Менскае ваяводзтва: розьніца паміж вэрсіямі

	Менскае ваяводзтва
	Palatinatus Minscensis
Герб	; Сьцяг
Агульныя зьвесткі
Краіна	ВКЛ
Статус	ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар	Менск
Найбуйнейшыя гарады	Рэчыца, Мазыр
Дата ўтварэньня	1565
Дата скасаваньня	1793
Ваяводы	гл. Менскія ваяводы
Плошча	55 500 км²
Час існаваньня	1566 — 1793
Месцазнаходжаньне Менскага ваяводзтва
	Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 14:22, 2 ліпеня 2011

Ме́нскае ваяво́дзтва (па-лацінску: Palatinatus Minscensis) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Вялікім Княстве Літоўскім. Плошча ваяводзтва складала 55 500 км². Сталіцай зьяўлялася места Менск.

Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «у чырвоным полі рыцар у срэбных латах і са срэбным шчытом з залатым шасьціканцовым крыжом, які заносіць над галавой срэбны меч з залатым этэсам і скача на срэбным кані з залатым ўзбраеньнем, збруяй і вачамі; сядло чырвонае з залатой акантоўкай».^[1] Ваяводзкая харугва была чырвонага («гвазьдзіковага») колеру з выявай гербу Пагоня ў белым полі.^[2]^[3]

Па ўвядзеньні ў 1776 року ваяводскіх мундзіраў, дэпутаты Менскага і Мазырскага паветаў апраналіся ідэнтычна смаленскім — у малінавыя («кармазыновыя») кунтушы зь цёмна-сінімі («гранатовымі») адваротамі, пад імі насілі цёмна-сінія жупаны. Дэпутаты Рэчыцкага павету насілі белая жупаны і такія ж адвароты.

Асноўныя падзеі

1566: у выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы ўтварылася Менскае ваяводзтва на аснове былога аднайменнага княства, рэформа таксама ўсталявала межы ваяводзтва і паветаў — Менскага і Рэчыцкага.
1569: са згоды мясцовай шляхты Мазырскі павет улучылі ў межы ваяводзтва.
1599: у Менску праз рок, па чарзе з Наваградкам, пачалі праводзіцца вясновыя сэсіі Вярхоўнага Трыбунала Вялікага Княства Літоўскага, кожная зь іх працягвалася 22 тыдні, пачынаючы ад панядзелку пасьля Трох Каралёў.
1654—1667: маскоўскія войскі акупавалі значную частку тэрыторыі ваяводзтва.
1662: Барысаўскае староства перайшло ў склад Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва.^[4]
1667: у склад Рэчыцкага павету ўвайшло Лоеўска-Любецкае староства (8 тыс. км²).^[5]
1708: войскі швэдзкага караля Карла XII учынілі значныя разбурэньні на абшарах ваяводзтва, асабліва ў Менскім павеце.
1772: у выніку 1-га падзелу Рэчы Паспалітай страціла значную частку Рэчыцкага павету і ўлучыла ў свой склад рэшту Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва.
1775: у зьвязку з акупацыяй усходніх ваяводзтваў Расейскай імпэрыяй, менскую сэсію Трыбуналу перанесьлі ў Горадню.
20 сьнежня 1793: скасаваньне ваяводзтва ў выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай, яго тэрыторыя ўвайшла ў склад Менскай губэрні Расейскай імпэрыі.

Геаграфія

На поўначы межавала з Полацкім і Віцебскім ваяводзтвамі, на захадзе — зь Віленскім і Наваградзкім ваяводзтвамі, на поўдні зь Берасьцейскім і Кіеўскім ваяводзтвамі, на ўсходзе — з Масковіяй і Амсьціслаўскім ваяводзтвам.^[6] Частка мяжы з Наваградзкім ваяводзтвам праходзіла па рацэ Пціч, да яе упадзеньня ў Прыпяць. На захадзе, ўздоўж ракі Славесна, ішла мяжа зь Берасьцейскім ваяводзтвам.

Тэрыторыя Менскага ваяводства мела форму прастакутніка з нашмат даўжэйшымі заходнім і ўсходнім бакамі. Рака Бярэзіна, якая ад вытоку да вусьця працякала па тэрыторыі ваяводзтва, падзяляла ягоны абшар надвая. У паўночнай частцы Менскага ваяводзтва брала свой выток рака Вяльля. Гэтая частка ваяводзтва ўяўляла шырокія, не вельмі ўраджайныя раўніны, паўднёва-заходняя (Мазырскі павет) — ляжала ў Палесьсі.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

У склад ваяводзтва ўваходзілі 3 паветы:

Назва	Цэнтар	Плошча, тыс. км²	Староствы (дзяржаўныя воласьці)
Менскі павет	Менск	?	Менскае (гродавае) Гайненскае Радашкоўскае Краснасельскае
Мазырскі павет	Мазыр	?	Мазырскае (гродавае) Бчыцкае (Пціцкае)
Рэчыцкі павет	Рэчыца	30,0	Рэчыцкае (гродавае) Бабруйскае Гомельскае Лоеўска-Любецкае Прапоскае Рагачоўскае Чачэрскае

Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Менску, тамака ж склікалася паспалітае рушаньне. У павятовых цэнтрах месьціліся падкаморныя, земскія і гродзкія суды, праходзілі павятовыя соймікі.

Мясцовая шляхта абірала шасьцёх дэпутатаў на вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама шасьцёх дэпутатаў у Вялікалітоўскі вярхоўны трыбул (па тры — на рускую і літоўскую кадэнцыі).

Прававы лад

Мясцовыя органы ўлады валодалі шырокімі паўнамоцтвамі ў вырашэньні ўсіх мясцовых справаў. У сваёй дзейнасьці яны кіраваліся агульнадзяржаўнымі нарматыўнымі актамі, мясцовым звычаёвым правам і актамі мясцовай адміністрацыі. Асобнае кіраваньне ажыцьцяўлялася ў прыватных уладаньнях заможнай шляхты.

Найвышэйшай формай заканадаўства зьяўляліся Статуты Вялікага Княства Літоўскага 1529, 1566, 1588 рокаў. Дзейнасьць усіх службовых асобаў падпарадкоўвалася праву.

Урадоўцы

Менскае ваяводзтва на мапе Рэчы Паспалітай

У сэнаце Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў ваяводзтва прадстаўлялі два сэнатары: ваявода і кашталян.

Ваяводы менскія

Асноўны артыкул: Ваяводы менскія

Паводле Люблінскай уніі ваяводы менскія паводле значначнасьці займалі месцы ў сэнаце пасьля паморскіх і перад інфлянцкімі.^[6]

Кашталяны менскія

Асноўны артыкул: Кашталяны менскія

Паводле Люблінскай уніі кашталяны менскія паводле значначнасьці займалі месцы ў сэнаце пасьля гданьскіх і перад інфлянцкімі.^[6]

Глядзіце таксама

Крыніцы

^ Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском // Материалы исследований О. Однороженко (г. Харьков) и М. В. Ревнивцева (г. Энгельс)
^ Менскае ваяводства // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Мн., 2001. С. 198
^ Вячаслаў Насевіч. Менскае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 288
^ Міхась Мацельскі. Гісторыя Барысава ў датах на сайце газэты «Гоман Барысаўшчыны»
^ Вячаслаў Насевіч. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 39.
^ ^а ^б ^в Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 339

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 339—340
Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885. S. 482
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.
Юхо Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі. — Мн., 1992.
Baliński M., Lipiński T. Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym. T. 3. — Warszawa, 1846.
Любавский М.К. Очерк истории Литовско-Русского государства до Люблинской унии включительно. 2-е выд. — М., 1915.

[1] Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском // Материалы исследований О. Однороженко (г. Харьков) и М. В. Ревнивцева (г. Энгельс)

[2] Менскае ваяводства // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Мн., 2001. С. 198

[3] Вячаслаў Насевіч. Менскае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 288

[4] Міхась Мацельскі. Гісторыя Барысава ў датах на сайце газэты «Гоман Барысаўшчыны»

[5] Вячаслаў Насевіч. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 39.

[sg-6] а ^б ^в Województwo mińskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 339

[kniastva-7] Адміністрацыйныя адзінкі, што выступаюць у крыніцах з назвай княства, без уліку фэўдальных вотчынаў з той жа назвай

[lublin-8] а ^б ^в ^г Перайшло ў склад Польшчы перад складаньнем Люблінскай уніі

[zamojc-9] а ^б Фактычна роўная ваяводзтву

[10] Супольнае падпарадкаваньне Вялікаму Княству Літоўскаму і Каралеўству Польскаму

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[i]

[ii]

[iii]

[iv]

@@ Радок 110: / Радок 110: @@
 У [[Вальны сойм|сэнаце Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў]] ваяводзтва прадстаўлялі два сэнатары: [[ваявода]] і [[кашталян]].
+=== Ваяводы менскія ===
-Ваяводы менскія паводле значначнасьці займалі месцы ў сэнаце пасьля [[паморскае ваяводзтва|паморскіх]] і перад [[інфлянты|інфлянцкімі]], кашталяны — пасьля [[гданьск]]іх і таксама перад інфлянцкімі.<ref name="sg"/>
+{{Асноўны артыкул|Ваяводы менскія}}
+Паводле [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ваяводы менскія паводле значначнасьці займалі месцы ў сэнаце пасьля [[паморскае ваяводзтва|паморскіх]] і перад [[інфлянты|інфлянцкімі]].<ref name="sg"/>
+=== Кашталяны менскія ===
-Менскімі [[ваявода]]мі былі
+{{Асноўны артыкул|Кашталяны менскія}}
-* [[Гаўрыла Іванавіч Гарнастай|Гаўрыла Гарнастай]] ([[22 сакавіка|22.3.]][[1566]] — [[6 ліпеня|6.7.]][[1576]])
+Паводле [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] кашталяны менскія паводле значначнасьці займалі месцы ў сэнаце пасьля [[гданьск]]іх і перад [[інфлянты|інфлянцкімі]].<ref name="sg"/>
-* [[Мікалай Паўлавіч Сапега|Мікалай Сапега]] ([[9 ліпеня|9.7.]][[1576]] — [[6 красавіка|6.4.]][[1588]])
-* [[Багдан Паўлавіч Сапега|Багдан Сапега]] ([[21 траўня|21.5.]][[1588]] — [[1593]])
-* [[Ян Абрамовіч]] ([[22 чэрвеня|22.6.]][[1593]] — [[1596]])
-* [[Андрэй Іванавіч Завіша|Андрэй Завіша]] ([[1596]] — [[26 красавіка|26.4]].[[1598]])
-* [[Ян Пац]] ([[9 сакавіка|9.3.]][[1600]] — 9/10.[[1610]])
-* [[Мікалай Крыштап Сапега]] ([[25 кастрычніка|25.10.]][[1611]] — [[30 красавіка|30.4.]][[1618]])
-* [[Пётар Тышкевіч]] ([[6 верасьня|6.9.]][[1618]] — [[1631]])
-* [[Балтазар Стравінскі]] ([[1631]] — 2.[[1633]])
-* [[Аляксандар Слушка]] ([[2 сакавіка|2.3.]][[1633]] — [[1638]])
-* [[Мікалай Сапега|Мікалай Сапега]] ([[1638]] — 11.[[1638]])
-* князь [[Аляксандар Масальскі]] (11.[[1638]] — [[1643]])
-* князь [[Андрэй Масальскі]] (3.[[1643]] — [[13 студзеня|13.1.]][[1645]])
-* князь [[Аляксандар Агінскі]] (3.[[1645]] — пач. [[1649]])
-* [[Гедэон Дунін-Раецкі]] (пач. [[1649]] — [[1654]])
-* [[Крыштап Рудаміна–Дусяцкі]] ([[1654]] — [[1654]]/[[1655]])
-* [[Крыштап Цеханавецкі]] ([[1654]]/[[1655]] — кан. [[1655]])
-* [[Ян Сэбасьцян Кешторт]] ([[9 студзеня|9.1.]][[1656]] — 3.[[1667]])
-* [[Казімер Караль Белазор]] (3.[[1667]] — каля [[1680]])
-* князь [[Міхал Казімер Даўмонт-Сясіцкі]] (каля [[1680]] — [[14 красавіка|14.4.]][[1698]])
-* князь [[Уладыслаў Язафат Сапега]] ([[14 студзеня|14.1.]][[1699]] — [[31 кастрычніка|31.10.]][[1709]])
-* [[Крыштап Зяновіч]] ([[18 лістапада|18.11.]][[1709]] — [[1717]])
-* [[Крыштап Станіслаў Завіша]] ([[26 лютага|26.2.]][[1720]] — [[1721]])
-* [[Ян Казімер Жаба]] ([[1721]] — [[26 траўня|26.5.]][[1754]])
-* [[Ян Аўгуст Гільзэн]] (6/7.[[1754]] — [[14 лютага|14.2.]][[1767]])
-* [[Юзэф Аўгуст Гільзэн]] ([[17 лютага|17.2.]][[1767]] — [[14 красавіка|14.4.]][[1770]])
-* [[Тадэвуш Буржынскі]] ([[14 красавіка|14.4.]][[1770]] — [[1773]])
-* князь [[Мікалай Юзэф Радзівіл]] ([[29 траўня|29.5.]][[1773]] — [[3 лютага|3.2.]][[1784]])
-* [[Адам Хмара]] ([[4 лютага|4.2.]][[1784]] — ?)
-Менскімі [[кашталян]]амі былі:
-* Мікалай С. Тальваш ([[1566]]—[[1570]])
-* Ян Я. Глябовіч ([[1572]]—[[1584]])
-* Міхал Б. Гарабурда ([[1584]]—[[1586]])
-* Вацлаў В. Агрыпа ([[1586]]—[[1590]])
-* Марцін Стравінскі ([[1590]]—[[1592]])
-* Андрэй П. Сапега ([[1592]]—[[1597]])
-* Юзэф Я. Корсак ([[1597]])
-* М. Пётар Дарагастайскі ([[1597]]—[[1600]])
-* князь Шчэсны Я. Галоўчынскі ([[1600]]—[[1610]])
-* Пётар Тышкевіч ([[1611]]—[[1618]])
-* Аляксандар Слушка ([[1618]]—[[1628]])
-* Андрэй Завіша ([[1628]]—[[1630]])
-* [[Ян Альфонс Ляцкі]] ([[1630]]—[[1634]])
-* Гедэон Дунін-Раецкі ([[1634]]—[[1649]])
-* князь Мікалай С. Чацьвярцінскі ([[1649]]—[[1659]])
-* [[Якуб Тэадор Кунцэвіч]] ([[1661]])
-* Стэфан К. Кандзежаўскі ([[1661]]—[[1663]])
-* Стэфан Русецкі ([1663]-[1671])
-* [[Аляксандар Юдзіцкі (сын Канстанціна)|Аляксандар Юдзіцкі]] ([[1672]]—[[1677]])
-* [[Ян Павал Юдзіцкі]] ([[1694]])
-* Корчак Есьман ([[1697]])
-* князь Андрэй Пузына ([[1697]]—[[1701]])
-* Канстанты Война-Ясяніцкі ([[1701]])
-* граф Міхал Шчука ([[1701]]—[[1709]])
-* Тэадор Антоні Ваньковіч ([[1710]])
-* князь Шымон Любецкі-Друцкі ([[1710]])
-* князь [[Ян Фрыдэрык Сапега]] ([[1711]]—[[1712]])
-* Даніэль Выгоўскі ([[1713]]—[[1740]])
-* Аляксандар Юзэфовіч-Глябіцкі ([[1740]]—[[1758]])
-* Міхал Юдзіцкі ([[1742]]—[[1758]])
-* Ян Пётар Юдзіцкі ([[1758]]—[[1777]])
-* Адам Міхал Ракіцкі ([[1777]]—[[1779]])
-* Адам Хмара ([[1779]]—[[1784]])
-* Шымон Забела ([[1784]]—[[1787]])
-* Шымон Забела ([[1787]]—[[1792]])
-* Мшхал Абуховіч ([[1792]]—[[1793]])
 == Глядзіце таксама ==