Людвік I Вялікі: розьніца паміж вэрсіямі
артаграфія |
д Bot: Migrating 34 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q53998 (translate me) |
||
Радок 27: | Радок 27: | ||
{{Link FA|hu}} |
{{Link FA|hu}} |
||
[[be:Людовік Венгерскі]] |
|||
[[bg:Лайош I Велики]] |
|||
[[bs:Ludovik I, kralj Ugarske]] |
|||
[[ca:Lluís I d'Hongria]] |
|||
[[cs:Ludvík I. Veliký]] |
|||
[[de:Ludwig I. (Ungarn)]] |
|||
[[et:Lajos I]] |
|||
[[el:Λουδοβίκος Α΄ της Ουγγαρίας]] |
|||
[[en:Louis I of Hungary]] |
|||
[[es:Luis I de Hungría]] |
|||
[[eo:Ludoviko la 1-a (Hungario)]] |
|||
[[fa:لایوش یکم]] |
|||
[[fr:Louis Ier de Hongrie]] |
|||
[[hr:Ludovik I. Anžuvinac]] |
|||
[[id:Lajos I dari Hongaria]] |
|||
[[it:Luigi I d'Ungheria]] |
|||
[[he:לאיוש הראשון, מלך הונגריה]] |
|||
[[ka:ლუი I (პოლონეთი)]] |
|||
[[la:Ludovicus I (rex Hungariae)]] |
|||
[[lv:Lajošs I Lielais]] |
|||
[[hu:I. Lajos magyar király]] |
|||
[[nl:Lodewijk I van Hongarije]] |
|||
[[ja:ラヨシュ1世]] |
|||
[[pl:Ludwik Węgierski]] |
|||
[[pt:Luís I da Hungria]] |
|||
[[ro:Ludovic I al Ungariei]] |
|||
[[ru:Людовик I Великий]] |
|||
[[sk:Ľudovít I. (Uhorsko)]] |
|||
[[sr:Лајош I Анжујски]] |
|||
[[sh:Ludovik I. Veliki]] |
|||
[[fi:Ludvig I Suuri (Unkari)]] |
|||
[[sv:Ludvig I av Ungern]] |
|||
[[uk:Людвік I Великий]] |
|||
[[zh:拉约什一世]] |
Вэрсія ад 17:24, 8 сакавіка 2013
Лю́двік I Вялі́кі (Loys, Lajos, Ludwik Węgierski; 5 сакавіка 1326 — 11 верасьня 1382) — кароль Вугоршчыны (Лаяш, з 1342 году) і Польшчы (Людвік, з 17 лістапада 1370 году).
З францускай дынастыі Анжу. Сын караля Карла Робэрта Анжуйскага і Эльжбеты, сястры польскага караля Казіміра III, з 1335 году палітычны саюзнік апошняга, спадкаемца польскага трону. З 1340 году дапамагаў Казімеру ў барацьбе за Галіцка-Валынскае княства, праследуючы пры гэтым вугорскія інтарэсы, што выклікала яго сутыкненьне з валынскім князем Любартам. У лютым 1345 году удзельнічаў у бесьпасьпяховым паходзе крыжакоў у бок Трокаў. Прымаў актыўны ўдзел у паходах Казіміра на Валынь, Падляшша й Берасьцейшчыну ў 1349—1351 гадах, у ходзе якіх вугорскія войскі часова авалодвалі паўднёва-заходнімі землямі ВКЛ. Асабліва няўдалай для ВКЛ была вайна ў ліпені — жніўні 1351 году, калі Людвік захапіў у палон Любарта і Кейстута. 15 жніўня 1351 году прымусіў іх падпісаць дагавор, паводле якога ВКЛ мусіла заплаціць вялікі выкуп, адмаўлялася ад прэтэнзіяў на Галічыну. Дагавор вядомы з хронікі ананімнага вугорскага манаха-францысканца, удзельніка выправы Людвіка (магчыма, Янаша Кецьі). Кейстут разам зь Людвікам адправіўся ў Вугоршчыну як гарант дагавора і для хрышчэньня, але здолеў уцячы. У 1354 годзе Людвік паранены пры асадзе літоўскай крэпасці Белз на захадзе Валыні. Пасьля заняцьця польскага трону ўзнавіў войны з ВКЛ (1372—1377), у выніку якіх Белз і Холм далучаныя да Галічыны (якая пры Людвіку часова ўвайшла ў склад Вугоршчыны, што выклікала незадавальненьне польскіх фэадалаў), а Любарт, як і падольскія князі Аляксандар і Барыс Карыятавічы і ратненскі князь Фёдар Альгердавіч (якому належаў і Кобрынь з акругай) былі вымушаны прызнаць сюзэрэнітэт Вугоршчыны. Некалькі разоў высоўваў праекты хрысьціянізацыі Літвы. Ініцыяваў стварэньне Луцкай каталіцкай япархіі ў 1375 годзе, юрысдыкцыя якой ахоплівала і паўднёва-заходнія землі сучаснай Беларусі, на якія пазьней, у XIV—XVIII стагодзьдзях, пашыраліся вугорскія экспансіянісцкія пляны (глядзіце Радноцкі дагавор 1656 году й інш.)
Праўленьне Людвіка супала з «залатым векам» эўрапейскага рыцарства, да пашырэньня ідэалёгіі й эстэтыкі якога ў Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропе ён істотна прычыніўся. Празваны вугорскіямі гісторыкамі Вялікім за значнае пашырэньне межаў каралеўства, якое пры ім зазнала росквіт эканомікі і культуры: адчынены першы ўнівэрсытэт у горадзе Печ, пачаў чаканіцца залаты дукат, які ў XIV—XVI стагодзьдзях адыгрываў ролю рэгіянальнай залатой валюты Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы, у тым ліку Літвы («залаты вгорскі»). У 1374 годзе выдаў першы агульнапольскі (Кошыцкі) прывілей, паводле якога шляхце гарантаваўся ўзровень імунітэту, якім дагэтуль карысталіся толькі вышэйшыя фэадалы (асабістая недатыкальнасьць, сымбалічныя падаткі на карысьць дзяржаўнага скарбу й інш.), што паклала пачатак стварэньню асаблівага дзяржаўнага лада Польшчы, а ў будучым і ВКЛ. Пасьля сьмерці Людвіка польскай каралевай была абрана яго дачка Ядвіга.
Літаратура
- Алесь Белы // . — Мн.: .
- Historiae Hungaricae Fontes Domestici. V. III, Lipsiae, 1884.
- Dabrowski J. Ostatnie lata Ludwika Wielkiego. Krakow, 1918.
- Halecki O. O genezie i znaczeniu rzadow andegawenskich w Polsce // Kwartalnik historyczny. R. 35. Lwow, 1921.
- Sacerdoteanu A. Lupta moldovenilor cu litvanii in 1377. Bucuresti, 1936.
- Шабульдо Ф. М. Земли Юго-Западной Руси в составе Великого княжества Литовского. К., 1987.
Вонкавыя спасылкі
Людвік I Вялікі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў