маніторынгу і кантролю за станам захаванасьці прыродных аб’ектаў.

Па стане на 2010 год у сьпісе Сусьветнай спадчыны 911 аб’ектаў у 151 краінe (704 — культурныя помнікі, 180 — прыродныя і 27 — аб’екты зьмяшанага тыпу).

Дзяржавы, на тэрыторыі якіх разьмешчаныя аб’екты Сусьветнай спадчыны, бяруць на сябе абавязкі па іх захаваньні.

Крытэрыі

Галоўная мэта сьпісу Сусьветнай спадчыны — зрабіць вядомымі і абараніць аб’екты, якія зьяўляюцца па-свойму ўнікальнымі. Для гэтага і з-за імкненьня да аб’ектыўнасьці былі складзеныя ацэнкавыя крытэрыі. Першапачаткова (з 1978 г.) існавалі толькі крытэрыі для аб’ектаў культурнай спадчыны — гэты сьпіс налічваў шэсьць пунктаў. Затым для ўзнаўленьня раўнавагі паміж рознымі кантынэнтамі зьявіліся прыродныя аб’екты і для іх сьпіс з чатырох пунктаў. І, нарэшце, у 2005 годзе ўсе гэтыя крытэрыі былі зьведзеныя разам, і зараз кожны аб’ект Сусьветнай спадчыны мае ў сваім апісаньні хоць бы адзін зь іх.

Культурныя крытэрыі

• I. Аб’ект уяўляе сабой шэдэўр чалавечага мастацтва.
• II. Аб’ект сьведчыць аб значным узаемаўплыве чалавечых каштоўнасьцяў у дадзены пэрыяд часу або ў вызначанай культурнай прасторы, у архітэктуры або ў тэхналёгіях, у манумэнтальным мастацтве, пры распляноўцы гарадоў ці стварэньні ляндшафтаў.
• III. Аб’ект зьяўляецца ўнікальным або прынамсі выключным для культурнай традыцыі або цывілізацыі, якая існуе дагэтуль або ўжо зьнікла.
• IV. Аб’ект зьяўляецца выдатным прыкладам канструкцыі, архітэктурнага або тэхналягічнага ансамблю або ляндшафту, якія ілюструюць значны пэрыяд чалавечай гісторыі.
• V. Аб’ект зьяўляецца выдатным прыкладам чалавечага традыцыйнага будынку, з традыцыйным выкарыстаньнем зямлі або мора, зьяўляючыся ўзорам культуры (або культур) або чалавечага ўзаемадзеяньня з навакольным асяродзьдзем, асабліва калі яно становіцца ўразьлівым з-за моцнага ўплыву незваротных зьмен.
• VI. Аб’ект наўпрост або рэчыўна зьвязаны з падзеямі або існымі традыцыямі, з ідэямі, вераваньнямі, з мастацкімі або літаратурнымі творамі і мае выключную сусьветную важнасьць (па меркаваньні камітэту ЮНЭСКО гэты крытэр пажадана выкарыстоўваць разам зь якім-небудзь яшчэ крытэрам або крытэрамі).

Прыродныя крытэрыі

• VII. Аб’ект уяўляе зь сябе прыродны фэномэн або прастору выключнай прыроднай прыгажосьці і эстэтычнай важнасьці.
• VIII. Аб’ект зьяўляецца выдатным прыкладам галоўных этапаў гісторыі зямлі, у тым ліку помнікам мінулага, сымбалем геалягічных працэсаў, якія адбываюцца ў разьвіцьці рэльефу або сымбалем геамарфічных або фізыяграфічных асаблівасьцяў.
• IX. Аб’ект зьяўляецца выдатным узорам экалягічных або біялягічных працэсаў, якія праходзяць у эвалюцыі і развіцьці зямных, прэснаводных, берагавых і марскіх экасыстэмаў і расьлінных і жывёльных супольнасцяў.
• X. Аб’ект уключае ў сябе найбольш важнае або значнае натуральнае асяродзьдзе пражываньня для захаваньня ў ёй біялягічнай разнастайнасьці, у тым ліку зьнікаючых відаў выключнай сусьветнай каштоўнасьці з пункту гледжаньня навукі і аховы.

Сьпісы Сусьветнай спадчыны па краінах і рэгіёнах

Сыднэйскі тэатар (Аўстралія)

Аўстралія і Акіянія

• Аўстралія
• Акіянія

Амэрыка

Статуя Свабоды (ЗША).

• Бразылія
• Канада
• Мэксыка
• Пэру
• ЗША
• краіны Цэнтральнай Амэрыкі
• краіны Паўднёвай Амэрыкі

Азія

Тадж Махал (Індыя).

• Краіны Азіі
• Індыя
• Казахстан
• Кітай
• Манголія
• Саудаўская Арабія
• Турэччына
• Японія

Афрыка

Піраміда Хеопса (Эгіпет).

• Афрыка
• Эрытрэя

Эўропа

• Аўстрыя
• Албанія
• Андора
• Армэнія
• Азэрбайджан
• Бэльгія
• Беларусь
• Баўгарыя
• Босьнія і Герцагавіна
• Ватыкан
• Вугоршчына
• Вялікабрытанія
• Грэцыя
• Гішпанія
• Данія
• Ірляндыя
• Ісьляндыя
• Італія
• Казахстан
• Кіпр
• Латвія
• Летува
• Люксэмбург
• Македонія
• Мальта
• Малдавія
• Нідэрлянды
• Нямеччына
• Нарвэгія
• Польшча
• Партугалія
• Расея
• Румынія
• Сан-Марына
• Сэрбія
• Славаччына
• Славенія
• Турэччына
• Украіна
• Фінляндыя
• Францыя
• Харватыя
• Чарнагорыя
• Чэхія
• Швэйцарыя
• Швэцыя
• Эстонія
• Краіны Эўропы

Вонкавыя спасылкі

Сусьветная спадчына ЮНЭСКО — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Сайт Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО (анг.)
• Фонд «Ахова прыроднай спадчыны» (рас.) (анг.)
• Сьпіс аб’ектаў са спасылкамі па кожным пункце (анг.)