Расейска-ўкраінскі крызіс (2021—2022)
.jpg)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
| Расейска-ўкраінская вайна |
|---|
 |
| Гістарычныя перадумовы |
| Асноўныя тэмы |
|
| Сумежныя тэмы |
Расейска-ўкраінскі крызіс — міжнародны крызіс паміж Расеяй і Ўкраінай, які пачаўся 3 сакавіка 2021 году й абвастрыўся ў канцы 2021 году, калі Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы адмовіла ўраду Расеі ў «гарантыях таго, што Ўкраіна не далучыцца да альянсу».
Крызіс выклікаў міжнародную напружанасьць, у тым ліку з удзелам дзяржаваў-удзельніц Эўразьвязу і Садружнасьці незалежных дзяржаваў.
Вытокі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
3 сакавіка 2021 году баевікі самаабвешчанай «ДНР» заявілі, што атрымалі дазвол на прымяненьне «папярэджальнага агню для зьнішчэньня» пазыцыяў Узброеных сілаў Украіны. Кіраўнік ўкраінскай дэлегацыі Трохбаковай кантактнай групы па ўрэгуляваньні сытуацыі на Данбасе Леанід Краўчук назваў такія заявы парушэньнем Менскіх пагадненьняў[10]. 16 сакавіка пагранічны нарад Дзяржаўнай памежнай службы Ўкраіны ў Сумскай вобласьці зафіксаваў вылет верталёта Мі-8 з Расеі на адлегласьць каля 50 мэтраў ва Ўкраіну. Затым верталёт разьвярнуўся ў процілеглы бок і пакінуў паветраную прастору Ўкраіны. 26 сакавіка а 13:45 расейскія вайскоўцы абстралялі ўкраінскія пазыцыі ў раёне вёскі Шумы з мінамётаў. У выніку абстрэлу загінулі 4 украінскія вайскоўцы[11].
30 сакавіка галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны генерал-палкоўнік Руслан Хомчак з трыбуны Вярхоўнай Рады заявіў, што, паводле зьвестак выведкі, Узброеныя сілы Расеі павялічваюць колькасьць войскаў на межах Украіны ў рамках падрыхтоўкі да вучэньняў «Захад-2021». На думку Хомчака, гэта стварае пагрозу ваеннай бясьпецы дзяржавы. Ён заявіў, што па стане на 30 сакавіка 2021 году ўздоўж мяжы і часова акупаваных тэрыторыяў ужо ўтрымліваюцца 28 батальённа-тактычных групаў праціўніка, войскі якіх сканцэнтраваныя ў акупаваным Крыме, а таксама ў сумежных Растоўскай, Бранскай і Варонескай абласьцях Расеі. 30 сакавіка Вярхоўная Рада Ўкраіны на пазачарговым паседжаньні прыняла заяву аб эскаляцыі расейска-ўкраінскага ўзброенага канфлікту. «За» прагаласавалі 308 парлямэнтароў. У тэксьце заявы згадвалася, што ў верасьні 2021 году ў Беларусі плянуецца правядзеньне сумесных беларуска-расейскіх вучэньняў, якія ўяўляюць небясьпеку для Ўкраіны і ўспрымаюцца як пагроза эскаляцыі міжнароднага ўзброенага канфлікту паміж Украінай і Расеяй. Старшыня Аб’яднанага камітэту начальнікаў штабоў ЗША Марк Мілі пагутарыў з Русланам Хомчаком, каб абмеркаваць бягучыя ўмовы бясьпекі ва Ўсходняй Эўропе. У гэты самы дзень адбылася размова Марка Мілі з начальнікам Генэральнага штабу Ўзброеных сілаў Расеі Валерыем Герасімавым[12][13].
Расея адмовілася аднавіць рэжым спыненьня агню на Данбасе[14]. 1 красавіка міністар замежных справаў Расеі Сяргей Лаўроў папярэдзіў аб магчымасьці «зьнішчэньня Ўкраіны» ў выпадку магчымай эскяляцыі канфлікту на Данбасе ў інтэрвію праграме «Вялікая гульня» на Першым канале расейскага тэлебачаньня. 1 красавіка Міністэрства абароны Ўкраіны распаўсюдзіла заяву, што Расея завяршае комплекс захадаў, накіраваных на заахвочваньне Ўкраіны да ваеннага адказу на варожыя дзеяньні акупантаў на лініі канфлікту на ўсходзе Ўкраіны, пашырэньне ваеннай прысутнасьці Расеі на ўсходзе Ўкраіны, акупаваным пасобнікамі з ДНР і ЛНР, увядзеньня рэгулярных падразьдзяленьняў расейскіх узброеных сілаў пад выглядам неабходнасьці абароны расейскіх грамадзянаў на акупаваных землях, а насамрэч грамадзянаў Украіны, якім прымусова выдаваліся расейскія пашпарты ў апошнія гады. Акрамя таго, ня выключана спроба прасоўваньня расейскіх акупацыйных войскаў углыб Украіны. Таксама расейскім дыпляматычным прадстаўніцтвам за мяжой і СМІ была пастаўленая задача быць гатовымі да асьвятленьня і тлумачэньня сусьветнай супольнасьці інфармацыі аб нібыта агрэсіўных дзеяньнях Узброеных сілаў Украіны і «міратворчых» захадах Расеі ў адказ[15].
Прэс-сакратар прэзыдэнта Расеі Дзьмітры Пяскоў заявіў, што перамяшчэньне расейскай арміі па тэрыторыі краіны не павінна выклікаць турботы ў іншых краінаў, бо расейская армія рухаецца па тэрыторыі Расеі ў тых напрамках і стомленасьці, якія яна лічыць неабходнымі для забесьпячэньня надзейнай бясьпекі. Міністар замежных спраў Украіны Дзьмітры Кулеба і дзяржсакратар ЗША Энтані Блінкен абмеркавалі абвастрэньне сытуацыі на Данбасе. Блінкен пацьвердзіў непахісную падтрымку з боку ЗША сувэрэнітэту і тэрытарыяльнай цэласнасьці Ўкраіны. Міністар абароны Ўкраіны Андрэй Таран правёў тэлефонную размову зь міністрам абароны ЗША Лойдам Остынам. Кіраўнікі абаронных ведамстваў Украіны і ЗША абмеркавалі канкрэтныя напрамкі ўмацаваньня супрацы ў галіне бясьпекі і абароны. Лойд Остын выказаў занепакоенасьць апошнімі дзеяньнямі Расеі і запэўніў міністра абароны Украіны ў гатоўнасьці падтрымаць Украіну ў кантэксьце агрэсіі Расеі на Данбасе і ў Крыме. Міністар абароны ЗША падкрэсьліў, што ў выпадку эскаляцыі расейскай агрэсіі ЗША не пакінуць Украіну ў спакоі і не дазволяць рэалізаваць агрэсіўныя памкненьні Расеі ў дачыненьні Ўкраіны. Намесьнік кіраўніка Адміністрацыі прэзыдэнта Ўкраіны Раман Машавец сустрэўся з кіраўніком прадстаўніцтва АПАД ва Украіне Аляксандрам Віньнікавым. На сустрэчы абмяркоўвалася ўзмацненьне прысутнасьці расейскіх войскаў на расейска-ўкраінскай мяжы. Віньнікаў паабяцаў перадаць у штаб-кватэру АПАД усезьвесткі пра сытуацыю на межах Украіны. Аташэ па абароне ЗША, Канады і Вялікабрытаніі сустрэліся зь міністрам абароны Украіны Таранам, двума яго намеснікамі Пятрэнкам і Палішчуком, камандуючым Аб’яднанымі сіламі Узброеных сілаў генерал-лейтэнантам Сяргеем Наевым і начальнікам управы Цэнтральнай выведвальнай управы Ўкраіны Кірылам Буданавым. Расейскія крыніцы, у прыватнасьці, на папулярным тэлеграм-канале «Ваенны аглядальнік», зьвязаным з расейскімі сілавікамі, апублікавалі відэа палёту групы расейскіх ударных верталётаў Ка-52 і Мі-28, дзе падкрэсьлівалася, што палёт нібыта зьдзейсьнілі на мяжы з Украінай[16].
Прэзыдэнт ЗША Джозэф Байдэн правёў першую тэлефонную размову з прэзыдэнтам Украіны Ўладзімерам Зяленскім. Расейскія і пракрамлёўскія СМІ паведамілі, што ў выніку нападу ўкраінскага бесьпілётніка на акупаванай частцы Данбаса нібыта загінула дзіця без паведамленьня камэнтароў сваякоў, фотаздымкаў зь месца здарэньня і імя забітага дзіцяці. У справаздачах Спэцыяльнай маніторынгавай місіі АБСЭ за 2 і 3 красавіка няма зьвестак пра абстрэлы мірнага насельніцтва з боку Ўзброеных сілаў Украіны[17]. Сьпікер Дзярждумы Расеі Вячаслаў Валодзін заявіў, што кіраўніцтва Ўкраіны павінна несьці адказнасьць за гібель дзіцяці пад Данецкам і прапанаваў выключыць Украіну з Рады Эўропы[18]. 5 красавіка 2021 года ўкраінскі бок Аб’яднанага цэнтру кантролю і каардынацыі накіраваў у Спэцыяльную маніторынговую місію АБСЭ ва Ўкраіне ноту аб намерах акупацыйнай адміністрацыі фальсыфікаваць падзеі ў Аляксандраўскім сяле Данецкай вобласьці Ўкраіны. Але адзначыў, што з улікам значнай аддаленасьці сяла ад лініі судакрананьня бакоў, што ставіць пад сумнеў магчымасьць выкарыстаньня бесьпілётнікаў на такой адлегласьці, а таксама з улікам беспадстаўнасьці абвінавачаньня ўкраінскі бок катэгарычна адмаўляе сваю датычнасьць да таго, што адбылося[19]. Прэм’ер-міністар Вялікабрытаніі Барыс Джонсан заявіў, што яго краіна занепакоеная дзейнасьцю Расеі ў акупаваным Крыме і на мяжы з Украінай. Пра гэта ён заявіў падчас тэлефоннай размовы з прэзыдэнтам Украіны Уладзімерам Зяленскім[20].
Генэральны сакратар АПАД Енс Стольтэнбэрґ заклікаў прэзыдэнта Уладзімера Зяленскага выказаць падтрымку суверэнітэту і тэрытарыяльнай цэласнасьці Ўкраіны ў сувязі з дзеяньнямі Расеі. Прэзыдэнт Уладзімер Зяленскі праінфармаваў Енса Стольтэнбэрґа аб далейшым адводзе расейскіх войскаў да межаў Украіны і іх гатоўнасьці да наступальных дзеяньняў. Сухаземныя войскі Узброеных сілаў Украіны абвясьцілі правядзеньне нарады тэрарыстычнай абароны па ўмацаваньні і ахове дзяржаўнай мяжы, ахове і абароне крытычна важных аб’ектаў і барацьбе з дывэрсійна-выведвальнымі групамі ў паўднёвых прыгранічных раёнах Украіны. Прэс-сакратар прэзыдэнта Расеі Дзьмітры Пяскоў заявіў аб бясьпецы расейцаў, у тым ліку на акупаваным Данбасе. Паводле словаў Пяскова, «Крэмль пакуль ня бачыць намераў Украіны адысьці ад „баявіцкай праблемы“ і ўзяць пад кантроль падразьдзяленьні сваіх войскаў на лініі судакрананьня ў Данбасе». Прэм’ер-міністар Славаччыны Іван Корчак заявіў, што спыненьне агню і аб’ява аб павелічэньні ваеннай моцы Расеі на мяжы з Украінай выклікаюць заклапочанасьць і заклікаюць да дээскаляцыі напружанасьці. Прэзыдэнт Украіны Ўладзімер Зяленскі правёў тэлефонную размову з прэм’ер-міністрам Канады Джасьцінам Трудо. Прэзыдэнт праінфармаваў прэм’ер-міністра Канады аб пастаянных парушэньнях рэжыму спыненьня вагню на Данбасе, якія прыводзяць да росту стратаў сярод украінскіх вайскоўцаў, а таксама аб узмацненьні ваеннай пагрозы Ўкраіне з боку Расеі. Украінскі вайсковец загінуў у выніку абстрэлу ўкраінскіх пазіцый расейскімі наймітамі ў раёне горада Невельскае Данецкай вобласьці. Яшчэ адзін вайсковец загінуў пад Сьцёпным ад невядомых выбуховых прыстасаваньняў. У Данецкай вобласьці каля 17:00 у выніку абстрэлу аварылася помпавая станцыя першага ўздыму вадаправода Паўднёвага Данбаса, разьмешчаная ў «шэрай зоне» паміж вёскамі Васільеўка і Крутая Балка. — пад напругай. У выніку без вады засталіся 50 населеных пунктаў, у тым ліку Марыюпаль. У інтэрвію французскай газеце Liberation міністар замежных спраў Украіны Дзмітрый Кулеба заявіў, што сёньняшнія правакацыі з боку Расеі з перакідваннем войскаў да мяжы з Украінай і абвастрэньнем сытуацыі на ўсходзе ёсьць найбольш сур’ёзнымі пасьля нападу на ўкраінскіх маракоў у Керчанскай пратоцы ў лістападзе 2018 году. У той самы час сёньняшняя пагроза з боку Расеі больш небясьпечная. Намесьнік кіраўніка Адміністрацыі прэзыдэнта Расеі, парлямэнтар на ўзроўні палітычных дарадцаў Дзьмітры Козак заявіў, што актывізацыя ваенных дзеяньняў на Данбасе можа стаць пачаткам канца Ўкраіны. Тое самае тычыцца і ўступленьня Ўкраіны ў Арганізацыю Паўночнаатлянтычнай дамовы. Канцлер Нямеччыны Ангела Мэркель падчас тэлефоннай размовы з прэзsдэнтам Расеі Уладзімерам Пуціным запатрабавала скараціць расейскую вайсковую прысутнасьць ля межаў Украіны. Прэзыдэнт Украіны Ўладзімер Зяленскі наведаў пазыцыі на перадавой абароны, дзе зафіксавалі найбольшую колькасьць парушэньняў рэжыму ўсеабдымнага і пастаяннага спыненьня агню. Кіраўнік дзяржавы пагутарыў з вайскоўцамі, якія праходзяць службу на баявых пасадах. Абаронцы расказалі прэзыдэнту аб становішчы на фронце. Міжмарскую пераправу пачалі дэсантна-артылерыйскія катэры Касьпійскай флятыліі Расеі. Зазначалася, што экіпажы і караблі Касьпійскай флятыліі пройдуць заключныя вайскова-марскія вучэньні ва ўзаемадзеяньні з Чарнаморскім флётам[21].
Міністар замежных справаў Украіны Дзьмітры Кулеба правёў тэлефонную размову зь міністрам замежных справаў Францыі Жанам-Івам Ле Дрыянам. Дзьмітры Кулеба праінфармаваў аб дзеяньнях Расеі, накіраваных на дэстабілізацыю сытуацыі зь бясьпекай на часова акупаваных тэрыторыях Украіны. Міністар зьвярнуў увагу на пагрозьлівае падвядзеньне расейскіх войскаў да расейска-ўкраінскай мяжы і актывізацыю расейскай прапаганды, якая пагражае Украіне вайной. Ён запэўніў, што Ўкраіна не імкнецца да вайны і застаецца прыхільнай палітычнаму і дыпляматычнаму ўрэгуляваньню расейска-ўкраінскага канфлікту. Жан-Іў Ле Дрыян адзначыў, што Францыя, як і Ўкраіна, з трывогай сочыць за падвядзеньнем расейскіх войскаў да межаў Украіны і часова акупаваных тэрыторыяў. Ён запэўніў у далейшай падтрымцы Францыяй сувэрэнітэту і тэрытарыяльнай цэласнасьці Ўкраіны. Кіраўнік францускай дыпляматыі асабліва адзначыў разважлівыя і мудрыя дзеяньні Ўкраіны ў цяперашнім становішчы[22]. Украіна ўключыла пункт 16 Венскага дакумэнту і ініцыявала сустрэчу 10 красавіка ў АБСЭ аб павелічэньні колькасьці расейскіх войскаў каля мяжы з Украінай і ў часова акупаваным Крыме. Ініцыятыву Ўкраіны падтрымалі краіны-партнэркі, але расейская дэлегацыя на сустрэчу не зьявілася, адмовіўшыся даваць тлумачэньні. У інтэрвію гішпанскаму інфармацыйнаму агенцтву EFE міністар замежных спраў Украіны Дзьмітры Кулеба заявіў, што Ўкраіна ня хоча вайны з Расеяй і не рыхтуе ніякай эскаляцыі на Данбасе. У прыватнасьці, гаворка не ідзе пра падрыхтоўку нейкіх наступальных дзеяньняў або ваенных дзеяньняў. Генэральны сакратар АПАД Енс Стольтэнберґ заклікаў Расею неадкладна спыніць разьмяшчэньне войскаў на мяжы з Украінай і на акупаваных тэрыторыях[23].
Міністр замежных справаў Украіны Дзьмітрый Кулеба заявіў, што любы неабдуманы крок Расеі або новы віток гвалту з яе боку абыдзецца ёй дорага. Кулеба заявіў, што Расея працягвае нарошчваць сваю ваенную прысутнасьць на расейска-ўкраінскай мяжы, на акупаваных тэрыторыях і ў морах Украіны. Паводле яго словаў, Расея зьбірае войскі на трох кірунках, у тым ліку на паўночным усходзе Украіны, у Крыме, на поўдні і ў Данбасе, на ўсходзе. Кулеба таксама дадаў, што ў апошнія тыдні Расея значна актывізавала сваю прапаганду, якая дэгуманізуе ўкраінцаў і сее нянавісьць да Ўкраіны[24]. Намесьнік міністра замежных справаў Расеі Сяргей Рабкоў сказаў: «Яны гавораць аб высокай цане, але яе ніколі не называюць. Тое, што яны зрабілі да гэтага часу, мы, па-першае, добра вывучылі, па-другое, адаптавалі. Мы не лічым, што ўвогуле можа наступнае трэба ўжываць тэрміналёгію: цана, адплата і г. д. Мы проста адстойваем свае інтарэсы і інтарэсы нашых грамадзянаў, расейскамоўнага насельніцтва, мы будзем працягваць іх адстойваць». Сакратар Рады нацыянальнай бясьпекі і абароны Ўкраіны Аляксей Данілаў заявіў, што Ўкраіна імкнецца ўрэгуляваць канфлікт на ўсходзе краіны ў першую чаргу палітыка-дыпляматычнымі сродкамі. «Украіна на дадзены момант не мае плянаў вяртаньня часова акупаваных тэрыторыяў ваенным шляхам, наша задача — вырашыць канфлікт выключна палітыка-дыпляматычным шляхам», — сказаў ён. «Усё астатняе — гэта чыста інфармацыйная вайна Расейскай Фэдэрацыі, якую яны вядуць не толькі на нашай тэрыторыі, але і па ўсёй Эўропе»[25].
13 красавіка Джозэф Байдэн патэлефанаваў Уладзімеру Пуціну, каб даведацца, чаму Расея перамяшчае войскі ў анэксаваны Крым і на ўсходнія межы Ўкраіны. Прэзыдэнты ЗША і Расеі дамовіліся сустрэцца ў «трэцяй краіне» ў бліжэйшыя месяцы, каб абмеркаваць, як паведамілі ў Белым доме, «увесь спэктар праблемаў, якія стаяць перад ЗША і Расеяй». Расейскі палітолаг Іван Праабражэнскі палічыў, што Уладзімеір Пуцін дасягнуў сваёй мэты сустрэцца Байдэнам, каб пацьвердзіць свой статус[26]. 14 красавіка сакратар Рады бясьпекі Расеі Мікалай Патрушаў на нарадзе ў анэксаваным Крыме заявіў, што «ўкраінскія спэцслужбы спрабуюць арганізаваць тэракты і дывэрсіі» на паўвостраве. У ноч з 14 на 15 красавіка гэтага году ў Азоўскім моры адбыўся інцыдэнт паміж трыма малымі бронекатэрамі «Гюрза-М» ВМС Украіны і 5 катэрамі і караблём берагавой аховы памежнай службы ФСБ Расеі. Інцыдэнт адбыўся ў 25 мілях ад Керчанскай пратокі, у той час як катэры ВМС Ўкраіны суправаджалі цывільныя караблі. З боку Расеі дзеяньне карэктаваў карабель берагавой аховы ФСБ № 734, па яго камандах катэры ФСБ правялі зладжаныя правакацыйныя манэўры супраць МБАК. Каб спыніць правакацыі, маракам ВМФ Украіны прыйшлося папярэдзіць аб гатоўнасьці прымяніць бартавую зброю. Інцыдэнт прайшоў без стратаў для ўкраінскага флёту. Усе катэры ВМС Украіны вярнуліся ў гавань[27].
Прэзыдэнт ЗША Джозэф Байдэн выдаў указ аб увядзеньні надзвычайнага становішча ў сувязі зь дзейнасьцю Расеі. Пра гэта згадвался ў лісьце прэзыдэнта Кангрэсу, абнародаваным Белым домам. Байдэн удакладніў, што ўказ падпісаны ў адпаведнасьці з законам аб міжнародных надзвычайных эканамічных паўнамоцтвах. Да гэтай заявы прыкладаўся анонс новага пакету санкцыяў супраць Расеі[28]. Расея абвясьціла аб закрыцьці з наступнага тыдня па кастрычнік 2021 году часткі Чорнага мора ў Керчанскай пратоцы для вайсковых караблёў і дзяржаўных суднаў іншых краінаў на падставе правядзення вайсковых вучэньняў, што парушала права на свабоду суднаходства, гарантаванага Канвэнцыяй ААН па марскім праве. Згодна з Канвэнцыяй, Расея не павінна перашкаджаць транзіту празь міжнародную пратоку ў парты на Азоўскім моры[29].
Раніцай стала вядома, што ў Санкт-Пецярбургу затрыманы ўкраінскі консул Аляксандар Сасанюк. Ён быў затрыманы ФСБ нібыта «пры атрыманьні канфідэнцыйнай інфармацыі падчас сустрэчы з грамадзянінам Расеі». Расея ўвяла часовыя абмежаваньні на палёты над часткамі Крыма і Чорнага мора з 20 па 24 красавіка. Пра гэта абвяшчалася ў міжнародным дакладзе для пілётаў. Прадстаўнік міністэрства абароны ЗША Джон Кірбі заявіў, што Расея сканцэнтравала каля мяжы з Украінай больш войскаў, чым у 2014 годзе. Высланы расейскім бокам консул Украіны ў Санкт-Пецярбургу Аляксандар Сасанюк пакінуў Расею. Старэйшы дыплямат амбасады Расеі ва Украіне Яўген Чэрнікаў, якога ўрад Украіны абвясьціў непажаданай асобай, пакінуў краіну. Гэта было адказам на затрыманьне ўкраінскага консула ў Расеі. Міністар абароны Расеі Сяргей Шайгу вырашыў завяршыць праверкі ў Паўднёвай і Заходняй вайсковых акругах, бо ўсе мэты дасягнутыя. Міністар даручыў Генэральнаму штабу, камандуючым войскамі вайсковых акругаў і Паветрана-дэсантным войсках сплянаваць і пачаць 23 красавіка вяртаньне войскаў у пункты пастаяннай дысьлякацыі, правесьці дэталёвы аналіз і падвесьці вынікі раптоўнай інспэкцыі войскаў[30].
Абвастрэньне расейска-ўкраінскіх адносін аднавілася ў канцы кастрычніка — пачатку лістапада і было справакавана першым баявым ужываньнем украінскага бесьпілётніка «Байрактар ТБ2» супраць тэрарыстычнай групоўкі Данецкая Народная Рэспубліка (ДНР). Аб’ява аб выкарыстанні бесьпілётніка зьявілася адначасова з навіной аб акупацыі вёскі Старамар’еўка на лініі судакрананьня, дзе на той момант пражывалі 37 грамадзянаў Расіе, якія атрымалі пашпарты паводле спрошчанай праграме. Выступаючы 2 лістапада на нарадзе па пытаньнях абароны, Пуцін заявіў, што Расея ўважліва сочыць за выкарыстаньнем бесьпілётнікаў «каля расейскіх межаў» і павінна ўважліва прааналізаваць становішча. Паводле зьвестак назіральнікаў Арганізацыі па бясьпецы і супрацы ў Эўропе, рэжым спыненьня агню парушаўся ўдвая часьцей, чым у 2020 годзе. Зь вечара 29 кастрычніка па вечар 31 кастрычніка рэжым спыненьня агню парушаўся 988 разоў у Данецкай вобласці і 471 раз — у Луганскай[31]. Назіральнікі Спэцыяльнай маніторынгавай місіі АБСЭ ва Ўкраіне (СММ) паведамілі аб перамяшчэньні вайсковай тэхнікі Ўзброеных сілаў Украіны, а таксама неаднаразовых спробах заглушыць сыгналы сваіх бесьпілётнікаў, якія выкарыстоўваюцца для назіраньня за мясцовасьцю[32]. У той самы час у заходніх СМІ зьявіліся паведамленьні аб тым, што Расея зноў падцягвае войскі да ўкраінскай мяжы. У якасьці доказаў прыводзіліся спадарожнікавыя здымкі расейскай бронетэхнікі[33].
2-3 лістапада ў Маскве адбылася сустрэча дырэктара Цэнтральнай разьведвальнай ўправы ЗША (ЦРУ) Ўільяма Бэрнза з высокапастаўленымі прадстаўнікамі расейскай выведкі. Як паведаміла CNN, мэтай паездкі было данесьці да ўраду Расеі заклапочанасьць прэзыдэнта ЗША становішчам на мяжы з Украінай. Крыніцы каналу паведамілі, што пасьля паездкі Бэрнз паразмаўляў па тэлефоне з прэзыдэнтам Украіны, каб зьняць напружанасьць паміж ўрадамі Расеі і Ўкраіны. 4 лістапада з гэтай самай мэтай ва Ўкраіну быў накіраваны высокапастаўлены прадстаўнік Дзярждэпартамэнту ЗША[34]. 2 лістапада былы лідар « Правага сэктару» Дзьмітры Яраш прызначаны дарадцам галоўнакамандуючага Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Валерыя Залужнага. 4 лістапада зацьверджаны новы міністар абароны, былы віцэ-прэм’ер і міністар рэінтэграцыі часова акупаваных тэрыторыяў Аляксей Рэзьнікаў, які ад Украіны ўдзельнічаў у паседжаньнях Трохбаковай кантактнай групы[33][35].
У лістападзе 2021 году Міністэрства абароны Расеі назвала разьмяшчэньне амэрыканскіх вайсковых караблёў у Чорным моры «пагрозай рэгіянальнай бясьпекі і стратэгічнай стабільнасьці». У заяве міністэрства гаварылася, што «сапраўднай мэтай дзеяньняў ЗША ў Чарнаморскім рэгіёне ёсьць вывучэньне тэатру ваенных дзеяньняў на выпадак, калі Кіеў паспрабуе ўрэгуляваць канфлікт на паўднёвым усходзе сілай». 13 лістапада прэзыдэнт Украіны Ўладзімер Зяленскі заявіў, што Расея зноў сабрала 100 тысячаў вайскоўцаў у памежнай зоне. Прэс-сакратар прэзыдэнта Расеі Дзьмітры Пяскоў абверг абвінавачаньні ў тым, што Расея рыхтуецца да магчымага ўварваньня ва Украіну. Ён абвінаваціў Украіну ў «плянаваньні агрэсіўных дзеяньняў супраць Данбаса». Пяскоў заклікаў Арганізацыю Паўночнаатлянтычнай дамовы спыніць «канцэнтрацыю вайсковага кулака» на межах Расеі і спыніць узбройваньне Ўкраіны сучаснай зброяй.
Дыпляматычны адказ[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
16 лістапада генэральны сакратар АПАД Енс Стольтэнберґ заклікаў Захад даслаць «дакладны сыгнал для зьніжэньня напружанасьці, пазьбягаючы любой эскаляцыі ва Ўкраіне й вакол яе». Столтэнберґ дадаў, што ў альянсе адзначаецца «незвычайная канцэнтрацыя» расейскіх войскаў ля мяжы з Украінай. 15 лістапада выканаўца абавязкі міністра замежных справаў Нямеччыны Гайка Маас і міністар замежных справаў Францыі Жан-Іў Ле Дрыян у сумесным камюніке выказалі заклапочанасьць «перамяшчэньнем расейскіх войскаў і вайсковай тэхнікі паблізу Ўкраіны», заклікаючы абодва бакі «праяўляць стрыманасьць». У той жа час прэс-сакратар Міністэрства абароны ЗША Джон Кірбі пацьвердзіў, што ЗША працягваюць назіраць «незвычайную вайсковую актыўнасьць» Расеі каля межаў Украіны, а кіраўнік Дзярждэпартамэнту ЗША Энтані Блінкен абмеркаваў паведамленьні аб «вайсковай актыўнасьці Расеі» ў рэгіёне з Жан-Івам Ле Дрыянам. Паведамлялася, што ЗША абмяркоўваюць санкцыі з эўрапэйскімі хаўрусьнікамі ў выпадку далейшага ўварваньня Расеі[36].
Яшчэ ў пачатку лістапада ўкраінская выведка заявіла, што інфармацыя аб перакідцы дадатковых расейскіх войскаў да межаў Украіны была не чым іншым, як «элемэнтам псыхалягічнага ціску». Аднак праз тыдзень Офіс прэзыдэнта Ўкраіны прызнаў, што Расея ўзмацняе «канкрэтныя групоўкі войскаў» каля мяжы. Міністар замежных справаў Украіны Дзьмітры Кулеба заклікаў урады Францыі й Нямеччыны падрыхтавацца да магчымага ваеннага сцэнару дзеяньняў Расеі на ўкраінскім кірунку[36]. На гэтым фоне Ўкраіна рэзка актывізавала дыпляматычныя намаганьні. 15 лістапада прэзыдэнт Украіны Ўладзімер Зяленскі й прэзыдэнт Эўрапэйскай рады Шарль Мішэль абмеркавалі «сытуацыю бясьпекі ўздоўж межаў Украіны». У той самы дзень у Брусэлі прайшлі перамовы паводле тых самых пытаньняў Дзьмітрыя Кулебы. Новы кіраўнік Мінабароны Ўкраіны Аляксей Рэзьнікаў адправіўся ў Вашынгтон, дзе 18 лістапада сустрэўся зь міністрам абароны ЗША Лойдам Остынам. 16 лістапада Кіеў наведаў міністар абароны Вялікабрытаніі Бэн Ўолес. Як напісаў таблёід Daіly Mіrror, у Брытаніі для перадачы Ўкраіне сфармавалі зводны атрад хуткага рэагаваньня з каля 600 байцоў. 19 студзеня намесьнік міністра замежных справаў Расеі Сяргей Рабкоў прапанаваў ЗША браць на сябе юрыдычны абавязак не галасаваць за сяброўства ў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ў краінах, якія супрацьстаяць Расеі, памяншаючы патрабаваньні АПАД аб непашырэньні. Такую «прапанову» ўрад Расеі быў гатовы абмяняць на ўмовы, якія былі вылучаныя раней — так званыя гарантыі непашырэньня Альянсу на ўсход. Ён адзначыў, што рашэньне, прынятае на саміце ў Бухарэсьце ў 2008 годзе, «трэба выключыць», а ЗША павінны даць аднабаковыя юрыдычныя гарантыі, што «гэтага ніколі не адбудзецца». Пазыцыя аб тым, што Ўкраіна й Грузія ніколі ня стануць сябрамі Паўночнаатлянтычнага альянсу, сказаў Рабкоў, ёсьць прыярытэтнай для ўраду Расеі. Паводле яго словаў, у Амэрыкі для такога кроку павінна быць «хопіць палітычнай волі»[37].
Перамовы аб бясьпецы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
28 сьнежня ЗША і Расея абвясьцілі аб двухбаковых перамовах у Жэнэве 10 студзеня 2022 году, каб абмеркаваць заклапочанасьць сваёй вайсковай дзейнасьцю й супрацьстаяць напружанасьці вакол Украіны[38]. Перамовы (пазачарговая сустрэча Дыялёгу па стратэгічнай стабільнасьці[39][40]) вялі намесьнік міністра замежных справаў Расеі Сяргей Рабкоў і намесьнік дзяржсакратара ЗША Ўэндзі Шэрман[40].
За Жэнеўскай сустрэчай рушыла ўсьлед паседжаньне Рады АПАД—Расея ў Брусэлі 12 студзеня 2022 году, на якім сабраліся ўсе 30 сябраў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і прадстаўнік Расеі, каб абмеркаваць, згодна з афіцыйнай заявай АПАД, «сытуацыю ва Ўкраіне й яе наступствы для эўрапэйскай бясьпекі»;[41] У заяве Міністэрства абароны Расеі гаворыцца: «[Расея] дала маскальскія ацэнкі цяперашняга стану эўрапэйскай бясьпекі, а таксама ўдакладніла ваенныя аспэкты расейскага праекту пагадненьня аб гарантыях бясьпекі[42]. Генэральны сакратар НАТА Енс Стольтэнбэрґ заявіў на прэс-канфэрэнцыі, што Расея ня мае права ўплываць на ўступленьне Грузіі й Украіны ў НАТА, а толькі на Альянс і Грузію й Ўкраіну[43]. Расея назвала перамовы правальнымі.[44]
13 студзеня 2021 году дырэктар маскальскамоўнага вяшчаньня на канале RT Антон Красоўскі прыгразіў спаліць Канстытуцыю Ўкраіны на Крэшчаціку з-за яе курсу на сяброўства ў НАТА[45]. 14 студзеня ў інтэрвію La Repubblіca генэральны сакратар НАТА Енс Стольтэнбэрґ заявіў, што ўрад Украіны ужо падаў заяўку на ўступленьне ў вайскова-палітычны альянс, а ў 2008 годзе НАТА вырашыла, што Ўкраіна й Грузія стануць сябрамі, але пакуль ня вызначылі, калі[46].
Ваенная эскаляцыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Глядзіце таксама: Кібэратака на ўкраінскія дзяржаўныя сайты (2022)
21 лістапада начальнік Галоўнай ўправы выведкі Міністэрства абароны Ўкраіны Кірыла Буданаў заявіў, што Расея нібыта сканцэнтравала каля межаў Украіны больш за 92 тысячы вайскоўцаў і сыстэмы балістычных ракетаў малой далёкасьці „Іскандэр“. Буданаў адзначыў, што за пратэстамі супраць вакцынацыі ад уханьскага каронавіруса ў Кіеве й іншымі пратэстамі ва Ўкраіне ў рамках падрыхтоўкі да маштабнага ваеннага ўварваньня стаіць Расея. Паводле Буданава, Расеі патрэбныя пратэсты, каб ўкраінскае насельніцтва не аказвала ёй супраціўленьня падчас ваеннай апэрацыі, лічачы, што ўкраінскія ўлады ёй здрадзілі: „Яны хочуць ладзіць мітынгі й пратэсты, каб паказаць, што людзі супраць улады“, — сказаў ён. сказаў у інтэрв’ю Mіlіtary Tіmes „. Яны спрабуюць даказаць, што наша ўлада здраджвае народу“. Па словах кіраўніка ўкраінскай выведкі, Расея спрабуе дамагчыся ад украінцаў зьмены ўлады, і калі не атрымаецца, „прыйдзе армія“[47]. Па словах Буданава, актыўных дзеяньняў варта чакаць у канцы студзеня — пачатку лютага 2022 году[48][49].
Масква, у сваю чаргу, абвінаваціла Ўкраіну ў агрэсыўных дзеяньнях. 25 лістапада прэс-сакратарка МЗС Расеі Марыя Захарава заявіла, што ўкраінскія ўлады нагнятаюць напружанасьць на Данбасе й праводзяць наступальныя апэрацыі ў некаторых раёнах. Сытуацыя ў зоне канфлікту абвастраецца. Працягвае паступаць інфармацыя аб выкарыстаньні зброі, забароненай менскім пакетам мераў, якія пастаўляюцца Ўкраіне краінамі НАТО». Яна лічыць, што такім чынам кіраўніцтва Ўкраіны спрабуе «адцягнуць увагу ад дэградацыі сацыяльна-эканамічнай і палітычнай сытуацыі ў краіне»… і перанесьці гэтую ўвагу на нейкія часовыя пагрозы звонку"[48].
Жорсткія заявы Кіева й Масквы прагучалі на фоне тупіка на ўсіх існых перамоўных пляцоўках. Кантакты ў «Нармандзкага фармату» няма й не чакаецца ні на якім узроўні: саміту ня будзе, міністры замежных справаў яшчэ не змаглі каардынаваць сустрэчу, палітычныя дарадцы не выступалі зь верасьня. У Трохбаковай кантактнай групе перамовы абмяжоўваюцца абмеркаваньнем, ці зьяўляецца Расея бокам канфлікту. 15 лістапада Пуцін падпісаў указ аб аказаньні гуманітарнай дапамогі насельніцтву асобных раёнаў Данецкай і Луганскай вобласьцёў Украіны[50].
1 сьнежня Расея абвінаваціла Ўкраіну ў тым, што яна разьмясьціла на Данбасе палову свайго войска — каля 125 тысяч вайскоўцаў — для супрацьстаяньня прамаскальскім сэпаратыстам[51]. 3 сьнежня Пуцін раскрытыкаваў Украіну за выкарыстаньне турэцкага бесьпілётніка Bayraktar TB2 супраць прамаскальскіх сэпаратыстаў на Данбасе, заявіўшы, што гэты крок парушае менскія мірныя пагадненьні[52]. 3 сьнежня міністар абароны Ўкраіны Аляксей Рэзьнікаў, выступаючы перад дэпутатамі Вярхоўнай Рады, заявіў: «Існуе верагоднасьць маштабнай эскаляцыі з боку Расеі. Найбольш верагодным часам для дасягненьня гатоўнасьці да эскаляцыі будзе канец студзеня»[53]. У сьнежні аналіз Джэйнза прыйшоў да высновы, што ключавыя элемэнты 41-й арміі (са штабам у Новасібірску ў цэнтральнай частцы Расеі) і 1-й гвардзейскай танкавай арміі (звычайна разгорнутай вакол Масквы) перакінулі на захад, узмацніўшы 20-ю й 8-ю гвардзейскія арміі, разьмешчаныя бліжэй да ўкраінскай мяжы. Паведамлялася, што дадатковыя расейскія сілы перамясьціліся ў Крым, узмацніўшы расейскія марскія й сухаземныя сілы, якія ўжо разгорнутыя там[54].
9 сьнежня Расея абвінаваціла Ўкраіну ў перамяшчэньні цяжкай артылерыі на лінію фронту, дзе сэпаратысты змагаліся з украінскімі сіламі.[55] Начальнік расейскага генштаба Валеры Герасімаў заявіў, што «пастаўкі [НАТО] ва Ўкраіне гелікаптэраў, бесьпілётных лятальных апаратаў і паветраных суднаў штурхаюць ўкраінскія ўлады прыняць рашучыя й небясьпечныя дзеяньні. Любыя правакацыі ўкраінскіх уладаў шляхам гвалтоўнага вырашэньня праблемаў Данбасу будуць падаўляцца»[56]. 31 сьнежня 2021 году пасьля тэлефоннай размовы паміж прэзыдэнтамі ЗША і Расеі Пуцін заявіў, што, калі ЗША ўвядуць супраць іх санкцыі, гэта будзе «фатальнай памылкай»[57].
10 студзеня 2022 года ўрад Украіны абвясціў аб арышце магчымага агента расейскай вайсковай выведкі, які спрабаваў завербаваць іншых для ўчыненьня нападаў ва ўкраінскім горадзе Адэса[58]. 14 студзеня ва Украіне адбылася кібэратака расейскіх хакераў[59]. У той самы дзень украінская вайсковая выведка заявіла, што расейскія спэцслужбы рыхтуюць «правакацыі» супраць расейскіх салдатаў, дысьлякаваных у так званай Прыднястроўскай Малдаўскай Рэспубліцы, непрызнанай дзяржаве, якая на міжнародным узроўні лічыцца часткай Малдовы, каб справакаваць расейскае ўварваньне ва Ўкраіну[60]. 17 студзеня 2022 году брытанскі міністар абароны Бэн Ўолес заявіў, што Вялікабрытанія пастаўляе Ўкраіне супрацьтанкавыя ракеты малой далёкасьці.
18 студзеня зьявілася інфармацыя, што расейскія войскі накавалі ў Беларусь нявызначаную колькасьць войскаў. Афіцыйнай прычынай было правядзеньне вайсковых гульняў зь Беларусьсю ў наступным месяцы, але некалькі афіцыйных асобаў з Украіны й Белага дома заявілі, што прысутнасьць войскаў у Беларусі будзе выкарыстана для нападу на Ўкраіну з поўначы, тым больш што ўкраінская сталіца Кіеў знаходзіцца вельмі блізка ад беларуска-ўкраінскай граніцы.
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ UK arms Ukraine with deadly missiles to combat Putin's tanks as Defence Sec invites Russia for talks to avoid war' January 17, 2022 г. Праверана January 18, 2022 г.
- ^ Canada deploys special forces to Ukraine amid rising tensions with Russia
- ^ Estonia plans to supply Ukraine with heavy weapons. EURACTIV (3 January 2022).
- ^ Latvia will send weapons to Ukraine – defense minister. Ukrinform (6 January 2022).
- ^ Lithuania ready to supply lethal weapons to Ukraine – minister. LRT (20 December 2021).
- ^ Sweden, Worried by Russia, to boost military presence on Gotland January 14, 2022 г. Праверана January 18, 2022 г.
- ^ Захарова: РФ и Беларусь вынуждены реагировать на наращивание сил НАТО у общих границ
- ^ а б в г д е ё ж The Military Balance 2021//International Institute for Strategic Studies
- ^ https://www.wesh.com/article/florida-national-guard-in-ukraine/38488225
- ^ https://web.archive.org/web/20220119223406/https://suspilne.media/120121-na-doneccini-vidkrili-istoriko-kulturnij-centr-nu-jork/
- ^ https://nv.ua/ukr/ukraine/events/zagostrennya-viyni-na-donbasi-shcho-stalosya-26-bereznya-v-boyu-pid-shumami-novini-ukrajini-50150639.html
- ^ https://www.reuters.com/article/us-russia-usa-security/russian-and-us-military-chiefs-of-staff-hold-phone-call-idUSKBN2BN2EE
- ^ https://mil.in.ua/uk/news/golova-nachalnykiv-shtabiv-ssha-proviv-peregovory-z-kerivnykamy-armij-ukrayiny-ta-rosiyi/
- ^ Росія відмовилася повернутися до режиму припинення вогню з 1 квітня
- ^ https://gur.gov.ua/content/rosiiska-federatsiia-hotova-do-shyrokomasshtabnykh-provokatsii-proty-nashoi-derzhavy.html
- ^ https://informnapalm.org/ua/prolot-alihatoriv/
- ^ https://www.stopfake.org/uk/fejk-na-donbasi-vnaslidok-ataki-ukrayinskogo-bezpilotnika-zaginula-ditina/
- ^ https://www.dw.com/uk/ukrainska-armiia-vidkydaie-zastosuvannia-zbroi-proty-tsyvilnykh-na-donbasi-zmi/a-57098010
- ^ https://www.mil.gov.ua/news/2021/04/06/yakshho-kreml-shukae-kazus-belli-vkidayuchi-czinichni-fejki-svit-cze-mae-sprijmati-vserjoz-ministerstvo-oboroni-ukraini/
- ^ https://www.dw.com/uk/борис-джонсон-стурбований-через-переміщення-військ-рф-біля-україни/a-57105909
- ^ https://mil.in.ua/uk/news/rosiya-perekydaye-korabli-z-kaspiyu-na-chorne-more/
- ^ https://mfa.gov.ua/news/dmitro-kuleba-ta-zhan-iv-le-drian-obgovorili-zagostrennya-rosiyeyu-bezpekovoyi-situaciyi
- ^ https://ua.interfax.com.ua/news/general/737204.html
- ^ https://ua.interfax.com.ua/news/general/737226.html
- ^ https://www.rnbo.gov.ua/ua/Diialnist/4877.html
- ^ https://www.radiosvoboda.org/a/zustrich-z-baydenom/31204025.html
- ^ https://defence-ua.com/army_and_war/korabli_fsb_rf_namagalis_sprovokuvati_vmsu_bilja_kerchenskoji_protoki_gjurzi_m_dali_gidnu_vidsich-3428.html
- ^ https://gordonua.com/ukr/news/worldnews/bajden-ogolosiv-rezhim-nadzvichajnoji-situatsiji-v-ssha-cherez-diji-rosiji-1548860.html
- ^ https://mfa.gov.ua/news/zayava-mzs-ukrayini-u-zvyazku-iz-obmezhennyam-rosijskoyu-federaciyeyu-svobodi-sudnoplavstva-v-chornomu-mori
- ^ https://ua.interfax.com.ua/news/general/739425.html
- ^ OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM) Daily Report 256/2021 issued on 1 November 2021(анг.). OSCE. Праверана 19 January 2022 г.
- ^ Daily Report 256/2021 Праверана 19 January 2022 г.
- ^ а б От беспилотников к беспредельникам – Мир – Коммерсантъ Праверана 23 December 2021 г.
- ^ CNN объяснил, зачем глава ЦРУ приезжал в Москву – Газета.Ru Праверана 23 December 2021 г.
- ^ Алексей Резников назначен министром обороны Украины – Новости – Мир – Коммерсантъ Праверана 23 December 2021 г.
- ^ а б Россия и Запад концентрируют обвинения – Газета Коммерсантъ № 208 (7170) от 17.11.2021 Праверана 23 December 2021 г.
- ^ У Росії висунули США пропозицію щодо України та Грузії у НАТО(укр.)
- ^ U.S., Russia set for Jan 10 security talks amid Ukraine tensions(анг.) Праверана 2022-01-02 г.
- ^ Briefing with Deputy Secretary Wendy R. Sherman on the U.S.-Russia Strategic Stability Dialogue
- ^ а б Deputy Secretary Sherman's Meeting with Russian Deputy Foreign Minister Ryabkov
- ^ NATO-Russia Council meets in Brussels 2022-01-12 г.
- ^ Deputy Minister of Defence of the Russian Federation Colonel-General Alexander Fomin at a meeting of the Russia –NATO Council brought Russian assessments of the current state in the field of euro-security 2022-01-12 г.
- ^ Росія не має права впливати на питання вступу України в НАТО — Столтенберг | Новини на Громадському радіо (hromadske.radio)
- ^ Russia says NATO talks 'unsuccessful' as Poland warns of war 2022-01-13 г.
- ^ У Росії пригрозили спалити Конституцію України на Хрещатику (ВІДЕО) — DSnews.ua(укр.) Праверана 2022-01-19 г.
- ^ НАТО вирішило прийняти Україну та Грузію, питання лише у термінах, — Столтенберг — 24 Канал (24tv.ua)
- ^ Глава разведки Украины назвал протесты в Киеве подготовкой России к военному вторжению – Новости – Мир – Коммерсантъ Праверана 23 December 2021 г.
- ^ а б Ненормандское положение вещей – Газета Коммерсантъ № 215 (7177) от 26.11.2021 Праверана 23 December 2021 г.
- ^ Украина заговорила о "вторжении" – Коммерсантъ FM – Коммерсантъ Праверана 23 December 2021 г.
- ^ Саммит Украине! Героям саммит! – Мир – Коммерсантъ Праверана 23 December 2021 г.
- ^ Russia says Ukraine has deployed half its army to Donbass conflict zone
- ^ Ukraine Angers Russia by Buying Turkish Drones and Wants To Get Its Hands On More
- ^ За нашу соседскую родину – Газета Коммерсантъ № 221 (7183) от 04.12.2021 Праверана 23 December 2021 г.
- ^ Russia builds up forces on Ukrainian border
- ^ Russia accuses Ukraine of mobilising artillery, feigning negotiations 10 December 2021 г.
- ^ UPDATE 1-Russia accuses Ukraine of mobilising artillery, feigning negotiations 9 December 2021 г.
- ^ Вечерний звонок: о чем договорились Путин и Байден
- ^ Ukraine says arrests Russian agent planning attacks in Odessa
- ^ Ukraine hit by 'massive' cyber-attack on government websites
- ^ Russia is preparing a pretext for invading Ukraine: US official
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Праекты расейскіх пагадненьняў:
- Пагадненне аб мерах бяспекі Расійскай Федэрацыі і дзяржаў-членаў Арганізацыі Паўночнаатлантычнага дагавора ад 17 сьнежня 2021 г. архіў
- Пагадненне паміж Злучанымі Штатамі Амерыкі і Расійскай Федэрацыяй аб гарантыях бяспекі ад 17 сьнежня 2021 г. архіў
| Перадумовы |
| ||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Вайсковыя дзеяньні |
| ||||||||||||||||||||||
| Ваенныя злачынствы |
| ||||||||||||||||||||||
| Міжнародная рэакцыя | |||||||||||||||||||||||
| Культурны ўплыў |
| ||||||||||||||||||||||
| Зьвязаныя | |||||||||||||||||||||||
