Кірыліца: розьніца паміж вэрсіямі
д r2.7.3) (робат дадаў: zh-yue:西里爾字母 |
д Bot: Migrating 115 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q8209 (translate me) |
||
Радок 218: | Радок 218: | ||
[[Катэгорыя:Кірыліца| ]] |
[[Катэгорыя:Кірыліца| ]] |
||
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] |
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] |
||
[[af:Cyrilliese alfabet]] |
|||
[[als:Kyrillisches Alphabet]] |
|||
[[ar:أبجدية كيريلية]] |
|||
[[an:Alfabeto cirilico]] |
|||
[[ast:Alfabetu cirílicu]] |
|||
[[az:Kiril əlifbası]] |
|||
[[bjn:Abjad Sirilik]] |
|||
[[zh-min-nan:Kyril jī]] |
|||
[[ba:Кирил алфавиты]] |
|||
[[be:Кірыліца]] |
|||
[[bg:Кирилица]] |
|||
[[br:Lizherenneg kirillek]] |
|||
[[ca:Alfabet ciríl·lic]] |
|||
[[cv:Кириллица]] |
|||
[[cs:Cyrilice]] |
|||
[[cy:Yr wyddor Gyrilig]] |
|||
[[da:Kyrilliske alfabet]] |
|||
[[de:Kyrillisches Alphabet]] |
|||
[[dsb:Kyriliski alfabet]] |
|||
[[et:Kirillitsa]] |
|||
[[el:Κυριλλικό αλφάβητο]] |
|||
[[en:Cyrillic script]] |
|||
[[es:Alfabeto cirílico]] |
|||
[[eo:Cirila alfabeto]] |
|||
[[eu:Alfabeto ziriliko]] |
|||
[[fa:الفبای سیریلیک]] |
|||
[[hif:Cyrillic akchhar]] |
|||
[[fr:Alphabet cyrillique]] |
|||
[[fy:Sirillyske alfabet]] |
|||
[[fur:Alfabet cirilic]] |
|||
[[ga:Aibítir Choireallach]] |
|||
[[gv:Abbyrlhit Kyrillagh]] |
|||
[[gd:Aibidil Cirillach]] |
|||
[[gl:Alfabeto cirílico]] |
|||
[[gan:西里爾字母]] |
|||
[[got:𐌺𐌹𐍂𐌹𐌻𐍃 𐌰𐌶𐌱𐌰𐌲𐌴𐌳𐌰]] |
|||
[[xal:Кирилл бичлт]] |
|||
[[ko:키릴 문자]] |
|||
[[hy:Կիրիլիցա]] |
|||
[[hi:सीरिलिक लिपि]] |
|||
[[hsb:Kyriliski alfabet]] |
|||
[[hr:Ćirilica]] |
|||
[[io:Kirila alfabeto]] |
|||
[[id:Alfabet Sirilik]] |
|||
[[os:Кириллон алфавит]] |
|||
[[is:Kýrillískt stafróf]] |
|||
[[it:Alfabeto cirillico]] |
|||
[[he:אלפבית קירילי]] |
|||
[[jv:Aksara Sirilik]] |
|||
[[krc:Кириллица]] |
|||
[[ka:კირილიცა]] |
|||
[[kk:Кириллица]] |
|||
[[sw:Kikyrili]] |
|||
[[ht:Alfabèt sirilik]] |
|||
[[la:Abecedarium Cyrillicum]] |
|||
[[lv:Kirilica]] |
|||
[[lb:Kyrillescht Alphabet]] |
|||
[[lt:Kirilica]] |
|||
[[hu:Cirill ábécé]] |
|||
[[mk:Кирилица]] |
|||
[[ml:സിറിലിക് അക്ഷരമാല]] |
|||
[[mr:सिरिलिक वर्णमाला]] |
|||
[[arz:حروف كيريلى]] |
|||
[[mzn:سیریلیک الفبا]] |
|||
[[ms:Abjad Cyril]] |
|||
[[mn:Кирилл үсэг]] |
|||
[[nah:Cirilo īmachiyōtlahtōltecpantiliz]] |
|||
[[nl:Cyrillisch alfabet]] |
|||
[[ja:キリル文字]] |
|||
[[no:Det kyrilliske alfabetet]] |
|||
[[nn:Det kyrilliske alfabetet]] |
|||
[[nrm:A b c Cyrillique]] |
|||
[[oc:Alfabet cirillic]] |
|||
[[uz:Kirill alifbosi]] |
|||
[[pnb:سریلک الفابٹ]] |
|||
[[pcd:Alfabet cirilike]] |
|||
[[nds:Kyrillisch Alphabet]] |
|||
[[pl:Cyrylica]] |
|||
[[pt:Alfabeto cirílico]] |
|||
[[ro:Alfabetul chirilic]] |
|||
[[qu:Kirilitsa]] |
|||
[[rue:Кіріліця]] |
|||
[[ru:Кириллица]] |
|||
[[sah:Кириллица]] |
|||
[[se:Kyrillalaš alfabehta]] |
|||
[[sq:Alfabeti cirilik]] |
|||
[[simple:Cyrillic alphabet]] |
|||
[[sk:Cyrilika]] |
|||
[[sl:Cirilica]] |
|||
[[cu:Словѣньска аꙁъбоукꙑ]] |
|||
[[sr:Ћирилица]] |
|||
[[sh:Ćirilica]] |
|||
[[su:Alfabét Kirilik]] |
|||
[[fi:Kyrillinen kirjaimisto]] |
|||
[[sv:Kyrilliska alfabetet]] |
|||
[[tl:Alpabetong Siriliko]] |
|||
[[ta:சிரில்லிக் எழுத்துக்கள்]] |
|||
[[kab:Ssirilik]] |
|||
[[roa-tara:Alfabbète cirilleche]] |
|||
[[tt:Кириллица]] |
|||
[[th:อักษรซีริลลิก]] |
|||
[[tg:Алифбои кирилликӣ]] |
|||
[[tr:Kiril alfabesi]] |
|||
[[uk:Кирилиця]] |
|||
[[ur:سیریلیک رسمِ خط]] |
|||
[[vep:Kirilline kirjamišt]] |
|||
[[vi:Bảng chữ cái Kirin]] |
|||
[[vo:Lafab kirilik]] |
|||
[[zh-classical:西里爾字母]] |
|||
[[war:Ciriliko nga Abakadahan]] |
|||
[[yi:קירילישער שריפט]] |
|||
[[zh-yue:西里爾字母]] |
|||
[[diq:Alfabey Kiril]] |
|||
[[bat-smg:Kėrėlėca]] |
|||
[[zh:西里尔字母]] |
Вэрсія ад 17:23, 8 сакавіка 2013
Кіры́ліца (кірылічны альфабэт, кірылічная абэцэда або кірылічная азбука) — альфабэт[1], якім паслугуюцца шэсьць славянскіх моваў — баўгарская, беларуская, македонская, расейская, сэрбская і ўкраінская, а таксама некалькі дзясяткаў іншых моваў былога СССР і краінаў Азіі.
Кірыліца разьвілася з глаголіцы, якую ў 9-м стагодзьдзі распрацавалі два браты Кірыла і Мяфодзій (Мятодый). У адрозьненьні ад глаголіцы кірыліца мае значна больш падабенства да грэцкага альфабэту. Што да гісторыі стварэньня кірыліцы, навукоўцы пакуль не прыйшлі да канчатковага кансэнсусу. Найбольш верагодным стваральнікам кірыліцы лічыцца Клімэнт з Охрыду, вучань братоў Кірылы і Мяфодзія.
Альфабэты славянскіх моваў
Беларускі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж | З з | І і | Й й |
К к | Л л | М м | Н н | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ў ў |
Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
- Ґ ґ – ужывалася да 1933 году, а таксама ўжываецца цяпер у мовазнаўчых тэкстах. Некаторыя мовазнаўцы выступаюць за вяртаньне літары ў альфабэт. (Месца - пасьля Г);
- ДЖ дж – дзьве літары, але адзін гук. У некаторых публікацыях пазначаецца ў альфабэце пасьля Д;
- ДЗ дз – так сама, як і ДЖ.
Баўгарскі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ж ж | З з | И и | Й й | К к |
Л л | М м | Н н | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ф ф | Х х |
Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ь ь | Ю ю | Я я |
Як беларускі, апрача:
- Няма Ў;
- Няма Ё;
- И замест І;
- Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
- Щ вымаўляецца "шт";
- Ъ – галосны гук (шва).
Македонскі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Ѓ ѓ | Е е | Ж ж | З з | Ѕ ѕ | И и |
Ј ј | К к | Л л | Љ љ | М м | Н н | Њ њ | О о | П п | Р р | С с |
Т т | Ќ ќ | У у | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Џ џ | Ш ш |
Як беларускі, апрача:
- Няма Ў;
- Няма Ё;
- И замест І;
- Няма Й (замест яго J);
- Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
- Љ љ – мяккі эль;
- Њ њ – мяккі энь;
- Ѓ ѓ - мяккі ~"гь";
- Ќ ќ - мяккі ~"кь";
- Џ, џ - як беларускі "дж";
- Ѕ, ѕ - як беларускі "дз";
- Няма Ю і Я;
Расейскі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й |
К к | Л л | М м | Н н | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ф ф |
Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Як беларускі, апрача:
- Няма Ў;
- И замест І;
- Щ щ – мяккі доўгі "ш" (некаторыя лінгвісты ўважаюць за асобны гук). Там, дзе звычайна ў беларускай мове ўжываецца "шч";
- Ъ ъ – цьвёрды знак. Адыгрывае тую ж ролю, што апостраф у беларускай мове;
- Г г – выбухны гук, адпавядае нашаму Ґ, а не Г;
- Ё ё — ужываецца факультатыўна, пры ўпарадкаваньні паводле альфабэту не адрозьніваецца ад Е е.
Стараславянская азбука
пачатак
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Є є | Ж ж | Ѕ ѕ | З з | І і | Ї ї |
И и | Ћ ћ | К к | Л л | М м | Н н | О о | Ѻ ѻ | П п | Р р | С с |
Т т | Ѹ ѹ | Ф ф | Ѳ ѳ | Х х | Ѡ ѡ | Ѿ ѿ | Щ щ | Ц ц | Ч ч | Ш ш |
Ъ ъ | ЪІ ъі | Ь ь | Ѣ ѣ | Ю ю | Я я | Ѥ ѥ | Ѧ ѧ | Ѫ ѫ | Ѩ ѩ | Ѭ ѭ |
Ѯ ѯ | Ѱ ѱ | Ѵ ѵ |
канец
Сучасны сэрбскі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Ђ ђ | Е е | Ж ж | З з | И и | Ј ј |
К к | Л л | Љ љ | М м | Н н | Њ њ | О о | П п | Р р | С с | Т т |
Ћ ћ | У у | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Џ џ | Ш ш |
Як беларускі, апрача:
- Няма Ў;
- Няма Ё;
- И замест І;
- Няма Й (замест яго J);
- Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
- Љ љ – мяккі эль;
- Њ њ – мяккі энь;
- Ђ ђ - мяккі ~"дзь";
- Ћ, ћ - мяккі ~"ть";
- Џ, џ - як беларускі "дж";
- Няма Ю і Я.
Украінскі альфабэт
А а | Б б | В в | Г г | Ґ ґ | Д д | Е е | Є є | Ж ж | З з | И и |
І і | Ї ї | Й й | К к | Л л | М м | Н н | О о | П п | Р р | С с |
Т т | У у | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ю ю | Я я | Ь ь |
Як беларускі, апрача:
- Няма Ў;
- Няма Ы;
- Няма Ё;
- Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
- Є є – вымаўляецца як беларускі Е;
- Щ щ – вымаўляецца як беларускі "шч";
- И и – вымаўляецца як беларускі Ы;
- Ї ї - вымаўляцца як беларускі ЙІ;
Іншыя мовы
Акрамя вышэй названых шасьці славянскіх моваў, нейкай формай кірылічнага альфабэту карыстаюцца (або карысталіся) наступныя мовы:
- Славянскія
- Русінская мова
- Царкоўнаславянская мова
- Каўказскія
- Кітайскія
- Дунганская
- Чукоцка-камчацкія
- Карацкая
- Чукоцкая
- Уральскія
- Індаарыйскія
- Цыганская (у Сэрбіі й былым СССР)
- Індаіранскія
- Асэтынская
- Курдзкая (у былым СССР)
- Таджыцкая
- Мангольскія
- Бурацкая
- Калмыцкая
- Мангольская
- Раманскія
- Румынская/малдаўская — гл. Малдаўская кірыліца
- Тунгускія
- Нанайская
- Эвэнк
- Цюркскія
Заўвагі
- ^ Заўважым, што ў беларускай мове ёсьць тэндэнцыя называць лацінкавыя альфабэты "абэцэдай" (A B C D), а кірылічныя альфабэты — "азбукай" (Аз Бука).
Вонкавыя спасылкі
Кірыліца — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў