Аральскае мора

Аральскае мора ў 2002 годзе

Ара́льскае мо́ра — вялікае невыточнае салёнае возера ў Казахстане і Узбекістане.

З 1960-х гадоў бесперапынна зьмяншаецца праз адвод вады для ірыгацыі з рэк Амудар'і і Сырдар'і. Ужо з 1918 года ўлада ўзніклага СССР, пастанавіла, што на сухіх раўнінах Казахскай ССР, Узбекскай ССР і Туркменскай ССР, уздоўж Амудар'і і Сырдар'і будуць вырошчваць бавоўну, якая павінна была стаць “белым золатам”, асновай эканомікі гэтых рэспублік. У выніку гэтых дзеяньняў Узбэкістан і ў наш час зьяўляецца асноўным экспарцёрам бавоўны ў сьвеце.

Будоўля каналаў, якія перасякаюць пустэльню Каракум, была ў асноўным праведзеная ў 1930-х гадах з парушэньнем правілаў гідралёгіі. У выніку ад 30% да 70% вады, якая выбіралася з Амудар’і і Сырдар’і, незваваротна зьнікала ў глебе ці выпарвалася, не дасягаючы ні плантацый бавоўны, ні мора. Лічыцца што да 1960 года ад 20 да 50 км³ вады трапляла не ў мора, а ў глебу. Нават цяпер толькі 12% даўжыні ірыгацыйных каналаў забяспечана ад страт вады. Частка вады Амудар’і трапляе ў Сарыкамскую нізіну і ва ўзніклае ў ХХ стагодзьдзі Сарыкамскае возера. У 1960-х гадоў узровень вады падаў з хуткасьцю 20 см у год, у наступных дзесяцігодзьдзях ўжо 50–60 см у год, а зараз складае 80–90 см. На месцы былога дна Аральскага мора паўстае новая пустэльня Аралкум, плошча якой расьце са зьмяншэньнем колькасьці вады ў возеры.

Паказчыкі	1960г.	1990г.	2003г.
Узровень вады, м	53,40	38,24	31,0
Аб'ём, км³	1083	323	112,8
Плошча паверхні, тыс.км²	68,90	36,8	18,24
Мінералізацыя, ‰	9,90	29	78,0
Сток, км³/год	63	12,5	3,2

На сёньняшні дзень плошча паверхні мора зьменшылася на палову, у будучыне яно паводле песымістычных прагнозаў павінна зьнікнуць. Памяншэньне плошчы Аральскага мора прывяло да адной з найвялікшых экалягічных катастроф планеты.

У 2003 годзе пачаў працу амбіцыйны праект Сусьветнага банка па ўзнаўленьні ўзроўню вады ў Аральскім моры.

Вонкавыя спасылкі

Аральскае мора — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў