Уладзімер Ленін: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
– непацьверджаныя зьвесткі
Jarash (гутаркі | унёсак)
выпраўленьне спасылак
Радок 2: Радок 2:
{{Палітык
{{Палітык
|імя = Уладзімер Ільліч Ульянаў (Ленін)
|імя = Уладзімер Ільліч Ульянаў (Ленін)
|жанчына =
|выява = Bundesarchiv Bild 183-71043-0003, Wladimir Iljitsch Lenin.jpg
|выява = Bundesarchiv Bild 183-71043-0003, Wladimir Iljitsch Lenin.jpg
|памер = 250px
|памер = 250px
|подпіс_пад_выявай = Уладзімер Ільліч Ленін
|подпіс_пад_выявай = Уладзімер Ільліч Ленін
|пасада = першы кіраўнік [[СССР|Савецкай дзяржавы]]
|пасада = першы кіраўнік [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкай дзяржавы]]
|пачатак_тэрміну =
|пачатак_тэрміну = 1917
|канец_тэрміну =
|канец_тэрміну = 1923
|прэзыдэнт =
|прэзыдэнт =
|прэм'ер-міністар =
|прэм'ер-міністар =
|папярэднік =
|папярэднік =
|наступнік = [[Аляксей Рыкаў]]
|наступнік = [[Аляксей Рыкаў]]
|дата_нараджэньня = [[22 красавіка]] [[1870]]
|дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|22|4|1870|0|1}}
|месца_нараджэньня = [[Сымбірск]]
|месца_нараджэньня = [[Ульянаўск|Сымбірск]]
|дата_сьмерці = [[21 студзеня]] [[1924]]
|дата_сьмерці = {{Памёр|21|1|1924}}
|месца_сьмерці = Сядзіба Горкі, РСФСР
|месца_сьмерці = Сядзіба Горкі, РСФСР
|нацыянальнасьць = [[расейцы|расеец]]
|нацыянальнасьць = [[расейцы|расеец]]
Радок 29: Радок 28:
|узнагароды =
|узнагароды =
}}
}}
'''Уладзі́мер Ільлі́ч Улья́наў''', больш вядомы пад псэўданімам '''Ле́нін''' ({{мова-ru|Владимир Ильич Ленин}}; [[22 красавіка]] [[1870]] — [[21 студзеня]] [[1924]]) — расейскі камуністычны тэарэтык, арганізатар і кіраўнік [[Кастрычніцкая рэвалюцыя|Кастрычніцкай рэвалюцыі]] ў [[Расея|Расеі]], першы кіраўнік [[СССР|Савецкай дзяржавы]].
'''Уладзі́мер Ільлі́ч Улья́наў''', больш вядомы пад псэўданімам '''Ле́нін''' ({{мова-ru|Владимир Ильич Ленин}}; [[22 красавіка]] [[1870]] — [[21 студзеня]] [[1924]]) — расейскі камуністычны тэарэтык, арганізатар і кіраўнік [[Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Кастрычніцкай рэвалюцыі ў Расеі]], першы кіраўнік [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкай дзяржавы]].


== Біяграфія ==
== Біяграфія ==
Уладзімер Ульянаў нарадзіўся ў [[Сымбірск]]у ў сям’і работніка сфэры адукацыі. Паводле этнічнага паходжаньня Ўльянаў меў расейскія, [[калмыкі|калмыцкія]], [[немцы|нямецкія]], [[швэды|швэдзкія]], [[жыды|жыдоўскія]] карані. Ён быў пахрышчаны ў [[праваслаўе]].
Уладзімер Ульянаў нарадзіўся ў [[Ульянаўск|Сымбірску]] ў сям’і работніка сфэры адукацыі. Паводле этнічнага паходжаньня Ўльянаў меў расейскія, [[калмыкі|калмыцкія]], [[немцы|нямецкія]], [[швэды|швэдзкія]], [[Габрэі|габрэйскія]] карані. Ён быў пахрышчаны ў [[праваслаўе]].


У раньнім веку Ўльянаў перажыў дзьве буйныя трагедыі. Першаю сталася сьмерць бацькі ў [[1886]] г.
У раньнім веку Ўльянаў перажыў дзьве буйныя трагедыі. Першаю сталася сьмерць бацькі ў [[1886]] г.


У траўні [[1887]] г. брат Уладзімера Ўльянава Аляксандар быў павешаны за ўдзел у арганізацыі замаху на цара [[Аляксандр III|Аляксандра III]]. Ягоная сястра была трапіла пад хатні арышт у маёнтку Ўльянавых у вёсцы Какушкіна ў 40 км ад [[Казань|Казані]]. Усё гэта радыкалізавала Леніна ад самых малдых гадоў. У савецкай ідэалягічнай міталёгіі гэты эпізод прадстаўляўся як вызначальны для будучай дзейнасьці Леніна.
У траўні [[1887]] г. брат Уладзімера Ўльянава Аляксандар быў павешаны за ўдзел у арганізацыі замаху на цара [[Аляксандар III Раманаў|Аляксандра III]]. Ягоная сястра была трапіла пад хатні арышт у маёнтку Ўльянавых у вёсцы Какушкіна ў 40 км ад [[Казань|Казані]]. Усё гэта радыкалізавала Леніна ад самых малдых гадоў. У савецкай ідэалягічнай міталёгіі гэты эпізод прадстаўляўся як вызначальны для будучай дзейнасьці Леніна.


Уладзімер Ульянаў таксама ўцягваўся ў актыўнасьць марксысцкіх груповак. За ўдзел у пратэстах ён быў выключаны з Казанскага ўнівэрсытэту і працягнуў навучаньне самастойна, у [[1891]] атрымаўшы ліцэнзію на [[Адвакат|адвакацкую]] дзейнасьць. За гэты час ён вывучыў некалькі замежных моваў, пераклаў на расейскую мову Маніфэст Камуністычнай партыі. Таксама Ленін стаўся аўтарам некалькіх тэарэтычных працаў па філязофіі [[марксызм]]у.
Уладзімер Ульянаў таксама ўцягваўся ў актыўнасьць марксысцкіх груповак. За ўдзел у пратэстах ён быў выключаны з Казанскага ўнівэрсытэту і працягнуў навучаньне самастойна, у [[1891]] атрымаўшы ліцэнзію на [[Адвакат|адвакацкую]] дзейнасьць. За гэты час ён вывучыў некалькі замежных моваў, пераклаў на расейскую мову Маніфэст Камуністычнай партыі. Таксама Ленін стаўся аўтарам некалькіх тэарэтычных працаў па філязофіі [[марксізм]]у.


[[Файл:Lenin-1895-mugshot.jpg|міні|Арыштанцкі фотаздымак Леніна]]Пэўны час Ульянаў працаваў у [[Самара|Самары]]. У 1893 ён пераехаў у [[Санкт-Пецярбург]], дзе ўсё больш і больш актыўна займаўся рэвалюцыйнай прапагандай і тэарэтызаваньнямі на марксысцкія тэмы. 7 сьнежня 1895 ён быў арыштаваны і зьняволены на 14 месяцаў, пасьля чаго сасланы ў вёску Шушанскае ў [[Сыбір]]ы.
[[Файл:Lenin-1895-mugshot.jpg|міні|Арыштанцкі фотаздымак Леніна]]Пэўны час Ульянаў працаваў у [[Самара|Самары]]. У 1893 ён пераехаў у [[Санкт-Пецярбург]], дзе ўсё больш і больш актыўна займаўся рэвалюцыйнай прапагандай і тэарэтызаваньнямі на марксысцкія тэмы. 7 сьнежня 1895 ён быў арыштаваны і зьняволены на 14 месяцаў, пасьля чаго сасланы ў вёску Шушанскае ў [[Сыбір]]ы.


У ліпені 1898 Ленін пабраўся шлюбам з Надзеждай Крупскай, таксама сацыялісткай. У красавіку 1899 ён апублікаваў сваю кнігу «Разьвіцьцё капіталізму ў Расеі». У 1900 тэрмін ссылкі скончыўся, і Ленін пачаў шмат вандраваць па Расеі і замежжы. Пэўны час ён жыў у [[Цюрых]]у, [[Жэнэва|Жэнэве]], [[Мюнхен]]е, [[Прага|Празе]], [[Вена|Вене]], [[Манчэстэр]]ы і [[Лёндан]]е. Ульянаў актыўна займаўся публіцыстыкай, прыкладна ў гэты час ён упершыню выкарыстаў [[псэўданім]] «Ленін».
У ліпені 1898 Ленін пабраўся шлюбам з Надзеждай Крупскай, таксама сацыялісткай. У красавіку 1899 ён апублікаваў сваю кнігу «Разьвіцьцё капіталізму ў Расеі». У 1900 тэрмін ссылкі скончыўся, і Ленін пачаў шмат вандраваць па Расеі і замежжы. Пэўны час ён жыў у [[Цюрых]]у, [[Жэнэва|Жэнэве]], [[Мюнхэн]]е, [[Прага|Празе]], [[Вена|Вене]], [[Манчэстэр]]ы і [[Лёндан]]е. Ульянаў актыўна займаўся публіцыстыкай, прыкладна ў гэты час ён упершыню выкарыстаў [[псэўданім]] «Ленін».


Ленін быў актыўным сябрам Расейскай Сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі ([[РСДРП]]). У 1903 годзе пасьля расколу партыі, які быў часткова інсьпіраваны ленінавым памфлетам «Што рабіць?», ён узначаліў фракцыю бальшавікоў.
Ленін быў актыўным сябрам Расейскай Сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі ([[РСДРП]]). У 1903 годзе пасьля расколу партыі, які быў часткова інсьпіраваны ленінавым памфлетам «Што рабіць?», ён узначаліў фракцыю бальшавікоў.
Радок 49: Радок 48:


=== 1914—1917 гг. ===
=== 1914—1917 гг. ===
Падчас [[Першая Сусьветная вайна|Першай Сусьветнае вайны]] адбыўся раскол эўрапейскіх левых з-за таго, што некаторыя марксысцкія партыі (у прыватнасьці, у [[Нямеччына|Нямеччыне]]) актыўна падтрымалі свае ўрады ў вайне.
Падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнае вайны]] адбыўся раскол эўрапейскіх левых з-за таго, што некаторыя марксысцкія партыі (у прыватнасьці, у [[Нямеччына|Нямеччыне]]) актыўна падтрымалі свае ўрады ў вайне.


Пасьля [[Лютаўская рэвалюцыя|Лютаўскай рэвалюцыі]] [[1917]] года ў Расеі і зрынаньня цара [[Мікалай II|Мікалая II]], Леніну, які ў той час знаходзіўся ў ізаляванай ад вайны Швайцарыі, было патрэбна тэрмінова вернуцца ў Расею. Зацікаўлены ў дэстабілізацыі свайго ворага-Расеі, нямецкі ўрад дазволіў Ульянаву на цягніку праехаць праз усю Нямеччыну, а пасьля караблём пераехаць у Швэцыю, а адтуль пры дапамозе швэдзкіх камуністаў — у [[Пертаґрад]].
Пасьля [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскай рэвалюцыі 1917 году]] ў Расеі і зрынаньня цара [[Мікалай II|Мікалая II]], Леніну, які ў той час знаходзіўся ў ізаляванай ад вайны Швайцарыі, было патрэбна тэрмінова вернуцца ў Расею. Зацікаўлены ў дэстабілізацыі свайго ворага-Расеі, нямецкі ўрад дазволіў Ульянаву на цягніку праехаць праз усю Нямеччыну, а пасьля караблём пераехаць у Швэцыю, а адтуль пры дапамозе швэдзкіх камуністаў — у Пертаґрад.


16 красавіка 1917 г. Ленін прыбыў у сталіцу Расеі і ўзначаліў бальшавісцкія сілы апублікаваўшы свае [[Красавіцкія тэзы]], дзе заклікаў да бязьлітаснай барацьбы супраць расейскага Часовага ўраду.
16 красавіка 1917 г. Ленін прыбыў у сталіцу Расеі і ўзначаліў бальшавісцкія сілы апублікаваўшы свае [[Красавіцкія тэзы]], дзе заклікаў да бязьлітаснай барацьбы супраць расейскага Часовага ўраду.
Радок 64: Радок 63:
[[8 лістапада]] [[1917]] г. Ленін быў абраны старшынём Савета народных дэпутатаў. Бальшавісцкі ўрад абвесьціў пляны па электрыфікацыі Расеі, пераадоленьню дыскрымінацыі жанчынаў і масавай непісьменнасьці.
[[8 лістапада]] [[1917]] г. Ленін быў абраны старшынём Савета народных дэпутатаў. Бальшавісцкі ўрад абвесьціў пляны па электрыфікацыі Расеі, пераадоленьню дыскрымінацыі жанчынаў і масавай непісьменнасьці.


Адной зь першых задачаў для савецкага ўраду было сканчэньне вайны. Пэўная частка бальшавісцкіх кіраўнікоў ([[Бухарын]]) выступала за працяг вайны супраць Нямеччыны, хтосьці ([[Троцкі]]) выступаў за канцэпцыю «ані міра, ані вайны»: спыненьне баявых дзеяньняў і вяртаньне ўсіх захопленых тэрыторый. Аднак, Ленін настаяў на падпісаньні Берасьцейскай мірнай дамовы, паводле якой Расея выходзіла з вайны і губляла буйныя тэрыторыі на Захадзе. Падпісаньне гэтага міру дадало аргумэнтаў тым, хто абвінавачваў бальшавікоў у прадстаўленьні нямецкіх інтарэсаў.
Адной зь першых задачаў для савецкага ўраду было сканчэньне вайны. Пэўная частка бальшавісцкіх кіраўнікоў ([[Мікалай Бухарын|Бухарын]]) выступала за працяг вайны супраць Нямеччыны, хтосьці ([[Леў Троцкі|Троцкі]]) выступаў за канцэпцыю «ані міра, ані вайны»: спыненьне баявых дзеяньняў і вяртаньне ўсіх захопленых тэрыторый. Аднак, Ленін настаяў на падпісаньні Берасьцейскай мірнай дамовы, паводле якой Расея выходзіла з вайны і губляла буйныя тэрыторыі на Захадзе. Падпісаньне гэтага міру дадало аргумэнтаў тым, хто абвінавачваў бальшавікоў у прадстаўленьні нямецкіх інтарэсаў.


Пасьля паразы бальшавікоў на выбарах ува Ўстаноўчы сход Расеі, Чырвоная гвардыя расстраляла першую сэсію новаабранага сходу. Гэтым пачалося актыўнае гвалтоўнае выцісканьне альтэрнатўыных бальшавікам сілаў з палітычнай арэны.
Пасьля паразы бальшавікоў на выбарах ува Ўстаноўчы сход Расеі, Чырвоная гвардыя расстраляла першую сэсію новаабранага сходу. Гэтым пачалося актыўнае гвалтоўнае выцісканьне альтэрнатўыных бальшавікам сілаў з палітычнай арэны.
Радок 71: Радок 70:




[[Файл:Vladimir Lenin and Joseph Stalin, 1919.jpg|міні|зьлева|Уладзімер Ленін і [[Іосіф Сталін]] у 1919]]
[[Файл:Vladimir Lenin and Joseph Stalin, 1919.jpg|міні|зьлева|Уладзімер Ленін і [[Ёсіф Сталін]] у 1919]]


=== Замах ===
=== Замах ===
Радок 92: Радок 91:


=== Канец жыцьця ===
=== Канец жыцьця ===
Здароўе Леніна было моцна падарванае рэвалюцыяй і замахамі на яго жыцьцё. Мэдычныя тэхналёгіі таго часу не дазвалялі выцягнуць кулю зь яго шыі. У траўні 1922 Ленін меў першы ўдар, ён стаў напалову паралізаваны і ня змог далей выконваць свае абавязкі па кіраваньню краінай. У сьнежні таго ж году адбыўся другі ўдар, і Ленін цалкам адыйшоў ад актыўнай палітычнай дзейнасьці. Трэці ўдар Ленін меў у сакавіку 1923 г., пасьля чаго да канца жыцьця застаўся нямым і цалкам паралізаваным.
Здароўе Леніна было моцна падарванае рэвалюцыяй і замахамі на яго жыцьцё. Мэдычныя тэхналёгіі таго часу не дазвалялі выцягнуць кулю зь яго шыі. У траўні 1922 Ленін меў першы [[Інсульт|ўдар]], ён стаў напалову паралізаваны і ня змог далей выконваць свае абавязкі па кіраваньню краінай. У сьнежні таго ж году адбыўся другі ўдар, і Ленін цалкам адыйшоў ад актыўнай палітычнай дзейнасьці. Трэці ўдар Ленін меў у сакавіку 1923 г., пасьля чаго да канца жыцьця застаўся нямым і цалкам паралізаваным.


Ленін памёр 24 студзеня 1924 году.
Ленін памёр 24 студзеня 1924 году.


=== Пасьля сьмерці ===
=== Пасьля сьмерці ===
Праз тры дні пасьля сьмерці Леніна, горад Петраґрад быў пераназваны ў яго гонар на [[Ленінґрад]]. Зь цела Ўладзімера Ўльянава былі вынятыя вантробы, труп быў забальзамаваны і выстаўлены на сталы паказ у пабудаваным на [[Чырвоная плошча|Чырвонай плошчы]] маўзалеі, дзе ён знаходзіцца і сёньня.
Праз тры дні пасьля сьмерці Леніна, горад Петраґрад быў пераназваны ў яго гонар на Ленінґрад. Зь цела Ўладзімера Ўльянава былі вынятыя вантробы, труп быў забальзамаваны і выстаўлены на сталы паказ у пабудаваным на [[Чырвоная плошча|Чырвонай плошчы]] маўзалеі, дзе ён знаходзіцца і сёньня.


[[Файл:Lenin-Silhoutte.svg|125пкс|зьлева|Стылізаваная выява Леніна]]
[[Файл:Lenin-Silhoutte.svg|125пкс|зьлева|Стылізаваная выява Леніна]]
Культ Леніна стаўся цэнтрам камуністычнай міталёгіі. За гады камуністычнага рэжыму імём Леніна былі называныя дзясяткі гарадоў, вуліцаў, прадпрыемстваў па ўсяму [[СССР]] і краінах сацыялістычнага блёку. Амаль у кожным населеным пункце СССР існаваў помнік Леніну, цэнтральная вуліца і плошча былі названыя ў гонар Леніна. Плынь марксызму, заснаваная Ленінам, атрымала найменьне «[[Марксызм-ленінізм]]», існавалі цэлыя інстытуты вывучэньня ленінскай ідэалёгіі, пры тым, што самі працы Леніна жорстка цэнзураваліся.
Культ Леніна стаўся цэнтрам камуністычнай міталёгіі. За гады камуністычнага рэжыму імём Леніна былі называныя дзясяткі гарадоў, вуліцаў, прадпрыемстваў па ўсяму [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і краінах сацыялістычнага блёку. Амаль у кожным населеным пункце СССР існаваў помнік Леніну, цэнтральная вуліца і плошча былі названыя ў гонар Леніна. Плынь марксызму, заснаваная Ленінам, атрымала найменьне «[[Марксызм-ленінізм]]», існавалі цэлыя інстытуты вывучэньня ленінскай ідэалёгіі, пры тым, што самі працы Леніна жорстка цэнзураваліся.


Пасьля падзеньня камунізму, ува Ўсходняй Эўропе большасьць помнікаў Леніну былі зрынутыя, вуліцы пераназваныя назад. Аднак, на постсавецкай прасторы дагэтуль шмат ленінскіх помнікаў і назваў. Ленінґрад быў у 1991 годзе пераназваны назад на [[Санкт-Пецярбург]], аднак [[Ленінґрадзкая вобласьць]] і горад [[Ульянаўск]] (былы Сімбірск) захавалі свае савецкія назвы.
Пасьля падзеньня камунізму, ува Ўсходняй Эўропе большасьць помнікаў Леніну былі зрынутыя, вуліцы пераназваныя назад. Аднак, на постсавецкай прасторы дагэтуль шмат ленінскіх помнікаў і назваў. Ленінґрад быў у 1991 годзе пераназваны назад на [[Санкт-Пецярбург]], аднак [[Ленінґрадзкая вобласьць]] і горад [[Ульянаўск]] (былы Сімбірск) захавалі свае савецкія назвы.


== Крыніцы ==
== Крыніцы ==
{{Зноскі}}
{{Крыніцы}}


== Вонкавыя спасылкі ==
== Вонкавыя спасылкі ==
Радок 114: Радок 113:
{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ленін, Уладзімер}}
{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ленін, Уладзімер}}


[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1870 годзе]]
[[Катэгорыя:Расейскія палітыкі]]
[[Катэгорыя:Расейскія палітыкі]]
[[Катэгорыя:Савецкія палітыкі]]
[[Катэгорыя:Савецкія палітыкі]]
Радок 122: Радок 119:
[[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў Расейскай імпэрыі]]
[[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў Расейскай імпэрыі]]
[[Катэгорыя:Сасланыя ў Сыбір]]
[[Катэгорыя:Сасланыя ў Сыбір]]
[[Катэгорыя:Памерлі 21 студзеня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1924 годзе]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Людзі, у гонар якіх названыя вуліцы]]
[[Катэгорыя:Людзі, у гонар якіх названыя вуліцы]]

Вэрсія ад 12:56, 3 сакавіка 2013

Уладзімер Ільліч Ульянаў (Ленін)
Уладзімер Ільліч Ленін
Уладзімер Ільліч Ленін
першы кіраўнік Савецкай дзяржавы
1917 — 1923
Наступнік: Аляксей Рыкаў
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся: 22 красавіка 1870
Сымбірск
Памёр: 21 студзеня 1924
Сядзіба Горкі, РСФСР
Партыя: РСДРП, потым РКП (б)
Сужэнец: Надзея Крупская
Каханка — Інэса Арманд[1][2]
Бацька: Ульянаў Ільля Мікалаевіч
Маці: Ульянава Марыя Аляксандраўна
Адукацыя: вышэйшая
Узнагароды:

Уладзі́мер Ільлі́ч Улья́наў, больш вядомы пад псэўданімам Ле́нін (па-расейску: Владимир Ильич Ленин; 22 красавіка 1870 — 21 студзеня 1924) — расейскі камуністычны тэарэтык, арганізатар і кіраўнік Кастрычніцкай рэвалюцыі ў Расеі, першы кіраўнік Савецкай дзяржавы.

Біяграфія

Уладзімер Ульянаў нарадзіўся ў Сымбірску ў сям’і работніка сфэры адукацыі. Паводле этнічнага паходжаньня Ўльянаў меў расейскія, калмыцкія, нямецкія, швэдзкія, габрэйскія карані. Ён быў пахрышчаны ў праваслаўе.

У раньнім веку Ўльянаў перажыў дзьве буйныя трагедыі. Першаю сталася сьмерць бацькі ў 1886 г.

У траўні 1887 г. брат Уладзімера Ўльянава Аляксандар быў павешаны за ўдзел у арганізацыі замаху на цара Аляксандра III. Ягоная сястра была трапіла пад хатні арышт у маёнтку Ўльянавых у вёсцы Какушкіна ў 40 км ад Казані. Усё гэта радыкалізавала Леніна ад самых малдых гадоў. У савецкай ідэалягічнай міталёгіі гэты эпізод прадстаўляўся як вызначальны для будучай дзейнасьці Леніна.

Уладзімер Ульянаў таксама ўцягваўся ў актыўнасьць марксысцкіх груповак. За ўдзел у пратэстах ён быў выключаны з Казанскага ўнівэрсытэту і працягнуў навучаньне самастойна, у 1891 атрымаўшы ліцэнзію на адвакацкую дзейнасьць. За гэты час ён вывучыў некалькі замежных моваў, пераклаў на расейскую мову Маніфэст Камуністычнай партыі. Таксама Ленін стаўся аўтарам некалькіх тэарэтычных працаў па філязофіі марксізму.

Арыштанцкі фотаздымак Леніна

Пэўны час Ульянаў працаваў у Самары. У 1893 ён пераехаў у Санкт-Пецярбург, дзе ўсё больш і больш актыўна займаўся рэвалюцыйнай прапагандай і тэарэтызаваньнямі на марксысцкія тэмы. 7 сьнежня 1895 ён быў арыштаваны і зьняволены на 14 месяцаў, пасьля чаго сасланы ў вёску Шушанскае ў Сыбіры.

У ліпені 1898 Ленін пабраўся шлюбам з Надзеждай Крупскай, таксама сацыялісткай. У красавіку 1899 ён апублікаваў сваю кнігу «Разьвіцьцё капіталізму ў Расеі». У 1900 тэрмін ссылкі скончыўся, і Ленін пачаў шмат вандраваць па Расеі і замежжы. Пэўны час ён жыў у Цюрыху, Жэнэве, Мюнхэне, Празе, Вене, Манчэстэры і Лёндане. Ульянаў актыўна займаўся публіцыстыкай, прыкладна ў гэты час ён упершыню выкарыстаў псэўданім «Ленін».

Ленін быў актыўным сябрам Расейскай Сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі (РСДРП). У 1903 годзе пасьля расколу партыі, які быў часткова інсьпіраваны ленінавым памфлетам «Што рабіць?», ён узначаліў фракцыю бальшавікоў.

У 1906 г. Ульянаў быў браны ў прэзыдыюм РСДРП. У 1907 ён дзеля бясьпекі пераехаў у Фінляндыю, працягваў шмат вандраваць і ўдзельнічаць у агульнаэўрапейскіх лявацкіх сходках.

1914—1917 гг.

Падчас Першай сусьветнае вайны адбыўся раскол эўрапейскіх левых з-за таго, што некаторыя марксысцкія партыі (у прыватнасьці, у Нямеччыне) актыўна падтрымалі свае ўрады ў вайне.

Пасьля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 году ў Расеі і зрынаньня цара Мікалая II, Леніну, які ў той час знаходзіўся ў ізаляванай ад вайны Швайцарыі, было патрэбна тэрмінова вернуцца ў Расею. Зацікаўлены ў дэстабілізацыі свайго ворага-Расеі, нямецкі ўрад дазволіў Ульянаву на цягніку праехаць праз усю Нямеччыну, а пасьля караблём пераехаць у Швэцыю, а адтуль пры дапамозе швэдзкіх камуністаў — у Пертаґрад.

16 красавіка 1917 г. Ленін прыбыў у сталіцу Расеі і ўзначаліў бальшавісцкія сілы апублікаваўшы свае Красавіцкія тэзы, дзе заклікаў да бязьлітаснай барацьбы супраць расейскага Часовага ўраду.

Файл:Soviet Union, Lenin (55).jpg
Ленін на трыбуне. З фотаздымку была выразаная частка, на якой быў бачны Леў Троцкі

Часовы ўрад абвесьціў Леніна агентам Нямеччыны.

Пасьля паразы бальшавісцкага паўстаньня ў ліпені, Ленін зноў зьбег у Фінляндыю, дзе выдаў сваю працу «Дзяржава і рэвалюцыя», у якой на базе цытатаў і ўласных інтэрпрэтацый працаў Маркса і Энґельса заклікаў да стварэньня формы кіраваньня грамадзтвам на аснове рабочых і сялянскіх радаў («саветаў»).

У кастрычніку Ленін вернуўся ў Петраґрад і ўзначаліў бальшавісцкі Кастрычніцкі пераварот. Падзеньне Зімовага палацу ў ноч з 7 на 8 лістапада адзначыла сабой пачатак больш як 70-гадовага савецкага рэжыму ў Расеі.

На чале савецкай дзяржавы

8 лістапада 1917 г. Ленін быў абраны старшынём Савета народных дэпутатаў. Бальшавісцкі ўрад абвесьціў пляны па электрыфікацыі Расеі, пераадоленьню дыскрымінацыі жанчынаў і масавай непісьменнасьці.

Адной зь першых задачаў для савецкага ўраду было сканчэньне вайны. Пэўная частка бальшавісцкіх кіраўнікоў (Бухарын) выступала за працяг вайны супраць Нямеччыны, хтосьці (Троцкі) выступаў за канцэпцыю «ані міра, ані вайны»: спыненьне баявых дзеяньняў і вяртаньне ўсіх захопленых тэрыторый. Аднак, Ленін настаяў на падпісаньні Берасьцейскай мірнай дамовы, паводле якой Расея выходзіла з вайны і губляла буйныя тэрыторыі на Захадзе. Падпісаньне гэтага міру дадало аргумэнтаў тым, хто абвінавачваў бальшавікоў у прадстаўленьні нямецкіх інтарэсаў.

Пасьля паразы бальшавікоў на выбарах ува Ўстаноўчы сход Расеі, Чырвоная гвардыя расстраляла першую сэсію новаабранага сходу. Гэтым пачалося актыўнае гвалтоўнае выцісканьне альтэрнатўыных бальшавікам сілаў з палітычнай арэны.

Бальшавікі сфармавалі кааліцыйны ўрад з Партыяй сацыялістаў-рэвалюцыянэраў. Аднак, урад распаўся пасьля таго, як СР не падтрымалі Берасьцейскую мірную дамову і далучыліся да апазыцыі бальшавікам. Бальшавікі распачалі масавыя рэпрэсіі, для чаго, у прыватнасьці, была створаная ЧК.


Файл:Vladimir Lenin and Joseph Stalin, 1919.jpg
Уладзімер Ленін і Ёсіф Сталін у 1919

Замах

14 студзеня 1918 пасьля публічнага выступу на Леніна быў зьдзейсьнены першы замах. 30 жніўня 1918 года Фані Каплан, сябра партыі сацыялістаў-рэвалюцыянэраў, зрабіла другі замах на Леніна, цяжка яго параніўшы. Ленін аправіўся пасьля ранаў, але яго здароўе было істотна падарванае.

Грамадзянская вайна ў Расеі

У адказ на разгортваючуюся масавую антыбальшавісцкую барацьбу, «чырвоныя» пачалі сэрыю масавых рэпрэсіяў, вядомую як Чырвоны тэрор. Дзясяткі тысячаў сапраўдных ці імаверных ворагаў бальшавісцкага рэжыму былі расстраляныя альбо адпраўленыя ў канцэнтрацыйныя лягеры. Акрамя таго, у сельскіх рэгіёнах пачала разгортвацца палітыка Ваеннага камунізму, пры якой у сялянаў дзеля забесьпячэньня бальшавісцкіх атрадаў гвалтоўна канфіскоўвалася харчаваньне, быдла, пры чым людзі пакідаліся на галодную сьмерць. Ленін быў галоўным інсьпіратарам тэрарыстычнай палітыкі чырвонага ўраду.

Ня гледзячы на падтрымку белага руху з замежжа, чырвоным атрымалася перамагчы ў крывавай грамадзянскай вайне.

Ленінская зьнешняя палітыка

У сакавіку 1919 году Ленін стаў ініцыятарам стварэньня так званага Камуністычнага інтэрнацыяналу, праз заснаваньне якога бальшавікі і іх прыхільнікі ў замежжы адмежаваліся ад агульнага сацыялістычнага руху.

Ленін дэкляраваў сваю прыхільнасьць да нацыянальнай аўтаноміі і абвяшчаў пра канец нацыянальнага прыгнёту і наданьне нацыянальнай незалежнасьці прыгнечаным нацыям.

Апошні фотаздымак Леніна

НЭП

Голад, дрэннае эканамічнае становішча і масавая незадаволенасьць, выкліканыя бальшавісцкай палітыкай «Ваеннага камунізму» і грамадзянскай вайною, прымусіла ленінскі ўрад у 1921 годзе да пераходу да «Новае эканамічнай палітыкі», пры якой дазваляліся пэўныя элемэнты рынкавай эканомікі.

Канец жыцьця

Здароўе Леніна было моцна падарванае рэвалюцыяй і замахамі на яго жыцьцё. Мэдычныя тэхналёгіі таго часу не дазвалялі выцягнуць кулю зь яго шыі. У траўні 1922 Ленін меў першы ўдар, ён стаў напалову паралізаваны і ня змог далей выконваць свае абавязкі па кіраваньню краінай. У сьнежні таго ж году адбыўся другі ўдар, і Ленін цалкам адыйшоў ад актыўнай палітычнай дзейнасьці. Трэці ўдар Ленін меў у сакавіку 1923 г., пасьля чаго да канца жыцьця застаўся нямым і цалкам паралізаваным.

Ленін памёр 24 студзеня 1924 году.

Пасьля сьмерці

Праз тры дні пасьля сьмерці Леніна, горад Петраґрад быў пераназваны ў яго гонар на Ленінґрад. Зь цела Ўладзімера Ўльянава былі вынятыя вантробы, труп быў забальзамаваны і выстаўлены на сталы паказ у пабудаваным на Чырвонай плошчы маўзалеі, дзе ён знаходзіцца і сёньня.

Стылізаваная выява Леніна
Стылізаваная выява Леніна

Культ Леніна стаўся цэнтрам камуністычнай міталёгіі. За гады камуністычнага рэжыму імём Леніна былі называныя дзясяткі гарадоў, вуліцаў, прадпрыемстваў па ўсяму СССР і краінах сацыялістычнага блёку. Амаль у кожным населеным пункце СССР існаваў помнік Леніну, цэнтральная вуліца і плошча былі названыя ў гонар Леніна. Плынь марксызму, заснаваная Ленінам, атрымала найменьне «Марксызм-ленінізм», існавалі цэлыя інстытуты вывучэньня ленінскай ідэалёгіі, пры тым, што самі працы Леніна жорстка цэнзураваліся.

Пасьля падзеньня камунізму, ува Ўсходняй Эўропе большасьць помнікаў Леніну былі зрынутыя, вуліцы пераназваныя назад. Аднак, на постсавецкай прасторы дагэтуль шмат ленінскіх помнікаў і назваў. Ленінґрад быў у 1991 годзе пераназваны назад на Санкт-Пецярбург, аднак Ленінґрадзкая вобласьць і горад Ульянаўск (былы Сімбірск) захавалі свае савецкія назвы.

Крыніцы

Вонкавыя спасылкі

Уладзімер Ленінсховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA Шаблён:Link FA