Земнаводныя: розьніца паміж вэрсіямі
афармленьне |
д Bot: Migrating 110 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q10908 (translate me) |
||
Радок 114: | Радок 114: | ||
{{Link GA|es}} |
{{Link GA|es}} |
||
{{link FA|fi}} |
{{link FA|fi}} |
||
[[kbd:Амфибиэхэр]] |
|||
[[af:Amfibie]] |
|||
[[als:Amphibien]] |
|||
[[ar:برمائيات]] |
|||
[[an:Amphibia]] |
|||
[[roa-rup:Amphibia]] |
|||
[[ast:Amphibia]] |
|||
[[gn:Ypegua]] |
|||
[[az:Suda-quruda yaşayanlar]] |
|||
[[bn:উভচর প্রাণী]] |
|||
[[zh-min-nan:Lióng-chhe-lūi]] |
|||
[[be:Земнаводныя]] |
|||
[[bg:Земноводни]] |
|||
[[bs:Vodozemci]] |
|||
[[br:Divelfenneg]] |
|||
[[ca:Amfibi]] |
|||
[[ceb:Mananap nga baki]] |
|||
[[cs:Obojživelníci]] |
|||
[[sn:Dzehugaro huviri]] |
|||
[[cy:Amffibiad]] |
|||
[[da:Padde]] |
|||
[[de:Amphibien]] |
|||
[[nv:Biyáázh Tsʼǫʼasánígíí (Táyiʼ dóó Niʼkáágóó Ndaakaaígíí)]] |
|||
[[et:Kahepaiksed]] |
|||
[[el:Αμφίβια]] |
|||
[[en:Amphibian]] |
|||
[[es:Amphibia]] |
|||
[[eo:Amfibioj]] |
|||
[[eu:Anfibio]] |
|||
[[fa:دوزیستان]] |
|||
[[hif:Amphibian]] |
|||
[[fr:Amphibia]] |
|||
[[ga:Amfaibiach]] |
|||
[[gv:Daa-veaghagh]] |
|||
[[gd:Dà-bheathach]] |
|||
[[gl:Anfibios]] |
|||
[[ko:양서류]] |
|||
[[hy:Երկկենցաղներ]] |
|||
[[hi:उभयचर]] |
|||
[[hr:Vodozemci]] |
|||
[[io:Amfibio]] |
|||
[[id:Amfibia]] |
|||
[[is:Froskdýr]] |
|||
[[it:Amphibia]] |
|||
[[he:דו-חיים]] |
|||
[[jv:Amfibi]] |
|||
[[kn:ಉಭಯಚರಗಳು]] |
|||
[[pam:Amphibian]] |
|||
[[ka:ამფიბიები]] |
|||
[[kk:Қосмекенділер]] |
|||
[[sw:Amfibia]] |
|||
[[ku:Bejavî]] |
|||
[[ky:Амфибиялар]] |
|||
[[la:Amphibia]] |
|||
[[lv:Abinieki]] |
|||
[[lb:Lurchen]] |
|||
[[lt:Varliagyviai]] |
|||
[[lij:Amphibia]] |
|||
[[li:Amfibieë]] |
|||
[[jbo:banfi]] |
|||
[[hu:Kétéltűek]] |
|||
[[mk:Водоземци]] |
|||
[[ml:ഉഭയജീവി]] |
|||
[[mr:उभयचर प्राणी]] |
|||
[[ms:Amfibia]] |
|||
[[my:ကုန်းနေရေနေ သတ္တဝါ]] |
|||
[[nl:Amfibieën]] |
|||
[[ja:両生類]] |
|||
[[frr:Amfiibie]] |
|||
[[no:Amfibier]] |
|||
[[nn:Amfibium]] |
|||
[[oc:Amphibia]] |
|||
[[pnb:دو پاسی جندڑی]] |
|||
[[ps:دوه ژوندوي]] |
|||
[[nds:Amphibien]] |
|||
[[pl:Płazy]] |
|||
[[pt:Anfíbios]] |
|||
[[ro:Amfibieni]] |
|||
[[rm:Amphibia]] |
|||
[[qu:Allpa yaku kawsaq]] |
|||
[[rue:Земноводны]] |
|||
[[ru:Земноводные]] |
|||
[[sah:Амфибия]] |
|||
[[stq:Amphibien]] |
|||
[[sq:Amfibet]] |
|||
[[scn:Anfibbiu]] |
|||
[[simple:Amphibian]] |
|||
[[sk:Obojživelníky]] |
|||
[[sl:Dvoživke]] |
|||
[[sr:Водоземци]] |
|||
[[sh:Vodozemac]] |
|||
[[su:Ampibi]] |
|||
[[fi:Sammakkoeläimet]] |
|||
[[sv:Groddjur]] |
|||
[[tl:Ampibyan]] |
|||
[[ta:நீர்நில வாழ்வன]] |
|||
[[tt:Җир-су хайваннары]] |
|||
[[te:ఉభయచరము]] |
|||
[[th:สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก]] |
|||
[[to:Monumanu nofo ʻuta mo vai]] |
|||
[[tr:İki yaşamlılar]] |
|||
[[uk:Земноводні]] |
|||
[[ur:جل تھلیل]] |
|||
[[vi:Động vật lưỡng cư]] |
|||
[[wa:Batracyin]] |
|||
[[war:Ampibyan]] |
|||
[[yi:אמפיביע]] |
|||
[[zh-yue:兩棲動物]] |
|||
[[zea:Amfibieën]] |
|||
[[zh:两栖动物]] |
Вэрсія ад 06:05, 9 сакавіка 2013
Земнаводныя | |
Рапуха Bufo periglenes | |
Клясыфікацыя | |
---|---|
Надцарства | Эўкарыёты |
Царства | Жывёлы |
Тып | Хордавыя |
Падтып | Хрыбетныя |
Надкляса | Чатырохногія |
Кляса | Земнаводныя |
Бінамінальная намэнклятура | |
Amphibia | |
Земнаводныя або амфібіі[1] (па-лацінску: Amphibia) — адна з клясаў хрыбетных жывёлаў. Налічвае прыкладна 5 тысяч відаў. Гэта фактычна першыя наземныя хрыбетнікі, якія, праўда, яшчэ не зусім парвалі з вадзяным асяродзьдзем, падчас індывідуальнага разьвіцьця яны праходзяць вадзяную стадыю, на якой маюць жабры і жывуць у вадзе, а сталыя асобіны, як дадатковы орган дыханьня выкарыстоўваюць пакрытую сьлізам скуру і жывуць на сушы.
Самыя раннія земнаводныя эвалюцыянавалі ў дэвонскі пэрыяд ад лопасьцепёрых рыбаў, якія выкарыстоўвалі свае моцныя, кастлявыя рэбры як сродак перамяшчэньня на сушы[2]. Земнаводныя былі галоўнымі драпежнікамі ў каменнавугальны й пэрмскі пэрыяды[3], але пазьней яны сутыкнуліся з канкурэнцыяй з боку іхных нашчадкаў, рэптыліяў, якія былі лепш прыстасаваныя да жыцьця на сушы. Шматлікія віды земнаводныя вымерлі падчас масавага пэрмскага выміраньня.
Апісаньне
Земнаводнымі былі першыя наземныя хрыбетныя, якія захоўваюць цесную сувязь з водным асяродзьдзем. Размнажаюцца ў вадзе, у частцы відаў, у прыватнасьці, распаўсюджанай у Карпатах саламандры, вядома яйкажыванараджэньне. У працэсе індывідуальнага разьвіцьця земнаводныя праходзяць стадыю воднай лічынкі, што дыхае жабрамі. У дарослых, акрамя лёгкіх, у якасьці дадатковага воргана дыханьня выкарыстоўваецца скура, пакрытая сьлізьзю, што таксама сьведчыць пра іхную цесную сувязь зь вільготнымі біятопамі.
Усе земнаводныя праходзяць стадыю мэтамарфозу, гэта значыць, працэс пераўтварэньня воднай лічынкі ў дарослую наземную жывёлу. Гэтак жа як рыбы й рэптыліі, яны працягваюць расьці на працягу ўсяго жыцьця, і не могуць падтрымліваць тэмпэратуру цела адрознай ад тэмпэратуры навакольнага асяродзьдзя.
Земнаводныя паўсталі ня менш за 300 млн гадоў таму й за часы існаваньня сталі досыць распаўсюджанымі — месцы іхнага пражываньня надзвычай разнастайныя, а дыяпазон прыстасаваньня вельмі шырокі.
Сучасныя земнаводныя групуюцца на тры групы:
Усе земнаводныя зьяўляюцца важнымі кампанэнтамі экасыстэм і індыкатарамі стану асяродзьдзя. Многія зь іх зьяўляюцца аб'ектам промыслу. Рапухі шырока выкарыстоўваюцца ва ўсіх лябараторыях сьвету. Удзячныя дасьледнікі паставілі ім помнікі ў Парыжы й Токіё. Першымі касманаўтамі сярод хрыбетных таксама былі рапухі.
Характарыстыка
Скурныя пакровы
Усе земнаводныя маюць гладкую тонкую скуру, параўнальна лёгка пранікальную для вадкасьцяў і газаў. Будова скуры характэрна для хрыбетных жывёлаў: вылучаецца шматслаёвы эпідэрміс і ўласна скура (корыюм). Скура багатая скурнымі залозамі, якія вылучаюць сьлізь. У некаторых сьлізь можа быць атрутнай або той, якая палягчаць газаабмен. Скура зьяўляецца дадатковым ворганам газаабмену, таму яна забясьпечаная густой сеткай капіляраў.
Рагавыя ўтварэньні вельмі рэдкія, таксама рэдкія й акасьцяненьні скуры: у Ephippiger aurantiacus і рагатай рапухі віду Ceratophrys dorsata маецца косткавая плястынка ў скуры сьпіны, у бязногіх земнаводных — лускавінкі; ў рапухі часам пад старасьць адкладваецца вапна ў скуры[4].
Шкілет
Цела падзелена на галаву, тулава, хвост (у хвастатых) і пяціпальцыя канцавіны. Галава рухомая, злучаная з тулавам.
Шкілет падзелены на аддзелы:
- Восевы шкілет (хрыбетнік);
- Шкілет галавы (чэрап);
- Шкілет парных канцавіаў.
У хрыбетніку вылучаюць 4 аддзелы: шыйны, тулавы, крыжавы й хваставы. Колькасьць хрыбтоў вагаецца ад 7 у бясхвосты да 200 у бязногіх земнаводных.
Шыйны хрыбет рухома прычэпліны да патылічнага аддзелу чэрапа, што забясьпечвае рухомасьць галавы. Да тулавых хрыбтоў прымацоўваюцца рэбры, акрамя бясхвостых, у якіх яны адсутнічаюць. Адзіны крыжавы хрыбет злучаны з тазавым поясам. У бясхвостых хрыбты хваставога аддзела зрастаюцца ў адну костку. Плоскі й шырокі чэрап злучаны з хрыбетнікам пры дапамозе двух вырасткаў, утвараных патылічным косткамі.
Шкілет канцавінаў утвораны шкілетам поясу канцавінаў і шкілетам свабодных канцавінаў. Плечавы пояс ляжыць у тоўшчы мускулатуры й уключае парныя лапаткі, раменьніцу й крумкачыную косткі, злучаныя з грудзінай. Шкілет пярэдніх канцавінаў складаецца з пляча (плечавая костка), перадплечча (прамянёвая й локцевая косткі) і пэндзля (косткі прыдалоньня, далоні і фалянгі пальцаў). Тазавы пояс складаецца з парных падуздышных сэдалішных і лабковых костак, зрослых паміж сабой. Ён прымацаваны да крыжавога хрыбта праз падуздышныя косткі. У склад шкілета задняй канцавіны ўваходзяць сьцягно, галёнка (вялікая й малая галёначнай косткі) і ступня. У бясхвостых земнаводных косткі перадплечча й галёнкі зьліваюцца. Усе косткі задняй канцавіны моцна падоўжаныя, утвараючы магутныя рычагі для перасоўваньня скокам.
Глядзіце таксама
Крыніцы
- ^ Амфібіі, або земнаводныя // Земнаводныя. Паўзуны: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 1996. — ISBN 985-11-0067-6
- ^ Waikato - Evolution of amphibians. sci.waikato.ac.nz
- ^ Прэгістарычныя амфібіі // Prehistoric amphibians. About.com
- ^ Земноводные // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Літаратура
- Земнаводныя. Паўзуны: Энцыклапедычны даведнік. — Мн., БелЭн, 1996. ISBN 985-11-0067-6
- Пікулік М. М. Навошта нам амфібіі? — Мн.: Навука і тэхніка, 1992. ISBN 5-343-00383-4
- Жизнь животных. Т. 4, ч. 2. Земноводные, пресмыкающиеся. — М.: Просвещение, 1969.
Вонкавыя спасылкі
Земнаводныя — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- Дзіўныя факты з жыцця земнаводных. animalika.ru
- Save the Frogs!
Гэта — накід артыкула па біялёгіі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |
Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link GA Шаблён:Link FA