Нямецкі альфабэт
| Нямецкі альфабэт | |
| Саманазва | Deutsches Alphabet |
|---|---|
| Тып | альфабэт на аснове лацінкі[d] |
| Мова | нямецкая |
| Зьвязаныя пісьменствы | |
| Паходжаньне | |
| Характарыстыка | |
| Знакаў | 30 |
| Літары | A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Ä Ö Ü ẞ |
Няме́цкі альфабэ́т (па-нямецку: das Deutsches Alphabet) — альфабэт нямецкае мовы на лацінскай аснове[1]. Ён выкарыстоўваецца ў Нямеччыне, Аўстрыі, Швайцарыі, Ліхтэнштайне й Люксэмбургу, а таксама ў краінах зь нямецкамоўнымі меншасьцямі, такіх як Бэльгія (Эйпен і Мальмедзі), Данія (паўночны Шлезьвіг), Італія (Паўднёвы Тыроль) і Польшча (Верхняя Сылезія).
| Пазыцыя | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Вялікая літара | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z | Ä | Ö | Ü | ẞ | ||
| Маленькая літара | a | b | c | d | e | f | g | h | i | j | k | l | m | n | o | p | q | r | s | t | u | v | w | x | y | z | ä | ö | ü | ß |
У альфабэт уваходзяць усе літары базавага лацінскага альфабэту, 3 літары з умляўтам (Ä ä, Ö ö, Ü ü) і эсцэт (ẞ ß)[1].
Характарыстыка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Інфармацыйная табліца пра літары нямецкага альфабэту й іхныя гукі. Умоўныя абазначэньні:
- Назва ў Нямеччыне.
- Назва ў Аўстрыі.
- Састарэлая назва.
- Альфабэт — назва літары паводле нямецкага альфабэту.
- DIN 5009 — нямецкі тэлефонны альфабэт;
- МФА — міжнародны фанэтычны альфабэт.
| Літара | Назва[a] | DIN 5009 | Гук[2] | Прыклад | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Альфабэт | МФА | Слова | Іншыя[b] | |||
| A a | A | [aː] | Anton | /a/ /aː/ |
wann Tag |
—[c] a, aa, ah |
| B b | Be | [beː] | Berta | /b/ | haben | bb |
| C c | Ce | [tseː] | Cäsar | /k/ /t͡s/ |
Creme Cäsar |
— tz, z, c, t |
| D d | De | [deː] | Dora | /d/ | ausdrucken | dd |
| E e | E | [eː] | Emil | /ε/ /ə/ /eː/ |
Zwerg sagen leben |
ä, äh — e, ee, eh |
| F f | Ef | [ɛf] | Friedrich | /f/ | flecken | ff, v, ph |
| G g | Ge | [ɡeː] | Gustav | /g/ /ʒ/ /ç/ |
tragen Genie richtig |
gg j ch |
| H h | Ha | [haː] | Heinrich | /h/ | daheim | — |
| I i | I | [iː] | Ida | /ı/ /iː/ |
Wind Kino |
— ieh, ie, ih |
| J j | Jott Je
|
[jɔt] [jeː]
|
Jakob | /j/ /ʒ/ |
juristisch Journalist |
y g |
| K k | Ka | [kaː] | Konrad | /k/ | Kino | ck, ch, g |
| L l | El | [ɛl] | Ludwig | /l/ | lieben | ll |
| M m | Em | [ɛm] | Martha | /m/ | Mücke | mm |
| N n | En | [ɛn] | Nordpol | /n/ | Nebel | nn |
| O o | O | [oː] | Otto | /ɔ/ /oː/ |
sollen Bote |
— o, oo, oh |
| P p | Pe | [peː] | Paula | /p/ | Polster | pp, b |
| Q q | Qu Que
|
[kuː] [kveː]
|
Quelle | Гука не стварае. Выкарыстоўваецца толькі ў злучэньні qu /kv/; quellen. | ||
| R r | Er | [ɛʁ] | Richard | /r/ /ɐ/ |
Riemen Fühler |
rr, rh er |
| S s | Es | [ɛs] | Samuel (да 1934 — Siegfried)
|
/z/ /s/ |
süß Gras |
— ss, ß |
| T t | Te | [teː] | Theodor | /t/ | Lot | tt, th, d |
| U u | U | [uː] | Ulrich | /ʊ/ /uː/ |
Bund gut |
— uh |
| V v | Vau | [faʊ] | Viktor | /f/ /v/ |
Vetter Klavier |
f, ff, ph w |
| W w | We | [veː] | Wilhelm | /v/ | Wasser | v |
| X x | Ix | [iks] | Xanthippe | /ks/ | Xenon | chs |
| Y y | Ypsilon | [ˈʏpsilɔn]
|
Ypsilon | /ʏ/ /yː/ /j/ |
Rhythmus Typ Bayern |
ü ü, üh j |
| Z z | Zett | [t͡sɛt] | Zacharias (да 1934 — Zeppelin)
|
/t͡s/ | duzen | tz, c, t |
| Ä ä | Ä | [ɛː] | Ärger | /ε/ /ɛː/ |
Hände gären |
e äh |
| Ö ö | Ö | [øː] | Ökonom | /œ/ /øː/ |
löffeln böse |
— oe, öh |
| Ü ü | Ü | [yː] | Übermut | /ʏ/ /yː/ |
fünfzig bügeln |
y üh, y |
| ẞ ß | Eszett scharfes S |
[ɛsˈt͡sɛt] [ˈʃaʁfəs ɛs] |
Eszett | /s/ | Naß | s, ss |
Іншыя варыянты літараў
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Наступныя варыянты літараў усё яшчэ выкарыстоўваюцца ў нямецкай мове — хоць і рэдка — ва ўласных імёнах:
- ë і ï: у цяперашніх правілах рэформы правапісу 1996 году трэма ўжо не разглядаецца. Аднак трэму над e альбо i — ë і ï — усё яшчэ можна знайсьці ў некаторых уласных імёнах, такіх як Aëtius, Piëch, Loë, Niuë, Alëuten, Aïr;
- ÿ: як лігатура ij у прозьвішчах, напрыклад Meÿer, Lohmeÿer.
Нямецкая пісьменнасьць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Першыя крыніцы нямецкага пісьменства адносяцца яшчэ да старажытнаверхненямецкага пэрыяду разьвіцьця нямецкае мовы ці нават раней. Практычна да XII стагодзьдзя існавала руніцкая пісьменнасьць, якая пазьней была цалкам выцесьненая лацінкай. У XV—XVI стагодзьдзях папулярнасьцю карыстаўся шрыфт швабахер (Schwabacher), які ўваходзіць у групу гатычных шрыфтоў[3].
Гатычным пісьмом нямецкія літары пісаліся практычна да пачатку XX стагодзьдзя — у прыватнасьці фрактурай (Fraktur), якая ўзьнікла ў XVII—XVIII стагодзьдзях[4]. З канца XIX стагодзьдзя шырокае распаўсюджваньне атрымлівае антыква, але афіцыйна яна прызнаецца толькі пасьля Лістападаўскай рэвалюцыі ў 1918 годзе. Антыква лічылася прасьцейшым і лёгка ўспрыманым шрыфтам, чым ламанае гатычнае пісьмо. У 1920 — 1930-я гады зьявіўся шрыфт Зютэрліна (Sütterlinschrift)[5].
У Нямецкім райху зноў былі зробленыя спробы адрадзіць стары шрыфт імпэрыі, які таксама выкарыстоўваўся ў нацысцкай прапагандзе: лічылася, што такі від пісьма адлюстроўвае характар «сапраўдных немцаў». Аднак гэтая практыка ня мела посьпеху паводле двух прычынаў: па-першае, Адольф Гітлер баяўся ўплыву на ґарнітуру літар габрэйскага квадратнага пісьма; па-другое, чытаць надпісы фрактурай было даволі складана. Сёньня выкарыстоўваецца звычайны друкаваны набор літар; ранейшыя ж шрыфты выкарыстоўваюцца толькі ў дэкаратыўных мэтах — напрыклад, на шыльдах крам.
Заўвагі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б The German Alphabet (das deutsche Alphabet) (анг.). German very easy. Праверана 7 лістапада 2023 г.
- ^ Фонетика немецкого алфавита (рас.). Deutschpro.ru. Праверана 7 сьнежня 2023 г.
- ^ Friedrich Beck. «Schwabacher Judenlettern» — Schriftverruf im Dritten Reich. — Verlag für Berlin-Brandenburg, 2006. — ISBN 3-86650-344-X
- ^ Fraktur (ням.). Typolexikon.de. Праверана 2011-11-27 г. Архіўная копія ад 2012-04-13 г.
- ^ Шрифт Зюттерлина (рас.). // ИнъязСервис. Праверана 2011-11-26 г. Архіўная копія ад 2012-01-19 г.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Носков С. А. Немецкий язык для поступающих в вузы. — Менск: 2002. — 415 с. — ISBN 985-06-0819-6 (рас.)
- Regeln und Wörterverzeichnis. Überarbeitete Fassung des amtlichen Regelwerks 2004. — München und Mannheim: Rat für deutsche Rechtschreibung, 2006. (ням.)
