Народны каляндар

Наро́дны калянда́р — спалучэньне сталых і рухомых сьвятаў і прысьвяткаў, абрадаў, гульняў і звычаяў, што замацаваныя ў побыце і фальклёры.

Улучае традыцыйныя хранонімы на сельскагаспадарчую працу і адпачынак у гадавым, сэзонным і месячным цыклях. Зьмяшчае астранамічныя і земляробчыя, мэтэаралягічныя і фэналягічныя веды, атрыманыя пераважна шматгадовым досьведам.

Беларускі каляндар

Беларускі народны каляндар пераважна спалучае хрысьціянскую і язычніцкую культуру. У праваслаўных хрысьціянаў сьвяты і прысьвяткі замацаваныя за юліянскім календаром, што ссоўвае даты на 13 дзён пазьней параўнальна з рыгарыянскім, паводле якога адзначаюць хрысьціяне-каталікі (ніжэй курсівам). Сярод іншага, некаторыя сьвяты належаць да рухомай царкоўнай пасхаліі (пазначаныя тлустым).

Студзень

• 1 студзеня — Новы год. У 1550 годзе Вялікае Княства Літоўскае перайшло на студзеньскі стыль пачатку году.
• 6 студзеня — 1-я, Посная куцьця. Перадкалядная вячэра. Які дзень, такі і год. Хрысьціяне-каталікі ладзяць абрад «Тры каралі».
• 7 студзеня — Раство Хрыстова і пачатак Калядаў. «Ой, Калядачкі, бліны-ладачкі». Калядаваньне і нашэньне «зьвязды». Паказ батлейкі і правядзеньне ігрышчаў: «ваджэньне казы», «жаніцьба Цярэшкі» і гульня ў «Яшчура».
• 8 студзеня — Зімовы пакроўчык, Маладзёны (Бабіны). Частаваньне бабы-пупарэзьніцы.
• 9 студзеня — Сьцяпан. «На сьвятога Сьцяпана вышэй слуга за пана». Дзень найму парабкаў і слугаў.
• 13 студзеня — Шчодрая куцьця і пачатак Шчодрага тыдня. «Мароз, хадзі куцьцю есьці».
• 14 студзеня — Васільле і Новы год паводле праваслаўнага календара. «Сею, сею пасяваю, з Новым годам вас вітаю».
• 17 студзеня — Марк. Калі на Марка пакласьці ў зямлю на кароткі час насеньне морквы, то летам яно хутчэй прарасьце.
• 18 студзеня — 3-я, Галодная, Вадапосная куцьця. Апошнія дні Калядаў. «Каляда ад’яжджае».
• 19 студзеня — Вадохрышча (Кшчэньне). «Сьвятое Кшчэньне ваду ксьціла, сьвет ачысьціла і ваду наверх пусьціла». «На Вадохрышча завіруха — на Вялікдзень таксама».
• 20 студзеня — Прывадохрышча як заканчэньне Калядаў і пачатак Малой вясельніцы да посту.
• 24 студзеня — Аксіньня і Фядос. «Аксіньня дарогу перамяце, а корм падмяце». «На Фядоса цёпла».
• 25 студзеня — Тацяна і Павал. Сьвята студэнтаў. «Вее вецер — будзе вайна».
• 31 студзеня — Апанас і Гусінае сьвята. Сьвята свойскай жывёлы. «Хавай нос у апанасаўскі мароз».

Люты

• 1 лютага — Ігнат. «На сьвятога Ігната зіма багата».
• 2 лютага — Грамніцы (Стрэчаньне). «Калі на Грамніцы нап’ецца певень вадзіцы, то на Юр’я наесца вол травіцы», «Грамніца — хлебу палавіца».
• 5 лютага — Агата. Каровіна сьвята. «Хлеб і соль сьвятой Агаты ня пусьціць бяды да хаты».
• 6 лютага — Аксіньня-паўзімніца. «На Аксіньню мяце».
• 11 лютага — Ігнат. «Ігнат Грамніцам рад».
• 14 лютага — Трыфан і Валянцін. «На Трыфана зорна — вясна позьняя». Сьвята закаханых.
• 18 лютага — Агата. Каровіна сьвята.
• 21 лютага — Пятро. «Калі на Пятра цёпла, зіма працягнецца да Вялікадня».
• 23 лютага — Прохар. «Ласі скідаюць рогі», «Прыйшоў Прохар ды Ўлас — скора вясна ў нас».
• 24 лютага — Уласьсе, Мацей і Вясельніца (Рабы або Разьвітальны тыдзень). Сьвята жывёлы. «На Мацея дарога пацее», «На Мацея адліга — будзе мароз». Тыдзень перад Масьленіцай.
• 26 лютага — Фаціньня і Лысая серада. Заступніца ад хваробаў. Праталіны-залысіны.
• 27 лютага — Блакітны чацьвер і Валосы ці Крывы чацьвер. Тумановы дзень і сьвята жывёлы. «На Валосага бліны пякуць ці аладкі, каб былі валы гладкі».
• 28 лютага — Масьляныя Дзяды (Дзедава пятніца).

Сакавік

• 1 сакавіка — Дзедава субота (Бабы). «Дзяды ня зналі бяды, а ўнукі зазналі мукі».
• 2 сакавіка — Фёдар Ціран, Масьленіца і Гуканьне вясны. Заступнік ад зладзеяў. «Сей пшаніцу ва ўсю руку, калі Масьленіца ў маладзіку».
• 3 сакавіка — Паласказуб. Першы дзень Вялікага посту. Паласкаюць зубы гарэлкай.
• 4 сакавіка — Казімер. «Сьвяты Казімер дровы сячэ».
• 5 сакавіка — Папяльцовая серада і Ўступная серада. Пачатак Вялікага посту ў хрысьціянаў-каталікоў. Каб урадзіў лён, мыюць верацёны ці калаўроты, гуляюць у карчме і пераскокваюць цераз пень.
• 8 сакавіка — Зборава субота. Абрад «Споведзь дзежкі».
• 9 сакавіка — Янка (Паўраценьне) і Зборніца (Ізбор). Мядзьведзь паварочваецца ў берлагу на другі бок. Наглядаюць за зімоўкай пчолаў. Пачатак збору ў поле. «А сьвяты Ізбор — бяжыць вада з гор». Адзін з новых гадоў, летаў.
• 12 сакавіка — Рыгор. «На сьвятога Рыгора ідуць рэкі ў мора».
• 13 сакавіка — Васіль-ка́пальнік. Са стрэхаў капае.
• 14 сакавіка — Аўдоцьця-вясноўка і Гуканьне вясны. «На Аўдокі голы бокі». Новы год паводле сакавіцкага каляндарнага стылю.
• 15 сакавіка — Хвядот. «На Хвядота занос — усё сена зьнясе».
• 17 сакавіка — Герасім-гракоўнік. «Герасім гракоў прыгнаў».
• 18 сакавіка — Марк. На Марка грак вяртаецца з выраю.
• 19 сакавіка — Язэп. «Сьвяты Язэп сярод посту шлюб дае прахвосту». «На Язэпа пагода — год ураджайны».
• 20 сакавіка — Вясновае раўнадзенства. Даўжыня дня 12 гадзінаў.
• 22 сакавіка — Саракі. Сьвята птушак. Прылёт 40 выраяў. «Сьвятыя Саракі ў поле саху валаклі». Адзін з новых гадоў, летаў.
• 24 сакавіка — пачатак Хрыстовага тыдня. Пякуць «храсты». Абрад «Жаніцьба коміна».
• 25 сакавіка — Рыгор і Тэафан, Дабравешчаньне (Зьвеставаньне) і Гуканьне вясны. «На Рыгора зіма ідзе ў мора». Былы Новы год у Эўропе. «І птушка гнязда не кладзе». Прылёт бусла.
• 26 сакавіка — Серадпосьце. Выпякаюць «храстцы».
• 30 сакавіка — Аляксей цёплы. «На Цёплага Аляксея рыба ідзе на нераст, карова на верас, а бортнік на хвою». Дзень рыбалова.

Красавік

• 1 красавіка — Дар’я вясновая. Адбельваюць палотны.
• 4 красавіка — Васіль-сонечнік. «Васіль-сонечнік ледзяшы са стрэхаў здымае».
• 5 красавіка — Арына (Ірына). «На Арыну сей капусту ў рассадніках».
• 6 красавіка — Камаедзіца і Дабравесьнік. Сьвята мядзьведзя і пярэдадзень сьвята.
• 7 красавіка — Дабравешчаньне і пачатак Пахвальнага тыдня. «Дабравешчаньне без ластавак — халоднае лета». Абрад «Пахаваньне стралы». «Дзікая качка яйцом пахваліцца».
• 8 красавіка — Благуста. «На Благусту сей капусту».
• 9 красавіка — Матрона. «На Матрону шчупак хвастом лёд прабівае».
• 11 красавіка — Пахвальная пятніца. Мыцьцё хлебных дзежак.
• 12 красавіка — Пахвальная субота. Не грымяць кроснамі, каб не грымеў гром.
• 13 красавіка — Вербніца (Пальмавая нядзеля). «Вярба б’е, ня я б’ю».
• 14 красавіка — Мар’я і Прабуджэньне хатніка, Блакітны або Чысты панядзелак і пачатак Белага, Вялікага або Страснага тыдня. На Мар’ю — разводзьдзі.
• 15 красавіка — Палікарп і Чысты аўторак. Пачатак бясхлебіцы. «У Чысты панядзелак і аўторак ня можна ў хаце трымаць чаго-небудзь нячыстага, бо на людзей і на гавяду нападуць паршы».
• 16 красавіка — Мікіта і Дравяная страсьць. «Калі на Мікіту крыгаход, то няма ні клёву, ні лову рыбакам». Мыюць ўсё драўлянае.
• 17 красавіка — Чысты чацьвер. Парацца ў лазьні. Абрад мыцьця дзежкі.
• 18 красавіка — Велікодная або Чырвоная пятніца. Сеюць гарох.
• 19 красавіка — Вялікая або Чырвоная субота. Фарбуюць яйкі. Канец Вялікага посту.
• 20 красавіка — Вялікдзень. «Хрыстос уваскрос!» — «Сапраўды ўваскрос!». Быў Новым годам, летам у ХІV стагодзьдзі.
• 21 красавіка — Руф і Другі дзень Вялікадня. Руф рушыць сьнягі. Ходзяць валачобнікі. «Першы дзень пірагі маюць, сярэдні дзень пагуляюць, а апошні дзень выпраўляюць».
• 21 красавіка — Юры, Войцах і Градавая серада (Мёртвы, Праводны дзень). «Сьвяты Вайцеху выпусьціў жаўранка зь меху». Новы год паводле задыяку.
• 24 красавіка — Анціп і Вялікдзень мёртвых (Наўскі чацьвер). Ахоўнік зубоў. Наведваюць могілкі.
• 25 красавіка — Марк. «Дождж на Марка, дык зямля як шкварка».
• 28 красавіка — Пуд, Праводная нядзеля (Радаўнічныя Дзяды). Калі Руф рушыць сьнягі, то Пуд пужае. «Ідзі, зіма, да Кучава, як ты нам надакучыла».
• 29 красавіка — Арына і Радаўніца. «На Арыну сей капусту». «На Радаўніцу да абеду пашуць, па абедзе плачуць, а к вечару скачуць».
• 30 красавіка — Зосім і Андрыянава ноч. Ахоўнік пчолаў. Варажба.

Травень

• 1 траўня — Кузьма. «Май Кузьма з морквінай сустракае, а Пахом з гурком».
• 5 траўня — Ляльнік. Сьвята Лялі — дачкі Лады.
• 6 траўня — Юр’е. Сьвята жывёлы. «Як дождж на Юр’я — хлеб будзе і ў дурня». Аб рад «Страла».
• 7 траўня — Алісей. «Прыйшоў Алісей — авёс пасей».
• 8 траўня — Марк і Станіслаў. «Сей лён на Станіслава — вырасьце як лава». Бабскія розбрыкі. Скокі жанчынаў і качаньне па зямлі дзеля ўрадлівасьці.
• 10 траўня — Ярылавіца. Сьвята Ярылы.
• 11 траўня — Пранціш. Які дзень, такое і лета.
• 12 траўня — Пачатак Пераплаўнага (Чарвівага) тыдня. Ня варта садзіць, бо заядуць чарвякі.
• 13 траўня — Якуб. «На Якуба грэе люба».
• 14 траўня — Макарэй і Градавая або Пераплаўная серада. Абрады каля вады.
• 15 траўня — Барыс. Апякун поля і жывёлы.
• 16 траўня — Градабойцы (Ледавіты дзень).
• 19 траўня — Антоні. «На святы Антоні сей авёс для коней, а як удасца дык і прадасца».
• 21 траўня — Іван веснавы. Апякун земляроба. «На Івана каласок, а на Пятра піражок».
• 22 траўня — Мікола веснавы і Алена. Сьвята пастухоў. «Сей лён на Алену — вырасьце па калена».
• 24 траўня — Макей, Кірыла і Мятод. «Мокра на Макея — і лета не прасушыць».
• 27 траўня — Сідары. «Прыйшлі Сідары — прыйшлі і сіверы».
• 28 траўня — Пахом. «Сьвяты Пахом павее цяплом». «Сей агуркі на Пахом — будзеш насіць мяхом».
• 29 траўня — Магдалена і Ўшэсьце. «Магдалена зязюльку прысылае». Дзень агляду жыта. Абрад «страла». Унебаўшэсьце Ісуса.
• 31 траўня — Шэсьць дзеваў, Канапелька Матруна і Фядот. «Лён сей позьні на Шэсьць дзеваў». «Канапелька Матруна ў зямлю махнула».

Чэрвень

• 3 чэрвеня — Алена і Ўльяна. Дзень ільну.
• 4 чэрвеня — Васіліск. «Ад Васіліска і салавей блізка».
• 5 чэрвеня — Дзень Эўфрасіньні Полацкай
• 7 чэрвеня — Ян і Сёмушныя Дзяды (Духавая, Зялёная субота). «Рой перад Янам — пчаляр будзе панам».
• 8 чэрвеня — Сёмуха (Тройца, Зялёныя сьвяткі). Ушанаваньне продкаў і расьліннасьці. «Павядзём Куста пад гай зялёненькі». Сьвята зеляніны.
• 9 чэрвеня — Русальніца (Гранны тыдзень). Праводзіны вясны. «На Граннай нядзелі Русалкі сядзелі».
• 10 чэрвеня — Конскі Вялікдзень. Сьвята коней.
• 11 чэрвеня — Градабой (Серада-русаль). Засьцерагаюцца ад граду. Здабываюць агонь зь ясеня.
• 12 чэрвеня — Наўская Тройца і Абліваха. Памінаньне. Абліваюцца вадой, каб пайшоў дождж.
• 13 чэрвеня — Ерамей і Антоні. «Антоні, аддай коні».
• 14 чэрвеня — Юстын і Харытон. «Юстын цягне ўверх каноплі, а Харытон — лён».
• 15 чэрвеня — Русальчыны розыгры. Засьцерагаюцца русалак.
• 16 чэрвеня — Пятроўка-галадоўка да 11 ліпеня.
• 19 чэрвеня — Божае цела (Дзявятнік). Перавод уніятаў у праваслаўе.
• 20 чэрвеня — Дзявятуха. Сьвята ад навальніцы. За тыдзень да Пятра садзяць рэпу.
• 21 чэрвеня — Тодар і Дзень летняга сонцастаяньня. «На Тодара раса — канапель паласа». Найбольшая даўжыня дня ў годзе каля 17 гадзінаў.
• 22 чэрвеня — Кірыла. На Кірылу з усяе моцы Зямля імкнецца да Сонца.
• 23 чэрвеня — Купала. Старажытны Новы год (лета) прыпадаў на дзень сонцастаяньня.
• 24 чэрвеня — Ян Купальны. «Сонца грае».
• 25 чэрвеня — Анапрэй. «Хто на Нупрэя пасее грэч, той будзе бліны печ».
• 26 чэрвеня — Акуліна-грачышніца (Задзярыхвост) і Дзясятнік. «Дзясятнік гнаі возіць».
• 27 чэрвеня — Дзясятка. «Косы точыць». «Жыта пасьпявае».
• 28 чэрвеня — Амос. «Прыйшоў Амос — цягне ўгору авёс».
• 29 чэрвеня — Пятрок. «Да Пятра зязюльцы кукаваці». «Прыйшоў Пятрок — апаў лісток, прыйдзе Ільля — ападуць і два».
• 30 чэрвеня — Данат. «Сьвяты Данат коскі точыць, сянцо косіць».

Ліпень

• 6 ліпеня — Купальле. Сьвята Сонца і каханьня.
• 7 ліпеня — Іван Купала. «Учора была Купала, а сёньня Іван».
• 10 ліпеня — Самсон-сенагной і Сем братоў. «На Самсона дождж — сем тыдняў то ж». «Сем братоў варожаць, колькі тыдняў пагоды».
• 12 ліпеня — Пятро. Сьвята заканчэньня Купальля. «Да Пятра дзеўка хітра, а на Пятры — хоць твар ёй падатры».
• 13 ліпеня — Паўпятро і Сымон. Дзень талакі.
• 14 ліпеня — Кузьма і Дзям’ян. Сьвята кавалёў. «Сьвяты Пятро жыта сьпеліць, сьвяты Кузьма сярпы робіць, а сьвяты Дзям’ян сена грабе».
• 17 ліпеня — Андрэй. «Авёс у сьвітцы, а на грэчцы і кашулі няма». «Андрэй усіх мудрэй».
• 18 ліпеня — Сьвята Месяца. «Месяц гуляе».
• 21 ліпеня — Градавы дзень (Казанская) і Пракоп. «Будзеш вазіць сена на Казанскую, то гумно да другое Казанскае не дастаіць». Засьцерагаў ад нябесных стыхіяў, ад хваробаў вачэй і галавы. «Пракоп бок прыпёк».
• 25 ліпеня — Якуб. «На Якуба хлеба поўна губа», «Які Якуб да паўдня, такая да сьнежня зіма».
• 26 ліпеня — Гаўрылей і Ганна. Засьцерагаюцца, каб град не пабіў каноплі. «Сьвята́ Ганна снапы кладзе», «Калі на Ганну раніца халодная, то зіма будзе раньняя і халодная».
• 29 ліпеня — Афінаген. Заціхаюць птушкі.

Жнівень

• 1 жніўня — Макрыны і Серпавіца (Шыпілінка). «Глядзі восень па Макрыні», «Калі ў дзень Макрыны дождж, то ўсё лета і восень будзе мокра, а калі суха, то восень сухая». Пятніца перад Ільлёю. Дзень «зазубрываньня» сярпоў, падрыхтоўкі да жніва. «Шыпілінка ў кузьню ідзець сярпы зубіць».
• 2 жніўня — Ільля. Сьвята дажджу і навальніцы. «Ільля нарабіў гнільля», «Укінуў у ваду кусок ільда», «Да Ільлі ўсё і пад кустом сохне, пасьля Ільлі — і на кусту не сушыць».
• 4 жніўня — Мар’я (Магдалена). «Магдалена — вады па калена».
• 6 жніўня — Спас, Барыс і Глеб (Барыс-палікоп). «На Глеба і Барыса хлеба напарыся і за ральлю бярыся», «Сьвяты Барыс снапы зносіць, сьвятыя Ганны дамоў возяць».
• 7 жніўня — Ганны і Макар. «Сьвятыя Ганны бабкі стаўляюць». «Макар налье ў рукаў».
• 9 жніўня — Палікоп і Панцеляймон. Дзень жніва. Лекар ад хваробаў галавы. «З Панцялея капуста пачынае ў качан завівацца», «Хто на Панцялея працуе, таму не пашанцуе».
• 11 жніўня — Лаўрын. «На Лаўрына сьпяшай да млына».
• 12 жніўня — Сіла. «Хто на Сілу жыта пасее, у таго на хлеб надзея».
• 13 жніўня — Спасаўскія запускі. Пярэдадзень Спасаўскага посту.
• 14 жніўня — Макавей, 1-ы, Мядовы Спас і Спасаўка. Сьвята маку і мёду. Пост да 27 жніўня.
• 15 жніўня — Базыль і Прачыстая (Зельная). «Базыль авечкам воўну дае». «Прыйшла Прачыста — стала поле чыста».
• 16 жніўня — Антоны-віхравеі і Рох. «Кірмаш на паненак».
• 17 жніўня — Аўдоцьця-сенагнойка.
• 19 жніўня — Яблычны Спас. Сьвята садавіны.
• 23 жніўня — Лаўрэн. Сьвята млынара.
• 24 жніўня — Баўтрамей. «Сьвяты Баўтрамей высылае буслоў па дзяцей». «Прыйшоў Баўтрамей — жыта на зіму сей».
• 27 жніўня — Міхей. «Лёгкі вецер у гэты дзень — будзе пагодлівая восень, моцны — дажджлівая і халодная».
• 28 жніўня — Прачыстая. Сьвята ўраджаю.
• 29 жніўня — Трэці Спас і Ян-сьценцель. Сьвята хлеба. «Па Трэцім Спасе трымай рукавіцы ў запасе». «Ян па лета прыйшоў і ўжо восень знайшоў», «А Ян-сьценцель руней сьцеліць».
• 30 жніўня — Міроны-ветрагоны.
• 31 жніўня — Флор і Лаўр (Храл і Ягор’е). Сьвята коней. «На Храла і Ягор’я ня ткуць і не аруць».

Верасень

• 5 верасьня — Лупа. «Сей на Лупа — будзе жыта купа».
• 7 верасьня — Варфаламей. «Жыта на зіму сей».
• 8 верасьня — Другая Прачыстая. «Меншая Прачыста — канчай сеяць начыста».
• 10 верасьня — Мацей. Абаронца ад п’янства.
• 11 верасьня — Іван-крываўнік (Калінавік).
• 13 верасьня — Кіпрыян. Журавель зьбіраецца ў вырай.
• 14 верасьня — Сымон, Узьвіжаньне і пачатак Бабінага лета. Новы год (лета) ў Вялікім Княстве Літоўскім з канца ХV стагодзьдзя. Абрад «Жаніцьба коміна». Закрываньне зямлі.
• 19 верасьня — Цуды (Міхаіл). «Міхал з поля сьпіхаў».
• 21 верасьня — Багач (Нараджэньне Божае Маці). Сьвята заканчэньня ўборкі збожжа. Засідкі.
• 22 верасьня — Восеньскае раўнадзенства. Працягласьць дня 12 гадзінаў.
• 24 верасьня — Тадора. «На Тадору ўсякае лета заканчваецца».
• 26 верасьня — Стаўроўскія Дзяды.
• 27 верасьня — Зьвіжаньне. Сьвята закрываньня зямлі на зіму. Гадзюкі зьбіраюцца ў кучу.
• 29 верасьня — Міхал. «Калі на Міхала з поўначы вецер вее, то ня май на надвор’е надзеі».

Кастрычнік

• 2 кастрычніка — Зосім. «Журавіны на Зосіма ўздымаюцца — мароз на Пакровы ўдарыць».
• 3 кастрычніка — Астап (Астаф’я). Прыкметы па ветры.
• 4 кастрычніка — Пранцішак (Францішак). «На Пранцішка зярнят шукае ў полі мышка».
• 8 кастрычніка — Сяргей. Жалезны тыдзень.
• 9 кастрычніка — Іван Багаслоў (Іван Кураед, Іван-шаптун). Шапталіся свахі пра нявестаў.
• 14 кастрычніка — Пакровы (3-я Прачыстая). Вясельная пара. «Сьвята Пакрова, пакрый зямельку лісточкам, а галоўку — вяночкам». «Пакровы — зарыкалі каровы».
• 21 кастрычніка — Трыфан, Палагея і Зьміцер. «Трыфан кажух латае, Палагея рукавічкі вяжа». «Зьміцер зямлю выцер, на груды пабіў, каб ніхто не хадзіў».
• 25 кастрычніка — Марцін. Сьвята млынароў. Млынары частаваліся на каменным крузе гусяцінай.
• 28 кастрычніка — Сымон і Юда. «Сымон зь Юдаю працу ў полі канчаюць, хаты аглядаюць».
• 29 кастрычніка — Лонгін і Параскева Пятніца. Збаўца ад хваробаў вачэй.
• 30 кастрычніка — Паклоны. Адбіваюць паклоны пакутніку Андрэю Крыцкаму.
• 31 кастрычніка — Лука і Юльян. «Хто сее да Лукі, ня будзе мець ні хлеба, ні мукі». Дзень іканапісцаў. Ахоўнік дзяцей.

Лістапад

• 1 лістапада — Зьмітраўскія Дзяды (Асяніны) і Ўсе сьвятыя. «Сьвятыя Дзяды, завём вас». Памінальны дзень у хрысьціянаў-каталікоў.
• 2 лістапада — Задушны дзень. Памінальны дзень.
• 4 лістапада — Казанская. «Хто на Казанскую жаніхаецца, той не пакаецца».
• 8 лістапада — Зьміцер. «Да Зьмітра дзеўка хітра». Канец надзеі выйсьці замуж у гэтым годзе.
• 9 лістапада — Тодар. «На Тадора поўна камора».
• 10 лістапада — Параскі. Апякунка жанчынаў і рукадзельля.
• 11 лістапада — Настуся і Марцін. Настуся стрыжэ авечкі. Сьвята млынароў. Мядзьведзь кладзецца ў бярлог.
• 12 лістапада — Артошка. Пачатак прадзеньня.
• 14 лістапада — Кузьма і Дзям’ян. Апякун земляробства, кавалёў і вясельля.
• 21 лістапада — Міхайлаў дзень. Абаронца ад грому. Мядзьведзі ідуць у сьпячку.
• 22 лістапада — Матрона. «З Матроны становіцца зіма».
• 24 лістапада — Хведар-студзянец. «Хвёдаравы вятры галоднымі ваўкамі скуголяць».
• 25 лістапада — Іван міласьцівы і Кацярыны. Дзень падарункаў. «Кацярына забрала лета».
• 27 лістапада — Юстыніян і Піліп. Пярэдадзень Піліпаўскага посту да 6 студзеня.
• 28 лістапада — Піліпаўка. Перадкалядны пост.
• 28 лістапада — Мацей. «На Мацея зіма пацее».
• 30 лістапада — Андрэй і Адвэнт. 4-тыднёвы пост.

Сьнежань

• 4 сьнежня — Увядзеньне і Барбара. «Барбара ноч урвала, а дзень надтачыла».
• 5 сьнежня — Пракоп і Савы. «Прыйдзе Пракоп хмуры — раскапае гуры». «Барбара мосьціць, Сава цьвікі вострыць, а Мікола прыбівае».
• 6 сьнежня — Матрыхваны і Мікола. Не прадуць.
• 7 сьнежня — Кацярыны. «Забрала край лета».
• 9 сьнежня — Юр’е зімовы і Ганны. Юра мосьціць. «Ад Ганнаў да Калядаў 2 тыдні і 2 дні».
• 13 сьнежня — Андросы (Андрэйкі). Варожаць.
• 14 сьнежня — Навум. «Навум наставіць на вум». Пачыналі вучыцца.
• 17 сьнежня — Варвары. «Мікола і Варвара ноч урвалі».
• 18 сьнежня — Савы, Міколін бацька. «Сава мосьце, а Мікола гвозьдзе».
• 19 сьнежня — Мікола зімовы. «Безь Міколы не бывае ні зіма, ні лета». «Мікола марозам гвозьдзіць».
• 22 сьнежня — Ганны і Зімовае сонцастаяньне. «Ганкі — сядайце на санкі». Даўжыня дня найкарацейшая ў годзе 7 гадзінаў.
• 24 сьнежня — Посная куцьця. Пачатак Калядаў да 6 студзеня.
• 25 сьнежня — Божае Нараджэньне і Сьпірыдон-сонцаварот. Раней адзін зь дзён Навагодзьдзя.
• 26 сьнежня — Сьцяпан. «Кожны сабе пан».
• 31 сьнежня — Марк, Багатая куцьця і Сільвестар. «Марка да Варка — няхай будзе парка».

Іншыя

• Азія: армянскі, бірманскі, габрэйскі, індыйскі, іранскі, карэйскі, кітайскі, самвацкі (Нэпал) і тайскі.
• Афрыка: бэрбэрскі, копцкі і этыёпскі.