Танк

Танк Т-34-85

Танк (па-ангельску: Tank) — браніраваная баявая машына на гусенічнай хадзе, прызначана для выкарыстаньня ў пярэдняй лініі фронту. Спалучае ў сабе мабільнасьць і абарончыя магчымасьці. Агнявая моц звычайна забясьпечваецца буйнакалібарным гарматным узбраеньнем, якое месьціцца на вежы танка, а таксама другаснымі кулямётамі, у той час як цяжкія дасьпехі й усюдыходная мабільнасьць забясьпечваюць абарону танка й ягонага экіпажу, што дазваляе выконваць усе асноўныя задачы бранятанкавых войскаў у баі.

Танкі былі распрацаваны й ўпершыню выкарыстаны брытанцамі падчас Першай сусьветнай вайны ў якасьці сродку выхаду з тупіку пазыцыйнай вайны. Яны былі ўпершыню разгорнуты ў бітве пры Сомэ ў абмежаванай колькасьці. Падчас будаўніцтва, каб схаваць іхняе сапраўднае прызначэньне ў якасьці зброі, яны былі пазначаны як носьбіты для ўтрыманьня вады й былі названыя «ба́камі» (анг. tank). Аднак ёсьць і іншыя прапанаваныя этымалёгіі паходжаньня назову.

Паміж сусьветнымі войнамі танкі актыўна паляпшаліся. Падчас Другой сусьветнай вайны яны зрабіліся важнай часткай вайсковых фармаваньняў і захоўваюцца ў такой якасьці й па гэты дзень. У часы Другой сусьветнай вайны СССР распрацаваў Т-34, адзін зь лепшых танкаў у эксплюатацыі на працягу ўсёй вайны. Нямецкі плян захопу тэрыторыі СССР базаваўся на стратэгіі, якая абапіралася на масавае выкарыстаньне танкаў пры падтрымцы з боку артылерыі й авіяцыі, каб прарваць фронт праціўніка й выклікаць поўны ягоны крах.

Танкі, створаныя падчас халоднай вайны, вылучаюцца значна большымі памерамі й тоўшчай брані, у адказ на большыя пагрозы падчас боя. Дасягненьні ў галіне вытворчасьці ў канцы халоднай вайны дазволілі наладзіць масаваю вытворчасьць кампазытнай брані. Аспэкты гарматнага абсталяваньня значна зьмяніліся, з-за прагрэса ў дызайне корпуса. Сёньня, баявыя танкі лічацца адным з выключных кампанэнтаў сучаснага войска. Сучасныя танкі рэдка дзейнічаюць у адзіночку, так як яны арганізаваны ў бранятанкавыя адзінкі, якія ўключаюць падтрымку з боку пяхоты, а таксама авіяцыі.

Гісторыя

Зьяўленьне танкаў

Фільм пра танк, створаны падчас Першай сусьветнай вайны

Сваім зьяўленьнем танкі абавязаны Першай сусьветнай вайне. Пасьля адносна кароткага пачатковага манэўранага этапу баявых дзеяньняў на франтах ўсталявалася раўнавага, гэтак званая «Акопная вайна». Глыбока эшалянаваную лінію абароны праціўнікаў было складана прарваць. Звычайны спосаб падрыхтаваць наступ і уклініцца ў абарону праціўніка складаўся ў масіраванага выкарыстаньня артылерыі для разбурэньня абарончых збудаваньняў і зьнішчэньня жывой сілы з наступным уводам у прарыў сваіх войскаў. Аднак высьветлілася, што па пераараным выбухамі й разбураным дарогам, перакрываемага да таго ж крыжаваным агнём з флянгаў «чыстага» прарыву не атрымоўваецца ўвесьці войскі досыць хутка, да таго ж праціўнік па дзеючым чыгуначным і грунтовым дарогам у глыбіні сваёй абароны пасьпяваў падцягваць рэзэрвы й блякаваць прарыў. Таксама разьвіцьцё прарыву абцяжарвалася складанасьцю забесьпячэньня праз лінію фронту.

Яшчэ адным фактарам, якія ператварылі манэўраную вайну ў пазыцыйную, зьяўлялася тое, што нават доўгая артпадрыхтоўка не магла цалкам зьнішчыць усе драцяныя загароды й кулямётныя гнёзды, якія затым моцна скоўвалі дзеяньні пяхоты. У выніку ўзьнікла думка пра прынцыпова новы транспартны сродак з высокай праходнасьцю, дамагчыся якой можна было толькі з дапамогай выкарыстаньня гусенічнага шасі, вялікай агнявой моццу й добрай абароненасьцю, хоць бы супраць кулямётнага й ружэйнага агню. Такі транспартны сродак мог бы з высокай хуткасьцю пераадольваць лінію фронту й ўкліньваецца ў глыбіню абароны праціўніка, ажыцьцяўляючы, па меншай меры, тактычныя абыходы.

Брытанскі танк Марк V

Рашэньне пра пабудову танкаў было прынята ў 1915 годзе практычна адначасова ў Вялікабрытаніі, Францыі й Расеі. Канчаткова первая ангельская мадэль танка была гатовая ў 1916 годзе, калі прайшла ўсе выпрабаваньні, і першы заказ на 100 машын паступіў у вытворчасьць. Гэта быў танк Mark I — даволі недасканалая баявая машына, якая выпускалася ў двух мадыфікацыях — «самец» (з гарматным узбраеньнем ў бакавых спансонах) і «самка» (толькі з кулямётным узбраеньнем). Неўзабаве высьветлілася нізкая эфэктыўнасьць кулямётных «самак», якія не маглі змагацца з бранятэхнікай праціўніка й зь цяжкасьцю зьнішчалі агнявыя кропкі. Тады была выпушчаная абмежаваная сэрыя «самак», у якіх у левым спансоне па-ранейшаму быў кулямёт, а ў правым — гармата. Жаўнеры тут жа трапна ахрысьцілі іх «гермафрадытамі».

Першыя танкі былі выкарыстаны ангельскай арміяй супраць нямецкай войскаў 15 верасьня 1916 году ў Францыі, на рацэ Сомэ. У ходзе бою высьветлілася, што канструкцыя танка недастаткова адпрацавана — з 49 танкаў, якія ангельцы падрыхтавалі для нападу, на зыходныя пазыцыі вылучылася толькі 32, бо 17 танкаў выйшлі з ладу з-за непаладак, а з гэтых танкаў, якія распачалі атаку, 5 затрымалася у балоце й 9 выйшлі з ладу па тэхнічных прычынах. Тым ня менш, нават тыя, што засталіся 18 танкаў змаглі прасунуцца ўглыб абароны на 5 км, прычым страты ў гэтай наступальнай апэрацыі апынуліся ў 20 разоў меншыя за звычайныя. Нягледзячы на тое, што з-за малой колькасьці танкаў фронт не ўдалося прарваць канчаткова, новы від баявой тэхнікі паказаў свае магчымасьці, і як высьветлілася, танкі маюць вялікую будучыню. У першы час пасьля зьяўленьня танкаў на фронце нямецкія жаўнеры баяліся іх панічна.

Галоўныя хаўрусьнікі ангельцаў на заходнім фронце, французы, здолелі распрацаваць і выпусціць вельмі ўдалы, настолькі ўдалы, што ён эксплюатаваўся яшчэ ў пачатку Другой сусьветнай вайны ў войсках Польшчы й Францыі, лёгкі танк Рэно FT-17. Пры канструяваньні гэтага танка ўпершыню былі ўжытыя многія рашэньні, якія сталі затым клясычнымі. Ён меў вежу, якая была здольна на кручэньне, з усталяванай у ёй лёгкай гарматай альбо кулямётам, у адрозненьне ад «спансоннага», гэта значыць у выступах па баках корпуса, разьмяшчэньня ўзбраеньня ў ангельскіх танках, нізкі ўдзельны ціск на грунт, і, як следзтва, высокую праходнасьць, адносна высокую хуткасьць і добрую манэўранасьць.

У Расеі аднымі зь першых былі створаны танк Парахоўшчыкава («Расейкі ўсюдыход») й колавы танк Лебядзенка. Кожны зь іх быў выраблены толькі ў адным экзэмпляры, што тлумачыцца альбо непрактычнай канструкцыяй, альбо «коснасьцю царскага ўрада». У расейскай арміі ў Першай сусьветнай вайне ня было ні айчынных, ні імпартных танкаў. Падчас Грамадзянскай вайны Белая армія выкарыстоўвала танкі, якія яна атрымлівала ад краінаў Антанты ў невялікіх колькасьцях. Адзін з захопленых чырвонаармейцамі танкаў Рэно FT-17 увесну 1919 году быў пасланы ў Маскву, разабраны й дасьледаваны. Такім чынам, праблема стварэньня расейскага танка была вырашана стварэньнем танкаў тыпу М на аснове канструкцыі францускага Рэно FT-17. Першы з танкаў тыпу М атрымаў імя «Змагар за свабоду таварышч Ленін». На працягу 1920—1921 гадоў было выраблена 15 танкаў. Увесну 1921 году ў сувязі з заканчэньнем Грамадзянскай вайны й інтэрвенцыі праект быў згорнуты. У баявых дзеяньнях гэтыя танкі больш не ўдзельнічалі, іх выкарыстоўвалі ў калгасах як трактары й на вайсковых парадах.

Міжваенны пэрыяд

Францускі танк Hotchkiss H-39

У пэрыяд паміж сусьветнымі войнамі ў распрацоўку канструкцый танкаў ўключыліся й іншыя дзяржавы, акрамя Вялікабрытаніі, Францыі й Нямеччыны. У гэты ж час, калі генэральныя штабы й ўрада буйных сусьветных дзяржаваў, цьвяроза ацэньваючы вынікі Першай сусьветнай вайны, разумелі непазбежнасьць будучай, яшчэ больш крывавай вайны, распрацоўваліся й глябальныя стратэгіі баявых дзеяньняў. Прынятая генштабам стратэгія надавала вялікае значэньне танкавым войскам і ставіла адпаведныя задачы перад канструктарамі ўзбраеньняў і заводамі па выпуску танкаў.

У міжваенны пэрыяд танкабудаўнікі й вайскоўцы яшчэ не прыйшлі да адзінага меркаваньня пра аптымальную тактыку прымяненьня танкаў і прынцыпаў будаваньня іхных канструкцыяў, следзтвам чаго стаў выпуск танкаў такіх канструкцыяў, якія пасьля даказалі сваю нежыцьцяздольнасьць, бо былі вузкаспэцыялізаванымі, і не заўсёды выкарыстоўваліся па прызначэньні. Так, лёгкія танкі былі параўнальна слаба браніраванымі, аднак часьцяком і высакахуткаснымі (напрыклад, савецкі БТ-7). Іхняя браня абараняла толькі ад куляў стралковай зброі й снарадных аскепкаў і ў той жа час лёгка прабівалася кулямі процітанкавых стрэльбаў і снарадамі процітанкавых гармат, пачынаючы з калібра 37 мм. Узбраеньне большасьці лёгкіх танкаў гэтага пэрыяду было таксама занадта слабым (калібры артылерыі 25-37 мм), колькасьць экіпажа недастатковай (2-3 чалавека), а ўмовы існаваньня — на мяжы фізыялягічных магчымасьцяў танкістаў. У той жа час, у пачатку 1930-х гадоў, таленавіты амэрыканскі танкавы канструктар Джон Ўолтэр Крысьці стварыў арыгінальную схему незалежнай падвескі. Дастаткова актыўна распрацоўваліся канструкцыі амфібійных і нават авіятранспартабельным танкаў.

Файл:Bt7 6.jpg

БТ-7 з танкавым дэсантам

Беспэрспэктыўнымі апынуліся й маларухомыя шматвежавыя гіганты, якія мелі некалькі рознакаліберныя гарматы й кулямёты, як то францускі 70-тонны Char 2C і савецкі 50-тонны Т-35. Такая схема запатрабавала празьмернага павелічэньня экіпажа (да 10-12 чалавек), што вяло да цяжкасьцей цэнтралізаванага кіраваньня агнём у баявой абстаноўцы. Вялікія памеры, асабліва даўжыня й вышыня, вабілі за сабой дэмаскіроўку й, як следзтва, падвышаную ўразьлівасьць на полі бою. Тагачасныя адаптаваныя карбюратарныя рухавікі авіяцыйнага тыпу прадвызначылі нізкія цягава-дынамічныя якасьці такіх «супэртанкаў», асабліва пры разваротах. У цэлым багацьце недахопаў шматвежавых канструкцыяў прывяло да фактычнай немагчымасьці выкананьня імі ў поўнай меры задачаў, якія стаялі перад цяжкімі танкамі, такім чынам ужо да канца 1930-х гадоў шматвежавая схема фактычна была адвергнутая танкабудаўнікамі ўсіх краін. У міжваенны пэрыяд зьявіліся першыя танкі з дызэльнымі рухавікамі, напрыклад, у Японіі ў 1932 годзе. У СССР ужо ў сярэдзіне 1930-х гадоў была распрацавана праграма шырокай дызэлізацыі танкаў ўсіх клясаў, але рэальна аснасьціць такімі маторамі атрымалася толькі сярэднія й цяжкія машыны. У астатніх краінах дызэльныя маторы на танках ўжываліся параўнальна абмежавана да 1950-х гадоў.

Кантсрукцыя

Кампаноўка

Элемэнты сучаснага танка клясычнай кампаноўкі:
1:Гусенічны рухальнік. 2:Танкавая гармата,3:абарона гусеніц,4:батарэя дымавых гранат (можа адсутнічаць ці быць заменена),5: вежа,6:маторнае аддзяленьне,7:адзін з люкаў вежы,8:спараны кулямёт, 9:Нахільная браня,10:курсавы кулямёт (можа разьмяшчацца ў іншым месцы)

У наш час пераважная большасьць танкаў створана па так званай клясычнай кампанавальнай схеме, асноўнымі прыкметамі якой зьяўляюцца ўсталёўка асноўнага ўзбраеньня (гарматы) у вежы (круцельнай на 360°) і задняе разьмяшчэньне маторна-трансмісійнага аддзяленьня. Выключэннямі тут зьяўляюцца швецкі танк Strv-103 (бязвежавая схема) і ізраільскія танкі «Меркава» мадэлі 1, 2, 3 і 4 зь пярэднім разьмяшчэннем маторна-трансмісійнага аддзяленьня.

Вонкавыя спасылкі

Танк — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў