Сатанізм

Сатані́зм^[1]^[2], культ Сатаны́^[2] ці д’яблапакло́нства^[3] ставіцца да групы рэлігійных, ідэалягічных альбо філязофскіх вераваньняў, заснаваных на Сатане, у прыватнасьці на пакланеньні яму ці на ягоным шанаваньні^[4]^[5]; ягоны вобраз трактуецца як сымбаль свабоды й магутнасьці^[4]^[6]^[7].

У хрысьціянстве Сатана асацыюецца з Дʼяблам, паўшым анёлам, які лічыцца галоўным з дэманаў, якія спакушаюць людзей. Фэномэн сатанізму мае «гістарычныя сувязі» з асяродзьдзем Шляху левай рукі іншых акультных фігур, такіх як Бэльзэбул, Геката, Ліліт, Люцыфэр і Сэт^[4].

Пачынаючы з XIX стагодзьдзя, зьявіліся розныя невялікія рэлігійныя групы, якія ідэнтыфікуюць сябе як сатаністы альбо выкарыстоўваюць сатанінскую іканаграфію. Хоць групы, якія зьявіліся пасьля 1960-х гадоў, моцна адрозьніваліся адны ад адных, іх можна падзяліць на групы тэістычнага сатанізму й групы атэістычнвга сатанізму^[10].

Плыні

Тэістычны сатанізм

Тэістычны сатанізм^{[~ 1]} — агульны тэрмін для рэлігійных групвў, якія лічаць, што Сатана абʼектыўна існуе як боскасьць, ёсьць звышнатуральнай сутнасьцю альбо духоўнай істотай, годнай пакланеньня альбо шанаваньня, у якую людзі могуць верыць, і зь якой могуць кантактаваць ці сустракацца^[11]^[12]^[13].

Асноўнымі прадстаўнікамі зьяўляюцца:

Храм Сэта (Temple of Set);
Радасьць Сатаны (Joy of Satan Ministries, часам Joy of Satan);
Ордэн дзевяці кутоў (Order of Nine Angles);
Люцыфэрыянства.

Атэістычны сатанізм

Атэістычны сатанізм^{[~ 2]} — нетэістычная рэлігія й філязофія жыцьця. Атэістычныя сатаністы ня вераць у Сатану або іншых звышнатуральных ці «боскіх» істот; яны бачаць Сатану як літаратурную фігуру, якая «ўвасабляе паўстаньне супраць адвольнай улады, асабістую свабоду й сьмеласьць кідаць выклік умоўнасьцям»^[14].

Сігіл Бафамэта, афіцыйны сымбаль Царквы Сатаны й ЛаВейскага сатанізму.

Асноўнымі прадстаўнікамі зьяўляюцца:

Д’ябал у грамадзтве

Гістарычныя й антрапалягічныя дасьледаваньні паказваюць, што амаль ва ўсіх грамадзтвах сфармавалася ўяўленьне аб злавеснай і антычалавечай сіле, якая можа хавацца ўнутры грамадзтва^[15]. Звычайна гэта зьвязана зь верай у ведзьмаў — групу людзей, якія парушаюць нормы свайго грамадзтва й імкнуцца нанесьці шкоду свайму супольнасьці, напрыклад, займаючыся кровазьмяшэньнем, забойствамі й канібалізмам^[16]. Абвінавачваньні ў вядзьмарстве могуць мець розныя прычыны й выконваць розныя функцыі ў грамадзтве^[17]. Напрыклад, яны могуць служыць для падтрыманьня сацыяльных нормаў^[18], для ўзмацненьня напружанасьці ў існуючых канфліктах паміж людзьмі^[18], альбо для таго, каб зваліць на пэўных людзей адказнасьць за розныя сацыяльныя праблемы^[17].

Іншым фактарам, які спрыяе ўзьнікненьню ідэі сатанізму, зьяўляецца ўяўленьне пра існаваньне агента няшчасьця й зла, які дзейнічае ў касьмічных маштабах^[19], што звычайна асацыюецца з моцнай формай этычнага дуалізму, выразна падзяляе сьвет на сілы дабра й сілы зла^[20]. Найбольш ранейшым зь вядомых падобных істот зьяўляецца Ангра-Майнью, фігура, якая зьявілася ў пэрсыдзкай рэлігіі зараастрызму^[19]^[21]. Гэтая канцэпцыя была таксама ўспрынята юдаізмам і раньнім хрысьціянствам, і хоць у юдзейскай думцы яна неўзабаве адышла на другі плян, у раньнехрысьціянскім разуменьні космасу яна набыла ўсё большае значэньне^[22].

Паўдёваамэрыканскі бог Тыў традыцыйна шануецца з дапамогай сынкрэтычнага танца й параду Diablada (з гішп. — «Танец дʼяблаў»), які па паходжаньні быў супрацьпастаўлены каталіцкай царкве^[23].

У масавай культуры

Сатанізм у мэтал- і рок-музыцы

У 1960-х 70-х гадох некалькі рок-гуртоў, у прыватнасьці амэрыканскі гурт Coven і брытанскі Black Widow, выкарыстоўвалі ў сваёй творчасьці вобразы сатанізму й вядзьмарства^[24]. Адсылкі на Сатану таксама зьяўляліся ў творчасьці тых рок-гуртоў, якія ў 1970-х гадах сталі піянэрамі жанру гэві-мэтал у Вялікабрытаніі^[25]. Напрыклад, гурт Black Sabbath згадваў Сатану ў сваіх тэкстах, хоць некаторыя з удзельнікаў гурта былі практыкуючымі хрысьціянамі, а іншыя тэксты сьцьвярджалі ўладу хрысьціянскага Бога над Сатаной^[26]. У 1980-х гадох сатанінскія вобразы сталі часьцей выкарыстоўваць такія гэві-мэтал гурты, як Slayer, Kreator, Sodom і Destruction^[27]. Гурты, якія працавалі ў паджанры дэз-мэтал, сярод якіх Morbid Angel і Entombed, таксама выкарыстоўвалі сатанінскія вобразы, спалучаючы іх зь іншымі нездаровымі й змрочнымі вобразамі, такімі як зомбі й сэрыйныя забойцы^[28].

Сатанізм стаў больш цесна асацыявацца з паджанрам блэк-мэтал^[25], у якім ён быў вылучаны на першы плян у параўнаньні зь іншымі тэмамі, якія выкарыстоўваліся ў дэз-мэтале^[30]. Шэраг выканаўцаў блэк-мэталу ўключылі ў свае выступы самапашкоджаньне, прадстаўляючы гэта як праяву адданасьці Сатане^[30]. Першы блэк-мэтал гурт Venom абвясьціў сябе сатанінсаім, хоць гэта быў хутчэй правакацыйны акт, чым выраз сапраўднай адданасьці Дʼяблу^[31]. Сатанінскія тэмы таксама выкарыстоўвалі блэк-мэтал-групы Bathory і Hellhammer^[32], аднак першым блэк-мэтал-гуртом, які больш сурʼёзна прыняў сатанізм, стаў Mercyful Fate, вакаліст якога, King Diamond, далучыўся да Царквы Сатаны^[33]. Часьцей за ўсё музыкі, якія асацыююць сябе з блэк-мэталам, кажуць, што не вераць у легітымную сатанінскую ідэалёгію, і нярэдка прызнаюць сябе атэістамі, агностыкамі альбо рэлігійнымі скептыкамі^[34].

У адрозьненьне ад King Diamond’а, розныя сатаністы блэк-мэталу імкнуліся дыстанцыявацца ад сатанізму ЛаВея, напрыклад, называючы свае перакананьні «пакланеньнем Дʼяблу»^[35]. Гэтыя людзі лічылі Сатану літаральнай істотай^[36], і, у адрозьненьне ад Антона ЛаВея, асацыявалі сатанізм са злачыннасьцю, самагубствам і тэрорам^[35]. Для іх хрысьціянства лічылася чумой, якая патрабуе выкараненьня^[37]. Многія з гэтых людзей, найбольш вядомыя Варг Вікернэс і Эўранімус, удзельнічалі ў раньняй нарвэскай блэк-мэтал-сцэне^[38]. У пэрыяд з 1992 па 1996 год такія людзі зьнішчылі каля пяцідзесяці нарвэскіх цэркваў праз падпалы^[39].

Глядзіце таксама

Дэманалёгія

Заўвагі

^ Таксама традыцыйны сатанізм, рэлігійны сатанізм альбо духоўны сатанізм^[11].
^ Часам сучасны сатанізм^[14], хоць гэты тэрмін можа адсылаць і да тэістычнага сатанізму^[11].

Крыніцы

^ Сатанізм, -у. Тлумачэньне слова. Скарнік. Праверана 2 лютага 2025 г.
^ ^а ^б Сатанізм. verbum.by. Праверана 2 лютага 2025 г.
^ Encyclopædia Britannica 2024, «Also known as: devil worship…»,.
^ ^а ^б ^в Encyclopædia Britannica 2024.
^ Abrams, Joe 2006, Definition.
^ Балагушкин 2006.
^ Халиков 2009. С. 201.
^ Рылка 2015.
^ Holt, Cimminnee; Petersen, Jesper Aagaard 2016. С. 444—446.
^ Abrams, Joe 2006.
^ ^а ^б ^в Abrams 2006, Modern Satanism.
^ Partridge 2004. С. 82.
^ James R. Lewis. Who Serves Satan? A Demographic and Ideological Profile (анг.) // Marburg Journal of Religion : часопіс. — University of Marburg, August 2001b. — В. 2, vol. 6. — С. 1—25. — ISSN 1612-2941. — DOI:10.17192/mjr.2001.6.3748
^ ^а ^б Was ist moderner Satanismus? // Seven Tenets (ням.). The Satanic Temple Germany. Праверана 2 лютага 2025 г.: «…Moderner Satanismus, wie wir ihn leben, ist eine nicht-theistische Religion und Lebensphilosophie. Wir glauben nicht an einen Satan oder andere übernatürliche oder „göttliche“ Wesen. Stattdessen sehen wir Satan als literarische Figur, die für Rebellion gegen willkürliche Autorität, persönliche Freiheit und den Mut, Konventionen zu hinterfragen, steht. …»
^ Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 13—14.
^ Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 14.
^ ^а ^б Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 16.
^ ^а ^б Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 15.
^ ^а ^б Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 19.
^ Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 20.
^ van Luijk 2016. С. 18.
^ Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 21.
^ Gruszczyńska-Ziółkowska, Anna. El poder del sonido: el papel de las crónicas españolas en la etnomusicología andina (гішп.). — Ecuador: Ediciones Abya-Yala, 1995. — С. 107. — ISBN 9978-04-147-8
^ Introvigne 2016. С. 462—463.
^ ^а ^б Introvigne 2016. С. 467.
^ Introvigne 2016. С. 467—468.
^ Introvigne 2016. С. 468.
^ Introvigne 2016. С. 468—469.
^ P. C. J. M. (Jarell) Paulissen, 2021.
^ ^а ^б Introvigne 2016. С. 469.
^ Introvigne 2016. С. 470.
^ Introvigne 2016. С. 472—473.
^ Introvigne 2016. С. 471.
^ Emma Hernandez. (29 кастрычніка 2014) Death to False Satanism (анг.) Vice. Vice Media. Архіўная копія ад 28 верасьня 2024 г.
^ ^а ^б Introvigne 2016. С. 480.
^ Introvigne 2016. С. 479.
^ Introvigne 2016. С. 482.
^ Introvigne 2016. С. 479—488.
^ Introvigne 2016. С. 481.

Літаратура

На беларускай мове

Кс. Андрэй Рылка. Небясьпечныя сымбалі й іх значэньні (частка ІІ) // Catholic.by : часопіс. — Менска-Магiлёўская архiдыяцэзiя Рымска-каталіцкага Касьцёла ў Рэспубліцы Беларусь, 2015.

На ангельскай мове

White, Ethan Doyle. Satanism // Encyclopædia Britannica (анг.) / Fact-checked by The Editors of Encyclopædia Britannica. — 2024.
Abrams, Joe. The Religious Movements Homepage Project — Satanism: An Introduction (анг.) / Editor: Wyman, Kelly. — virginia.edu, University of Virginia, 2006.
Partridge, Christopher. The Re-Enchantment of the West: Alternative Spiritualities, Sacralization, Popular Culture, and Occulture (анг.). — vol. 1. — London: T&T Clark, 2004. — ISBN 0-567-08269-5
Holt, Cimminnee; Petersen, Jesper Aagaard. Modern Religious Satanism: A Negotiation of Tensions // The Oxford Handbook of New Religious Movements, Volume 2 (анг.) / Editors: James R. Lewis; Tøllefsen, Inga [original year 2008]. — 2nd ed. — New York: Oxford University Press, 2016. — С. 441—452. — ISBN 978-0-19-046617-6
Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa. The Invention of Satanism (анг.). — Oxford and New York: Oxford University Press, 2016. — ISBN 978-0195181104
van Luijk, Ruben Children of Lucifer: The Origins of Modern Religious Satanism (анг.). — Oxford: Oxford University Press, 2016. — ISBN 9780190275105
P. C. J. M. (Jarell) Paulissen. The Devil’s Music: Satanism and Christian Rhetoric in the Lyrics of the Swedish Heavy Metal Band Ghost (анг.) // Religions : часопіс. — Тыльбург: Department of Biblical Sciences and Church History, Tilburg School of Catholic Theology, 2021. — В. 12 (3). — С. 214.
Introvigne, Massimo. Satanism: A Social History (анг.). — vol. 21. — Leiden: Brill Publishers, 2016. — (Aries Book Series: Texts and Studies in Western Esotericism). — ISBN 978-90-04-28828-7

На расейскай мове

Балагушкин, Евгений Геннадьевич. Сатанизм // Религиоведение: Энциклопедический словарь (рас.) / Под ред. А. П. Забияко, А. Н. Красникова, Е. С. Элбакян. — Москва: Академический проект, 2006. — 1256 с. — ISBN 5-8291-0756-2
Халиков М. И. Квалификация преступлений, направленных на лишение жизни по мотивам религиозной нетерпимости (религиозный экстремизм) (рас.) // Вестник Удмуртского государственного университета : часопіс. — 2009. — В. 2. — № 2—2. — С. 192—202. — ISSN 1810-5505.

Вонкавыя спасылкі

Satanism (анг.). Religious Tolerance. Архіўная копія ад 20 ліпеня 2022 г.

[12] Таксама традыцыйны сатанізм, рэлігійны сатанізм альбо духоўны сатанізм^[11].

[16] Часам сучасны сатанізм^[14], хоць гэты тэрмін можа адсылаць і да тэістычнага сатанізму^[11].

[skarnik-1] Сатанізм, -у. Тлумачэньне слова. Скарнік. Праверана 2 лютага 2025 г.

[verbum.by-2] а ^б Сатанізм. verbum.by. Праверана 2 лютага 2025 г.

[FOOTNOTEBritannica2024«Also_known_as:_devil_worship…»,-3] Encyclopædia Britannica 2024, «Also known as: devil worship…»,.

[FOOTNOTEBritannica2024-4] а ^б ^в Encyclopædia Britannica 2024.

[FOOTNOTEAbrams2006Definition-5] Abrams, Joe 2006, Definition.

[FOOTNOTEБалагушкин2006-6] Балагушкин 2006.

[FOOTNOTEХаликов2009201-7] Халиков 2009. С. 201.

[FOOTNOTEРылка2015-8] Рылка 2015.

[FOOTNOTEPetersen2016444—446-9] Holt, Cimminnee; Petersen, Jesper Aagaard 2016. С. 444—446.

[FOOTNOTEAbrams2006-10] Abrams, Joe 2006.

[FOOTNOTEAbrams2006Modern_Satanism-11] а ^б ^в Abrams 2006, Modern Satanism.

[FOOTNOTEPartridge200482-13] Partridge 2004. С. 82.

[Lewis_2001b-14] James R. Lewis. Who Serves Satan? A Demographic and Ideological Profile (анг.) // Marburg Journal of Religion : часопіс. — University of Marburg, August 2001b. — В. 2, vol. 6. — С. 1—25. — ISSN 1612-2941. — DOI:10.17192/mjr.2001.6.3748

[Satanic_Temple-15] а ^б Was ist moderner Satanismus? // Seven Tenets (ням.). The Satanic Temple Germany. Праверана 2 лютага 2025 г.: «…Moderner Satanismus, wie wir ihn leben, ist eine nicht-theistische Religion und Lebensphilosophie. Wir glauben nicht an einen Satan oder andere übernatürliche oder „göttliche“ Wesen. Stattdessen sehen wir Satan als literarische Figur, die für Rebellion gegen willkürliche Autorität, persönliche Freiheit und den Mut, Konventionen zu hinterfragen, steht. …»

[FOOTNOTEThe_Invention_of_Satanism201613—14-17] Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 13—14.

[FOOTNOTEThe_Invention_of_Satanism201614-18] Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 14.

[FOOTNOTEThe_Invention_of_Satanism201616-19] а ^б Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 16.

[FOOTNOTEThe_Invention_of_Satanism201615-20] а ^б Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 15.

[FOOTNOTEThe_Invention_of_Satanism201619-21] а ^б Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 19.

[FOOTNOTEThe_Invention_of_Satanism201620-22] Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 20.

[FOOTNOTEvan_Luijk201618-23] van Luijk 2016. С. 18.

[FOOTNOTEThe_Invention_of_Satanism201621-24] Dyrendal, Asbjørn; Lewis, James R.; Petersen, Jesper Aa 2016. С. 21.

[25] Gruszczyńska-Ziółkowska, Anna. El poder del sonido: el papel de las crónicas españolas en la etnomusicología andina (гішп.). — Ecuador: Ediciones Abya-Yala, 1995. — С. 107. — ISBN 9978-04-147-8

[FOOTNOTEIntrovigne2016462—463-26] Introvigne 2016. С. 462—463.

[FOOTNOTEIntrovigne2016467-27] а ^б Introvigne 2016. С. 467.

[FOOTNOTEIntrovigne2016467—468-28] Introvigne 2016. С. 467—468.

[FOOTNOTEIntrovigne2016468-29] Introvigne 2016. С. 468.

[FOOTNOTEIntrovigne2016468—469-30] Introvigne 2016. С. 468—469.

[FOOTNOTEpcjm2021-31] P. C. J. M. (Jarell) Paulissen, 2021.

[FOOTNOTEIntrovigne2016469-32] а ^б Introvigne 2016. С. 469.

[FOOTNOTEIntrovigne2016470-33] Introvigne 2016. С. 470.

[FOOTNOTEIntrovigne2016472—473-34] Introvigne 2016. С. 472—473.

[FOOTNOTEIntrovigne2016471-35] Introvigne 2016. С. 471.

[36] Emma Hernandez. (29 кастрычніка 2014) Death to False Satanism (анг.) Vice. Vice Media. Архіўная копія ад 28 верасьня 2024 г.

[FOOTNOTEIntrovigne2016480-37] а ^б Introvigne 2016. С. 480.

[FOOTNOTEIntrovigne2016479-38] Introvigne 2016. С. 479.

[FOOTNOTEIntrovigne2016482-39] Introvigne 2016. С. 482.

[FOOTNOTEIntrovigne2016479—488-40] Introvigne 2016. С. 479—488.

[FOOTNOTEIntrovigne2016481-41] Introvigne 2016. С. 481.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[~ 1]

[11]

[12]

[13]

[~ 2]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]