Танзанія: розьніца паміж вэрсіямі
д r2.7.3) (робат дадаў: ba:Танзания |
д Bot: Migrating 188 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q924 (translate me) |
||
Радок 272: | Радок 272: | ||
{{Link GA|fi}} |
{{Link GA|fi}} |
||
[[ace:Tanzania]] |
|||
[[kbd:Танзаниэ]] |
|||
[[af:Tanzanië]] |
|||
[[ak:Tanzania]] |
|||
[[als:Tansania]] |
|||
[[am:ታንዛኒያ]] |
|||
[[ang:Tansania]] |
|||
[[ar:تنزانيا]] |
|||
[[an:Tanzania]] |
|||
[[frp:Tanzanie]] |
|||
[[ast:República Xunida de Tanzania]] |
|||
[[az:Tanzaniya]] |
|||
[[bm:Tanzania]] |
|||
[[bn:তানজানিয়া]] |
|||
[[bjn:Tanzania]] |
|||
[[zh-min-nan:Tanzania]] |
|||
[[ba:Танзания]] |
|||
[[be:Танзанія]] |
|||
[[bcl:Tansaniya]] |
|||
[[bg:Танзания]] |
|||
[[bo:ཏན་ཛ་ནི་ཡ།]] |
|||
[[bs:Tanzanija]] |
|||
[[br:Tanzania]] |
|||
[[ca:Tanzània]] |
|||
[[cv:Танзани]] |
|||
[[ceb:Tanzania]] |
|||
[[cs:Tanzanie]] |
|||
[[ny:Tanzania]] |
|||
[[sn:Tanzania]] |
|||
[[tum:Tanzania]] |
|||
[[cy:Tanzania]] |
|||
[[da:Tanzania]] |
|||
[[de:Tansania]] |
|||
[[dv:ޓެންޒޭނިއާ]] |
|||
[[nv:Tʼanzanííya]] |
|||
[[dsb:Tansanija]] |
|||
[[et:Tansaania]] |
|||
[[el:Τανζανία]] |
|||
[[en:Tanzania]] |
|||
[[es:Tanzania]] |
|||
[[eo:Tanzanio]] |
|||
[[ext:Tanzánia]] |
|||
[[eu:Tanzania]] |
|||
[[ee:Tanzania]] |
|||
[[fa:تانزانیا]] |
|||
[[hif:Tanzania]] |
|||
[[fo:Tansania]] |
|||
[[fr:Tanzanie]] |
|||
[[fy:Tanzania]] |
|||
[[ga:An Tansáin]] |
|||
[[gv:Tanzania]] |
|||
[[gag:Tanzaniya]] |
|||
[[gd:Tansainìa]] |
|||
[[gl:Tanzania]] |
|||
[[ki:Tanzania]] |
|||
[[gu:ટાન્ઝાનિયા]] |
|||
[[xal:Танзнмудин Ниицәтә Орн]] |
|||
[[ko:탄자니아]] |
|||
[[hy:Տանզանիա]] |
|||
[[hi:तंज़ानिया]] |
|||
[[hsb:Tansanija]] |
|||
[[hr:Tanzanija]] |
|||
[[io:Tanzania]] |
|||
[[ilo:Tanzania]] |
|||
[[bpy:তাঞ্জানিয়া]] |
|||
[[id:Tanzania]] |
|||
[[ia:Tanzania]] |
|||
[[ie:Tanzania]] |
|||
[[os:Танзани]] |
|||
[[zu:ITanzania]] |
|||
[[is:Tansanía]] |
|||
[[it:Tanzania]] |
|||
[[he:טנזניה]] |
|||
[[jv:Tanzania]] |
|||
[[kl:Tanzania]] |
|||
[[kn:ಟಾಂಜಾನಿಯ]] |
|||
[[pam:Tanzania]] |
|||
[[ka:ტანზანია]] |
|||
[[kk:Танзания]] |
|||
[[kw:Tanzania]] |
|||
[[rw:Tanzaniya]] |
|||
[[rn:Tanzaniya]] |
|||
[[sw:Tanzania]] |
|||
[[kg:Tanzania]] |
|||
[[ht:Tanzani]] |
|||
[[ku:Tanzanya]] |
|||
[[mrj:Танзани]] |
|||
[[lez:Танзания]] |
|||
[[ltg:Tanzaneja]] |
|||
[[la:Tanzania]] |
|||
[[lv:Tanzānija]] |
|||
[[lb:Tansania]] |
|||
[[lt:Tanzanija]] |
|||
[[lij:Tanzania]] |
|||
[[li:Tanzania]] |
|||
[[ln:Tanzania]] |
|||
[[jbo:tanzanias]] |
|||
[[lmo:Tanzania]] |
|||
[[hu:Tanzánia]] |
|||
[[mk:Танзанија]] |
|||
[[mg:Tanzania]] |
|||
[[ml:ടാൻസാനിയ]] |
|||
[[mt:Tanżanija]] |
|||
[[mi:Tānahia]] |
|||
[[mr:टांझानिया]] |
|||
[[arz:تانزانيا]] |
|||
[[mzn:تانزانیا]] |
|||
[[ms:Tanzania]] |
|||
[[mn:Танзани]] |
|||
[[my:တန်ဇေးနီးယားနိုင်ငံ]] |
|||
[[nah:Tanzania]] |
|||
[[nl:Tanzania]] |
|||
[[ne:तन्जानिया]] |
|||
[[ja:タンザニア]] |
|||
[[ce:Танзани]] |
|||
[[pih:Tansaania]] |
|||
[[no:Tanzania]] |
|||
[[nn:Tanzania]] |
|||
[[nov:Tanzania]] |
|||
[[oc:Tanzania]] |
|||
[[or:ତାଞ୍ଜାନିଆ]] |
|||
[[om:Tanzania]] |
|||
[[uz:Tanzaniya]] |
|||
[[pa:ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ]] |
|||
[[pnb:تنزانیہ]] |
|||
[[pap:Tanzania]] |
|||
[[pms:Tanzanìa]] |
|||
[[nds:Tansania]] |
|||
[[pl:Tanzania]] |
|||
[[pt:Tanzânia]] |
|||
[[kaa:Tanzaniya]] |
|||
[[crh:Tanzaniya]] |
|||
[[ro:Tanzania]] |
|||
[[rm:Tansania]] |
|||
[[qu:Tansanya]] |
|||
[[rue:Танзанія]] |
|||
[[ru:Танзания]] |
|||
[[sah:Танзания]] |
|||
[[se:Tanzánia]] |
|||
[[sa:टंजानिया]] |
|||
[[sg:Tanzanïi]] |
|||
[[sc:Tanzània]] |
|||
[[sco:Tanzanie]] |
|||
[[stq:Tansania]] |
|||
[[st:Tanzania]] |
|||
[[nso:Tanzania]] |
|||
[[sq:Tanzania]] |
|||
[[scn:Tanzania]] |
|||
[[simple:Tanzania]] |
|||
[[ss:IThanzaniya]] |
|||
[[sk:Tanzánia]] |
|||
[[sl:Tanzanija]] |
|||
[[szl:Tanzańijo]] |
|||
[[so:Tansaaniya]] |
|||
[[ckb:تانزانیا]] |
|||
[[sr:Танзанија]] |
|||
[[sh:Tanzanija]] |
|||
[[su:Tanzania]] |
|||
[[fi:Tansania]] |
|||
[[sv:Tanzania]] |
|||
[[tl:Tanzania]] |
|||
[[ta:தன்சானியா]] |
|||
[[roa-tara:Tanzanie]] |
|||
[[tt:Танзания]] |
|||
[[te:టాంజానియా]] |
|||
[[th:ประเทศแทนซาเนีย]] |
|||
[[ti:ታንዛኒያ]] |
|||
[[tg:Танзания]] |
|||
[[chy:Tanzania]] |
|||
[[tr:Tanzanya]] |
|||
[[tk:Tanzaniýa]] |
|||
[[tw:Tanzania]] |
|||
[[uk:Танзанія]] |
|||
[[ur:تنزانیہ]] |
|||
[[ug:تانزانىيە]] |
|||
[[vec:Tanzania]] |
|||
[[vi:Tanzania]] |
|||
[[vo:Tansanän]] |
|||
[[fiu-vro:Tansaania]] |
|||
[[war:Tanzania]] |
|||
[[wo:Tansani]] |
|||
[[ts:Tanzania]] |
|||
[[yi:טאנזאניע]] |
|||
[[yo:Tànsáníà]] |
|||
[[zh-yue:坦桑尼亞]] |
|||
[[diq:Tanzanya]] |
|||
[[bat-smg:Tanzanėjė]] |
|||
[[zh:坦桑尼亚]] |
Вэрсія ад 20:42, 8 сакавіка 2013
Танзанія Jamhuri ya Muungano wa Tanzania United Republic of Tanzania | |||||
| |||||
Нацыянальны дэвіз: «Uhuru na Umoja» («Воля і адзінства») | |||||
Дзяржаўны гімн: «Mungu ibariki Afrika» | |||||
Афіцыйная мова | Суахілі, ангельская | ||||
Сталіца | Дадома | ||||
Найбуйнейшы горад | Дар-эс-Салам | ||||
Форма кіраваньня | фэдэрацыйная рэспубліка Джакая Кіквэтэ Мізэнга Пінда | ||||
Плошча • агульная • адсотак вады |
31-е месца ў сьвеце 945 203 км² 6,2 | ||||
Насельніцтва • агульнае (2009) • шчыльнасьць |
30-е месца ў сьвеце 43 739 000 46,3/км² | ||||
СУП • агульны (2009) • на душу насельніцтва |
99 месца ў сьвеце $57,4 млрд $1416 | ||||
Валюта | Танзанійскі шылінг (TZS) | ||||
Часавы пас | EAT (UTC+3) | ||||
Незалежнасьць — ад Вялікабрытаніі |
9 сьнежня 1961 | ||||
Дамэн верхняга ўзроўню | .tz | ||||
Тэлефонны код | +255 | ||||
Танзанія, Аб’яднаная Рэспубліка Танзанія (на суахілі: Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, па-ангельску: United Republic of Tanzania) — краіна ва Ўсходняй Афрыцы, узьнікла ў выніку злучэньня дзьвюх былых калёніяў: нямецкай (пасьля Першай сусьветнай вайны брытанскай) Танганьікі і брытанскага Занзыбару, што сымбалізуе назва краіны ўтвораная з пачаткаў назваў абодвух рэгіёнаў. У наш час гэтыя рэгіёны Танзаніі існуюць як фэдэрацыйныя рэспублікі.
Краіна мае выхад да Індыйскага акіяна. На поўначы мяжуе з Кеніяй і Угандай, на захадзе з Руандай, Бурундзі і Дэмакратычнай Рэспублікай Конга.
У Танзаніі дзьве сталіцы: адміністрацыйным цэнтрам зьяўляецца гістарычная сталіца Дар-эс-Салам, а заканадаўчай — Дадома, куды ўрад пераехаў у 1970-х гадах.
Гісторыя
Першапачаткова тэрыторыю сучаснай Танзаніі насялялі народы, роднасныя бушмэнам і гатэнтотам, якія займаліся паляваньнем і зьбіральніцтвам. Затым у 1-м тысячагодзьдзі да н. э. з Этыёпскага нагор’я прыйшлі кушыцкія плямёны. Да пачатку н. э. прыйшлі плямёны банту.
Прыкладна ў сярэдзіне 1 тысячагодзьдзя н. э. на ўзьбярэжжы сучаснай Танзаніі зьявіліся пэрсыдзкія гандляры, а затым — арабскія. Менавіта тады склалася новая этнічная супольнасьць — суахілі. Яе склалі мясцовыя прыбярэжныя плямёны і прышэльцы з Ірану, Аравіі, а таксама зь Індыі.
Краіна ўзьнікла ў 1964 годзе ў выніку злучэньня Танганьікі (незалежнай з 1961 году) і Занзыбару (незалежнага з 1963 году), як Аб’яднаная Рэспубліка Танганьікі і Занзыбару, а з кастрычніка 1964 году як Аб’яднаная Рэспубліка Танзаніі, удзельнік ААН. Першым прэзыдэнтам Танзаніі стаў прэзыдэнт Танганьікі Дж. Ньерэрэ, адзным з двух віцэ-прэзыдэнтаў — прэзыдэнт Занзыбару, А. Карумэ (пасьля яго забойства ў 1972 годзе — А. Джумбэ). Першая канстытуцыя краіны была абвешчаная ў 1965 годзе. У тым жа годзе забаронена дзейнасьць апазыцыі, а з прыняцьцем новай канстытуцыі 1977 году адзінай партыяй краіны стала Рэвалюцыйная партыя (ССМ).
У 1992 годзе дзейнасьць апазыцыі была дазволеная, але да нашых дзён ССМ кантралюе краіну. 7 жніўня 1998 году ў Дар-эс-Салам адбыўся тэратыстычны замах на пасольства ЗША.
Палітыка
Танзанія зьяўляецца ўдзельніцай Брытанскай садружнасьці нацыяў. У агульных выбарах выбіраецца прэзыдэнт і ўдзельнікі Народнага сходу (Bunge) на пяцігадовы тэрмін. Прэзыдэнт назначае прэм’ер-міністра і ўдзельнікаў Кабінэта міністраў з парлямэнтарыяў. З 274 месцаў парлямэнту, 37 зарэзэрвананы для жанчынаў і 5 для ўдзельнікаў Палаты Прадстаўнікоў Занзыбару. У выбарах 2005 году перавагу ў парлямэнце атрымала партыя Чама Ча Мапіндузі (Рэвалюцыйная партыя).
Адміністрацыйны падзел
Танзанія дзеліцца на 26 рэгіёнаў:
Рэгіён | Рэгіён (анг.) | Центар | Плошча, км² | Насельніцтва (2002), тыс. чал. |
---|---|---|---|---|
Аруша | Arusha | Аруша | 36 486 | 1292,973 |
Дар-эс-Салам | Dar es Salaam | Дар-эс-Салам | 1393 | 2497,940 |
Дадома | Dodoma | Дадома | 41 311 | 1698,996 |
Заходні Занзыбар | Zanzibar Urban/West | Занзыбар | 230 | 391,002 |
Паўночны Занзыбар | Zanzibar North | Мкакатоні | 470 | 136,953 |
Цэнтральны Занзыбар/Паўднёвы | Zanzibar Central/South | Каані | 854 | 94,504 |
Ірынга | Iringa | Ірынга | 56 864 | 1495,333 |
Кагера | Kagera | Букоба | 28 388 | 2033,888 |
Кігома | Kigoma | Кігома | 37 037 | 1679,109 |
Кіліманджара | Kilimanjaro | Мошы | 13 309 | 1381,149 |
Ліндзі | Lindi | Ліндзі | 66 046 | 791,306 |
Маньяра | Manyara | Бабаці | 45 820 | 1040,461 |
Мара | Mara | Мусома | 19 566 | 1368,602 |
Мбэя | Mbeya | Мбэя | 60 350 | 2070,046 |
Мванза | Mwanza | Мванза | 19 592 | 2942,148 |
Марагора | Morogoro | Марагора | 70 799 | 1759,809 |
Мтвара | Mtwara | Мтвара | 16 707 | 1128,523 |
Пэмба Паўночная | Pemba North | Ветэ | 574 | 186,013 |
Пэмба Паўднёвая | Pemba South | Мкоані | 332 | 176,153 |
Пвані | Pwani | Кібаха | 32 407 | 889,154 |
Рувума | Ruvuma | Сангеа | 63 498 | 1117,166 |
Руква | Rukwa | Сумбаванга | 68 635 | 1141,743 |
Сынгіда | Singida | Сынгіда | 49 341 | 1090,758 |
Табора | Tabora | Табора | 76 151 | 1717,908 |
Танга | Tanga | Танга | 26 808 | 1642,015 |
Шыньянга | Shinyanga | Шыньянга | 50 781 | 2805,580 |
Геаграфія
Большую частку паверхні Твнзаніі займае пласкагор’е Уніямвэзі (вышыня 900—1500 м), перарэзанае тэктанічнымі разломамі, якія належаць да сыстэмы Вялікіх Афрыканскіх Разломаў. Цэнтральная частка краіны перарэзана з поўдня на поўнач Вялікім Усходнім Разломам, уздоўж заходняй мяжы цягнецца Вялікі Заходні Разлом. Паміж разломамі шзвышаюцца горныя масывы, вульканы: Кіліманджара і Мэру.
У паўночна-заходняй частцы краіны, на мяжы Танзаніі, Кеніі і Ўганды, знаходзіцца возера Вікторыя, самае вялікае возера Афрыкі. Уздоўж заходняй мяжы з Дэмакратычнай Рэспублікай Конга знаходзіцца возера Танганьіка. Абодва возеры далучаюць да Вялікіх Афрыканскіх Азёраў. Самая вялікая рака Танзаніі — гэта Рудзі.
На поўначы знаходзіцца Нацыянальны парк Сэрэнгеці.
Працягласьць межаў Танзаніі складае 3402 км, зь іх з Бурундзі — 451 км, Кеніяй — 769 км, Мазамбікам — 756 км, Руандай — 217 км, Угандай — 396 км, Замбіяй — 338 км, Дэмакратычнай Рэспублікай Конга — 473 км.
Працягласьць узьбярэжжа Індыйскага акіяна — 1424 км.
Эканоміка
Танзанія — адна з самых бедных краінаў сьвету. У 1990 годзе СУП на аднаго жыхара складаў 110 даляраў. Сельская гаспадарка зьяўляецца асновай эканомікі краіны, прыносячы амаль палову СУП, 85% экспарту і 90% працаўладкаваньня. Асноўныя сельскагаспадарчыя культуры: кава, гарбата, бавоўна, гвазьдзіка.
Сярод натуральных багацьцяў краіны можна вылучыць: дыямэнты (70 тыс. каратаў), рубіны і сапфіры, золата, гіпс, фасфаты, жалезная руда, каменны вугаль. Акрамя гэтага існуюць радовішчы ўрану, медзі, тытана, ванадыя і прыроднага газу.
Вялікі прыбытак краіне прыносіць турызм у Нацыянальны парк Сэрэнгеці, куды прыяжджаюць каля 90 000 турыстаў штогод.
Зьнешні гандаль
Экспарт у 2009 годзе — 3 млрд дал. — золата, кава, арэхі кеш’ю, бавоўна. Асноўныя пакупацелі — Індыя 8,5 %, Кітай 7,6 %, Японія 7,1 %, Нідэрлянды 6,2 %, ААЭ 5,7 %, Нямеччына 5,2 %. Імпарт у 2009 годзе — 5,8 млрд дал. — спажывецкія тавары, машыны і транспартныя сродкі, паліва. Асноўныя пастаўнікі — Індыя 14 %, Кітай 13,7 %, ПАР 7,8 %, Кенія 6,9 %, ААЭ 4,7 %, Японія 4,3 %. Уваходзіць у міжнародную арганізацыю краінаў Афрыкі, Карыбскага басэйну і Ціхаакеанскага рэгіёну.
Дэмаграфія
Насельніцтва
Каолькасьць насельніцтва — 41,9 млн (ацэнка на ліпень 2010). Гадавы прырост — 2%. Фэртыльнасьць — 4,3, нараджэньняў на жанчыну. Дзіцячая сьмяротнасьць — 68 на 1000 народжаных. Сярэдняя працягласьць жыцьця — 51 год у мужчынаў, 54 гады ў жанчынаў. Заражонасьць вірусам імунадэфіцыту — 6,2% (ацэнка на 2007 год). Гарадзкое насельніцтва — 25% (2008).
Этна-расавы склад — у матэрыковай частцы — 99% нэгры, у асноўным плямёны банту, 1% — азіяты (у асноўным індыйцы), белыя, арабы. На Занзыбары — у асноўным арабы, нэгры і мэтысы араба-нэгрыцянскага паходжаньня.
Мовы - афіцыйныя суахілі і ангельская, на Занзыбары распаўсюджаная арабская, у матэрыковай частцы — каля 130 мясцовых моваў групы банту. Пісьменнасьць — 69% (77% мужчынаў, 62% жанчынаў — паводле перапісу 2002 году).
Рэлігіі — у матэрыковай частцы — хрысьціяне 30%, мусульмане 35%, абарыгенныя культы 35%, на Занзыбары — болей за 99% мусульмане.
Культура
У Танзаніі ужываецца каля 100 моваў, у асноўным зь сям’і банту. У адукацыі выкарыстоўваецца суахілі, у вышэйшай адукацыі ангельская мова. У краіне ёсьць чатыры ўнівэрсытэты.
Спорт
Вонкавыя спасылкі
Танзанія — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў