Альбанія: розьніца паміж вэрсіямі
д r2.7.1) (робат выдаліў: ti:አልባኒያ |
д Bot: Migrating 212 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q222 (translate me) |
||
Радок 164: | Радок 164: | ||
{{Link FA|eo}} |
{{Link FA|eo}} |
||
[[ace:Albania]] |
|||
[[kbd:Албаниэ]] |
|||
[[af:Albanië]] |
|||
[[ak:Albania]] |
|||
[[als:Albanien]] |
|||
[[am:አልባኒያ]] |
|||
[[ang:Albania]] |
|||
[[ab:Арнауыҭтәыла]] |
|||
[[ar:ألبانيا]] |
|||
[[an:Albania]] |
|||
[[arc:ܐܠܒܢܝܐ]] |
|||
[[roa-rup:Arbinishia]] |
|||
[[frp:Albanie]] |
|||
[[ast:Albania]] |
|||
[[gn:Avaña]] |
|||
[[az:Albaniya]] |
|||
[[bn:আলবেনিয়া]] |
|||
[[zh-min-nan:Shqipëria]] |
|||
[[be:Албанія]] |
|||
[[bcl:Albanya]] |
|||
[[bi:Albania]] |
|||
[[bg:Албания]] |
|||
[[bar:Albanien]] |
|||
[[bo:ཨལ་པ་ཉི་ཡ།]] |
|||
[[bs:Albanija]] |
|||
[[br:Albania]] |
|||
[[bxr:Албани]] |
|||
[[ca:Albània]] |
|||
[[cv:Албани]] |
|||
[[ceb:Albanya]] |
|||
[[cs:Albánie]] |
|||
[[co:Albania]] |
|||
[[cy:Albania]] |
|||
[[da:Albanien]] |
|||
[[pdc:Albaani]] |
|||
[[de:Albanien]] |
|||
[[dv:އަލްބޭނިއާ]] |
|||
[[nv:Dziłigaii Bikéyah]] |
|||
[[dsb:Albańska]] |
|||
[[dz:ཨཱལ་བེ་ནི་ཡ]] |
|||
[[et:Albaania]] |
|||
[[el:Αλβανία]] |
|||
[[eml:Albanî]] |
|||
[[en:Albania]] |
|||
[[es:Albania]] |
|||
[[eo:Albanio]] |
|||
[[ext:Albánia]] |
|||
[[eu:Albania]] |
|||
[[ee:Albania]] |
|||
[[fa:آلبانی]] |
|||
[[hif:Albania]] |
|||
[[fo:Albania]] |
|||
[[fr:Albanie]] |
|||
[[fy:Albaanje]] |
|||
[[fur:Albanie]] |
|||
[[ga:An Albáin]] |
|||
[[gv:Yn Albaan]] |
|||
[[gag:Albaniya]] |
|||
[[gd:Albàinia]] |
|||
[[gl:Albania - Shqipëria]] |
|||
[[gu:આલ્બેનિયા]] |
|||
[[hak:Â-ngì-pâ-nì-â]] |
|||
[[xal:Арнгудин Орн]] |
|||
[[ko:알바니아]] |
|||
[[haw:ʻAlepania]] |
|||
[[hy:Ալբանիա]] |
|||
[[hi:अल्बानिया]] |
|||
[[hsb:Albanska]] |
|||
[[hr:Albanija]] |
|||
[[io:Albania]] |
|||
[[ilo:Albania]] |
|||
[[bpy:আলবেনিয়া]] |
|||
[[id:Albania]] |
|||
[[ia:Albania]] |
|||
[[ie:Albania]] |
|||
[[os:Албани]] |
|||
[[is:Albanía]] |
|||
[[it:Albania]] |
|||
[[he:אלבניה]] |
|||
[[jv:Albania]] |
|||
[[kl:Albania]] |
|||
[[kn:ಅಲ್ಬೇನಿಯ]] |
|||
[[pam:Albania]] |
|||
[[krc:Албания]] |
|||
[[ka:ალბანეთი]] |
|||
[[csb:Albańskô]] |
|||
[[kk:Албания]] |
|||
[[kw:Albani]] |
|||
[[rw:Alubaniya]] |
|||
[[sw:Albania]] |
|||
[[kv:Албания]] |
|||
[[kg:Albania]] |
|||
[[ht:Albani]] |
|||
[[ku:Albanya]] |
|||
[[ky:Албания]] |
|||
[[mrj:Албани]] |
|||
[[lad:אלבאניה]] |
|||
[[ltg:Albaneja]] |
|||
[[la:Albania]] |
|||
[[lv:Albānija]] |
|||
[[lb:Albanien]] |
|||
[[lt:Albanija]] |
|||
[[lij:Albania]] |
|||
[[li:Albanië]] |
|||
[[ln:Albania]] |
|||
[[lmo:Albania]] |
|||
[[hu:Albánia]] |
|||
[[mk:Албанија]] |
|||
[[mg:Albania]] |
|||
[[ml:അൽബേനിയ]] |
|||
[[mt:Albanija]] |
|||
[[mi:Arapeinia]] |
|||
[[mr:आल्बेनिया]] |
|||
[[xmf:ალბანეთი]] |
|||
[[arz:البانيا]] |
|||
[[mzn:آلبانی]] |
|||
[[ms:Albania]] |
|||
[[mwl:Albánia]] |
|||
[[mdf:Албания]] |
|||
[[mn:Албани]] |
|||
[[my:အယ်လ်ဘေးနီးယားနိုင်ငံ]] |
|||
[[nah:Albania]] |
|||
[[na:Arbainiya]] |
|||
[[nl:Albanië]] |
|||
[[nds-nl:Albanië]] |
|||
[[ne:अल्बानिया]] |
|||
[[ja:アルバニア]] |
|||
[[ce:Албани]] |
|||
[[frr:Albaanien]] |
|||
[[pih:Elbanya]] |
|||
[[no:Albania]] |
|||
[[nn:Albania]] |
|||
[[nov:Albania]] |
|||
[[oc:Albania]] |
|||
[[mhr:Албаний]] |
|||
[[or:ଆଲବାନିଆ]] |
|||
[[uz:Albaniya]] |
|||
[[pa:ਅਲਬਾਨੀਆ]] |
|||
[[pnb:البانیا]] |
|||
[[pap:Albania]] |
|||
[[ps:البانیا]] |
|||
[[koi:Штиприя]] |
|||
[[km:អាល់បានី]] |
|||
[[pcd:Albanie]] |
|||
[[pms:Albanìa]] |
|||
[[tpi:Albenia]] |
|||
[[nds:Albanien]] |
|||
[[pl:Albania]] |
|||
[[pnt:Αλβανία]] |
|||
[[pt:Albânia]] |
|||
[[kaa:Albaniya]] |
|||
[[crh:Arnavutlıq]] |
|||
[[ro:Albania]] |
|||
[[rmy:Shkiperiya]] |
|||
[[rm:Albania]] |
|||
[[qu:Albanya]] |
|||
[[rue:Албанія]] |
|||
[[ru:Албания]] |
|||
[[sah:Албания]] |
|||
[[se:Albánia]] |
|||
[[sa:अल्बेनिया]] |
|||
[[sg:Albanïi]] |
|||
[[sc:Albania]] |
|||
[[sco:Albanie]] |
|||
[[stq:Albanien]] |
|||
[[st:Albania]] |
|||
[[sq:Shqipëria]] |
|||
[[scn:Albanìa]] |
|||
[[simple:Albania]] |
|||
[[ss:I-Alibheniya]] |
|||
[[sk:Albánsko]] |
|||
[[sl:Albanija]] |
|||
[[cu:Алванїꙗ]] |
|||
[[szl:Albańijo]] |
|||
[[so:Albania]] |
|||
[[ckb:ئالبانیا]] |
|||
[[srn:Albanikondre]] |
|||
[[sr:Албанија]] |
|||
[[sh:Albanija]] |
|||
[[su:Albania]] |
|||
[[fi:Albania]] |
|||
[[sv:Albanien]] |
|||
[[tl:Albanya]] |
|||
[[ta:அல்பேனியா]] |
|||
[[roa-tara:Albanie]] |
|||
[[tt:Албания]] |
|||
[[te:అల్బేనియా]] |
|||
[[tet:Albánia]] |
|||
[[th:ประเทศแอลเบเนีย]] |
|||
[[tg:Албания]] |
|||
[[chr:ᎠᎵᏇᏂᏯ]] |
|||
[[tr:Arnavutluk]] |
|||
[[tk:Albaniýa]] |
|||
[[udm:Албания]] |
|||
[[uk:Албанія]] |
|||
[[ur:البانیا]] |
|||
[[ug:ئالبانىيە]] |
|||
[[vec:Albania]] |
|||
[[vep:Albanii]] |
|||
[[vi:Albania]] |
|||
[[vo:Lalbanän]] |
|||
[[fiu-vro:Albaania]] |
|||
[[war:Albanya]] |
|||
[[wo:Albaani]] |
|||
[[wuu:阿尔巴尼亚]] |
|||
[[yi:אלבאניע]] |
|||
[[yo:Albáníà]] |
|||
[[zh-yue:阿爾巴尼亞]] |
|||
[[diq:Arnawudiye]] |
|||
[[zea:Albanië]] |
|||
[[bat-smg:Albanėjė]] |
|||
[[zh:阿尔巴尼亚]] |
Вэрсія ад 17:51, 8 сакавіка 2013
Альбанія Republika e Shqipërisë | |||||
| |||||
Нацыянальны дэвіз: Feja e Shqiptarit është Shqiptaria | |||||
Дзяржаўны гімн: «Himni i Flamurit» | |||||
Афіцыйная мова | Альбанская | ||||
Сталіца | Тырана | ||||
Найбуйнейшы горад | Тырана | ||||
Форма кіраваньня | Рэспубліка Буяр Нішані Салі Бэрыша | ||||
Плошча • агульная • адсотак вады |
143-е месца ў сьвеце 28 748 км² 4,7% | ||||
Насельніцтва • агульнае (2012) • шчыльнасьць |
137-е месца ў сьвеце 2 831 741 98,5/км² | ||||
СУП • агульны (2011) • на душу насельніцтва |
110 месца ў сьвеце $24,91 млрд $7741 | ||||
Валюта | Лек (ALL) | ||||
Часавы пас • улетку |
CET (UTC+1) CEST (UTC+2) | ||||
Незалежнасьць — ад Асманскай імпэрыі |
28 лістапада 1912 | ||||
Дамэн верхняга ўзроўню | .al | ||||
Тэлефонны код | +355 | ||||
Альба́нія (па-альбанску: Shqipëria) — краіна ў Паўднёвай Эўропе на Балканах на ўзьбярэжжы Адрыятычнага і Іянічнага мораў. Мяжуе з Грэцыяй (282 км), Македоніяй (151 км), Косавам (114 км) і Чарнагорыяй (173 км). Агульная даўжыня межаў складае 1082 км, зь іх 720 па сушы і 362 па моры. Назва краіны паходзіць ад ілірыйскага «olba» — «паселішча».
Гісторыя
У старажытнасьці тэрыторыя сучаснай Альбаніі ўваходзіла ў склад Ілірыі, заселенай індаэўрапейскімі плямёнамі ілірыйцаў. Пазьней ілірыйцы перамяшаліся са славянамі і тракамі. У 168 годзе Ілітрыя была заваяваная Рымскай імпэрыяй, а з 395 году ўвайшла ў склад Усходняй Рымскай імпэрыі. У канцы VI — пачатку VII стагодзьдзяў сюды пачалі прыбываць славяне. З ІХ да ХІ стагодзьдзя тэрыторыя Альбаніі ўваходзіла ў склад Баўгарыі.
Першая альбанская краіна ўзьнікла ў ХІІ стагодзьдзі, а ў XIV яна было заваяванае Сэрбіяй. Каля 1435 году Альбанія была заваяваная Атаманскай імпэрыяй. У гэты час альбанскія фэадалы актыўна пераходзілі ў іслам, каб захаваць свае маёнткі і багацьце. Дзякуючы гэтаму альбанскія арыстакраты часта займалі адказныя пасады на заваяваных славянскіх тэрыторыях Атаманскай імпэрыі.
У ХІХ стагодзьдзі пачаўся нацыянальна-вызваленчы рух, а ў 1912 годзе альбанскі Народны Кангрэс абвясьціў незалежнасьць Альбаніі. У 1913 годзе былі спробы падзяліць Альбанію паміж Грэцыяй і Сэрбіяй. Да Другой сусьветнай вайны Альбанія паступова пераўтваралася ў княства, каралеўства, рэспубліку і зноў каралеўства.
16 красавіка 1939 году Альбанія была заваяваная Італіяй, а італьянскі кароль Віктар Эмануэль ІІІ быў абвешчаны альбанскім каралём. Пасьля 1941 году да альбанскага пратэктарату было далучана Косава. У красавіку 1943 году краіна была занятая нямецкімі войскамі. У 1943—1944 гадах у Альбаніі пачаў дзейнасьць моцны камуністычны рух.
Пасьля выхаду акупацыйных войскаў у краіне пачалася барацьба за ўладу паміж манархічнымі і камуністычнымі сіламі, якая скончылася перамогай камуністаў, акія перамаглі дзякуючы дапамозе югаслаўскага кіраўніка Ёсіфа Броз Ціта. 28 лістапада 1944 году Альбанія стала народнай рэспублікай пад кіраўніцтвам камуністычнай партыі і яе кіраўніка Энвэра Ходжа. Ёсіф Броз Ціта прапанаваў увайсьці ў склад Югаславіі Альбаніі і Баўгарыі, плянуючы стварэньне Вялікай Югаславіі, але гэтыя пляны не былі зьдзейсьненыя.
З 1960-х гадоў Альбанія пачала выходзіць з-пад кантролю СССР. У 1968 годзе Альбанія асудзіла інтэрвэнцыю савецкіх войскаў у Чэхаславакію і выйшла з Варшаўскай Дамовы. З гэтага часу сваю зьнешнюю палітыку Камуністычная Альбанія кіравала на мааісцкі Кітай. Альбанія стала першай краінай у сьвеце, якая абвясьціла сябе атэістычнай краінай. У 1976 годзе назва краіны была зьменена на Народная Сацыялістычная Рэспубліка Альбанія.
У канцы 1970–х гадоў, пасьля сьмерці Мао Цзэ Дуна ў Кітаі, у Альбаніі пачалася міжклянавая барацьба за ўладу, якая абвастрылася пасьля сьмерці прэм’ер-міністра Мэхмэта Шэху, абвінавачанага Ходжам у шпіянажы. Сьмерць Ходжа ў 1985 годзе дала пачатак паступовай дэмакратызацыі краіны.
У 1991 годзе, у выніку першых свабодных выбараў перамаглі камуністы, але праз год іх перамаглі дэмакратычныя сілы. У выніку эканамічнага крызысу 1997 году, які выклікаў антыўрадавыя паўстаньні, да ўлады прыйшла апазыцыя. Праз восем гадоў, Сацыялістычная партыя страціла ўладу, і ў 2005 годзе на парлямэнцкіх выбарах перамаглі дэмакратычныя партыі. У 2009 годзе Альбанія далучылася да НАТО. У нашыя дні Альбанія зьяўляецца кандыдатам да далучэньня да Эўрапейскага Зьвязу.
Палітыка
Альбанія — прэзыдэнцкая рэспубліка. Заканадаўчая ўлада належыць аднапалатнаму парлямэнту (140 дэпутатаў). Дэпутаты выбіраюцца на чатырохгадовы тэрмін. З 1990 году дзейнічае шматпартыйная палітычная сыстэма. Асноўнымі партыямі Альбаніі зьяўляюцца: Сацыялістычая партыя Альбаніі і Дэмакратычная партыя.
Геаграфія
Асноўныя гарады: Дурэс (86 тыс. чалавек), Влора (74 тыс. чалавек), Шкодра (82 тыс. чалавек), Элбасані (84 тыс. чалавек).
Самы высокі пункт: Малі э Карабіт (2751 м).
75% тэрыторыі займаюць горы. Невялікія нізінныя абшары разьмешчаныя на ўзьбярэжжы Адрыятычнага мора і ў далінах рэк Дрын, Семан, Вьёса. На мяжы знаходзяцца тры вялікія возеры: Ахрыдзкае, Шкодэрскае і Прэспа.
Эканоміка
Да канца 1980-х гадоў у краіне дзейнічала плянавая эканоміка, пачынаючы з 1988 году пачаўся паступовы пераход да рынкавай эканомікі. Хуткі рост эканомікі пачаўся ў 2000 годзе, калі штогадовы рост склаў 6—7%, адначасова колькасьць замежных інвэстыцыяў складае каля 50% СУП (у 2004 годзе замежныя інвэстыцыі склалі 5,7 млрд эўра, €1780 на кожнага жыхара). Але нягледзячы на гэта краіна, разам з Малдовай і Сэрбіяй застаецца адной з самых бедных у Эўропе. Існуюць меркаваньні, што рост эканомікі Альбаніі, які можа вывесьці яе на ўзровень, дастатковы для прыняцьця Альбаніі ў Эўрапейскі Зьвяз можа заняць да дваццаці гадоў.
Значныя мінэральныя багацьці краіны робяць прывабным разьвіцьцё здабываючай галіны прамысловасьці. У наш час вядзецца здабыча хрому, медзі, жалеза, нікелю, нафты, прыроднага газу, вугалю і баксытаў. Каля возера Прэспа знаходзіцца адно з багацейшых радовішчаў прыроднага асфальту.
Большую частку электрычнасьці краіна выпрацоўвае на гідраэлектрастанцыях.
У Альбаніі існуюць прадпрыемствы будаўнічай, электратэхнічнай, лёгкай, металапераапрацоўчай і харчовай прамысловасьці. Альбанія зьяўляецца буйным вытворцам тытунёвых вырабаў.
Адміністрацыйны падзел
Альбанія падзелена на 12 прэфэктураў (корча), якія, ў сваю чаргу, дзеляцца на 36 акругаў (рэці):
Прэфэктура | Насельніцтва | Плошча, км² | Сталіца |
---|---|---|---|
Берат | 193 855 | 1802 | Берат |
Влёра | 193 361 | 2706 | Влёра |
Гіракастра | 114 293 | 2883 | Гіракастра |
Дзібра | 191 035 | 2507 | Пешкопія |
Дурэс | 247 345 | 827 | Дурэс |
Корча | 266 322 | 3711 | Корча |
Кукес | 112 050 | 2373 | Кукес |
Лежа | 159 792 | 1581 | Лежа |
Тырана | 601 565 | 1586 | Тырана |
Фіеры | 384 386 | 1887 | Фіеры |
Шкодер | 257 018 | 3562 | Шкодер |
Эльбасан | 366 137 | 3278 | Эльбасан |
Дэмаграфія
Колькасьць насельніцтва Альбаніі пачала зьмяньшацца з 1998 году, у выніку эміграцыі ў Італію і Грэцыю. Этнаграфічны склад насельніцтва складаецца з альбанцаў (95%), грэкаў (3%) і македонцаў. Каля 70% насельніцтва — мусульмане, 20 % — праваслаўныя хрысьціяне, 10% — каталікі.
Выбітныя асобы
- Ісмаіль Кадарэ — паэт і пісьменьнік
Вонкавыя спасылкі
Альбанія — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў