Марэля
| Марэля | |
 Плады марэлі | |
| Клясыфікацыя | |
|---|---|
| Царства | Расьліны |
| Аддзел | Пакрытанасенныя |
| Кляса | Двудольныя |
| Атрад | Ружакветныя |
| Сямейства | Ружавыя |
| Падсямейства | Сьлівовыя |
| Род | Сьліва |
| Падрод | Prunus |
| Сэкцыя | Armeniaca |
| Від | Марэля |
| Бінамінальная намэнклятура | |
| Prunus armeniaca | |
| Арэал | |
 | |
| Культывацыя ў сьвеце | |
Марэ́ля[1][2], таксама абрыко́с[3] (па-лацінску: Prunus armeniaca) — пладовае дрэва з роду сьліва сямейства ружавых.
Батанічнае апісаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Дрэва вышынёй да 8 мэтраў.
Лісьце яйкападобнае або эліптычнае, дробназубчастае.
Кветкі белыя ці ружовыя, распускаюцца раней за лісьце.
Плод — мясістая касьцянка жаўтавата-чырвонага колеру, мае добрыя смакавыя якасьці.
Костка тоўстая, гладкая.
Хімічны склад[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Плады ўтрымліваюць цукар, арганічныя кіслоты, карацін, вітамін С.
Культывацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Марэля была вядомая ў Армэніі з даўніх часоў і культывавалася там так доўга, што большасьць навукоўцаў лічаць Армэнію радзімай гэтай расьліны[4]. Менавіта навуковая назва Prunus armeniaca паходзіць з гэткіх высноў. Падчас археалягічных раскопак у мястэчку Гарні ў Армэніі было знойдзена насеньне марэлі, якое па часу адносіцца да пэрыяду меднага стагодзьдзя[5]. Аднак, паводле цэнтру разнастайнасьці Вавілава, першая культывацыя марэлі пачалася ў Кітаі, па іншым крыніцам — у Індыі каля 3 000 гадоў да н.ч.[6]
На Беларусі марэля звычайная культывуецца аматарамі. Вядомая зь сярэдзіны ХІХ ст., завезеная ў паўднёвыя рэгіёны (на Берасьцейшчыну й Гомельшчыну) з Украіны. Адчувальная да вясновых замаразкаў, ва ўмовах Беларусі пладаносіць 6-7 разоў на 10 гадоў, жыве 20-25, максымум да 40 гадоў. Пачынае пладаносіць на 4-5-ы год. Плады высьпяваюць у ліпені-жніўні. Выведзеныя пэрспэктыўныя гібрыды прыдатныя для культывацыі на поўдні й паўднёвым захадзе Беларусі.
Выкарыстаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Плады марэляў ужываюцца як у сьвежым, так і ў сушаным выглядзе: урук — сушаныя цэлыя плады з косткаю, кайса — цэлыя плады бяз косткі, курага — плод марэлі бяз косткі, падзелены напалову. Хворым цукровым дыябэтам варта абмяжоўваць ужываньне марэляў з-за высокага ўтрыманьня ў іх цукру.
З марэляў падрыхтоўваюць сьпіртны напой — марэлевую гарэлку, марэлевы сок падвяргаецца закісаньню й потым перагонцы.
Насеньне (косткі) ўжываюцца ў ежу падобна мігдалам, а пры адцісканьні зь іх атрымліваюць малако (па-француску: Huille de marmotte). Насеньне таксама выкарыстоўваецца для вытворчасьці тлустага алею, які ўжываецца ў мэдыцыне ў якасьці растваральніку.
Зь перапаленых костачак марэлі робіцца туш.
У кітайскай нацыянальнай мэдыцыне насеньне марэлі ўжываюцца ў якасьці заспакаяльнага сродку пры кашлі, ікаўцы. У Кітаі прымаюць насеньне марэлі ў спалучэньні зь іншымі лекавымі расьлінамі пры бранхіце, трахеіце, лярынгіце, кохліку.
Нацёкі з натуральных расколін марэлевых дрэваў засыхаюць на паветры, утвараючы так званую марэлевую камедзь. Здробненая ў парашок (белага ці жоўтага колеру) марэлевая камедзь выкарыстоўваецца ў мэдыцыне як паўнавартасны заменьнік гуміарабіку. Па эмульгуючай здольнасьці, устойлівасьці прыгатаваных на ёй алейных эмульсій і грузкасьці яна пераўзыходзіць гуміарабік. Ужываюць марэлевую камедзь часам як ахінальнае.
Драўніна марэлевага дрэва выкарыстоўваецца народамі Каўказа для вырабу музычных прыладаў, такіх як дудук, шві, зурна.
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Абрикос // Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік / Укладальнік: Вацлаў Ластоўскі. — Коўна: Міністэрства Беларускіх Спраў у Літве, 1924.
- ^ Абрикос // Кароткі расейска-беларускі фармакалагічны слоўнік / Уклад. С. Прыхожы, А. Стасевіч, А. Юркін, А. Сітнік, І. Каваленка. — Менск: Тэхналогія, 1995.
- ^ Абрикос // Расійска-беларускі слоўнік / Укладальнікі: М. Байкоў, С. Некрашэвіч. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1928.
- ^ VII сымпозіюм ISHS па ўдакладненьню культывацыі марэляў(анг.)
- ^ B. Arakelyan, Excavations at Garni, 1949-50 in Contributions to the Archaeology of Armenia, (Henry Field, ed.), Cambridge, 1968, page 29.
- ^ Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening 1: 203—205. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.
 |
Гэта — накід артыкула пра батаніцы. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |