Летувіская Рэспубліка (1918—1940)

	Колішняя дзяржава; Летувіская Рэспубліка (1918—1940); па-летувіску: Lietuvos Respublika
Сьцяг	Герб
16 лютага 1918 — 21 ліпеня 1940
Сталіца	Вільня і Коўна
Супольныя граніцы	СССР
Форма ўраду	парлямэнцкая рэспубліка
Валюта	летувіскі літ
	Наступнік:; Нямеччына

Летувіская Рэспубліка (лет. Lietuvos Respublika) — першая летувіская нацыянальная дзяржава, якая існавала паміж Першай і Другой сусьветнымі войнамі; этап гісторыі летувіскай дзяржаўнасьці, які абыймае час з 1918 да 1940 году.

Пачаткам дзяржаўнасьці стала абвяшчэньне незалежнасьці і пераўтварэньне Каралеўства Летувы ў рэспубліку (2 лістапада 1918 году), заканчэньнем — акупацыя савецкімі войскамі (15 чэрвеня 1940 году) і анэксія Савецкім Саюзам (3 жніўня 1940 году).

Землі

Міжваенная Летувіская Рэспубліка некалькі разоў зьмяняла абрысы сваёй тэрыторыі. З улікам далучэньня Сярэдняй Літвы, ня якую прэтэндавалі летувісы, да Польшчы ў 1922 годзе плошча дзяржавы склала 52 822 км². У выніку ўлучэньня ў 1923 годзе Клайпедзкага краю плошчай 2 848 км² краіны павялічылася да 55 670 км². Страта ў сакавіку 1939 году Клайпеды зь яе далучэньнем да Трэцяга Райху былі хутка кампэнсаваныя перадачай Летуве ў канцы таго ж году Віленскага краю (частка Заходняй Беларусі), які адышоў пад кантроль СССР ад падзеленай згодна з пактам Молатава-Рыбэнтропа Польшчы. Гэтыя акцыі павялічылі землі дзяржавы на 6 880 км². Гэта азначала, што Летува абыймала тэрыторыю ў 59 702 км².

Працягласьць межаў з асобнымі краінамі да сакавіка 1939 году складала:

Латвія — 570 км
Польшча — 525 км (каля 41 км мяжы праходзіла Нёманам)
Нямеччына (Усходняя Прусія) — 272 км (больш за 113 км мяжы праходзіла Нёманам)
Балтыйскае мора — 90 км (зь іх 60 км — Курская пярэспа)

Разам: 1457 км.

Працягласьць межаў з асобнымі краінамі на канец 1939 году:

Латвія — 570 км
СССР — 370 км
Трэці Райх — 362 км
Балтыйскае мора — 18,5 км

Разам: 1 320,5 км.

Адміністрацыйна Летува падзялялася на 20 паветаў. Клайпедзкі край, утвораны ў 1923 годзе, дадаў яшчэ 3 паветы.

Насельніцтва

Першы ўсеагульны перапіс насельніцтва ў Летуве адбыўся 17 верасьня 1923 году. Паводле перапісу ў тагачаснай Летуве мешкала 2 мільёны 29 тысячаў жыхароў, у тым ліку: летувісы — 1 701 900 (83,9% ад агульнай колькасці насельніцтва), габрэі — 153 700 (7,6%), палякі — 65 600 (3,2%), расейцы — 50 500 (2,5%), немцы — 29 200 (1,4%), латышы — 14300 (0,7%) і іншых нацыянальнасьцяў — 13800 (0,7%). Пададзеныя зьвесткі ня цалкам адпавядалі праўдзе, што прызналі нават афіцыйныя ўлады. Паводле вайсковых сьпісаў з 1930-х гадоў летувісы складалі 80,6%, габрэі — 7,1%, немцы — 4,1%, палякі — 3%, расейцы — 2,3%, іншыя — 2,9%. Цікава, што беларусы ў асобную нацыянальную групу перапісам не выдзяляліся.

Рэлігійны падзел у Летуве ў сярэдзіне 1930-х гадоў:

каталікі — 80,5%
пратэстанты — 9,5%
юдэі — 7,3%
стараверы — 1,5%
праваслаўныя — 1%
іншыя — 0,2%

Найбуйнейшыя гарады і іх насельніцтва (1937 год):

Коўна (фактычная сталіца) — 106 800 жыхароў
Клайпеда — 38 500 жыхароў
Шаўлі — 24 700 жыхароў
Панявеж — 21 400 жыхароў
Вількамір — 11 800 жыхароў

Эканоміка

Занятасьць:

сельская гаспадарка — 77%
прамысловасьць (у шырокім разуменьні) — 7,5%
гандаль — 2,5%
іншыя галіны — 13%

Структура землекарыстаньня:

ворыва — 49,1%
лугі і пашы — 20,5%
лясы — 18,9%
сады — 0,7%
іншыя — 2,4%
пустка — 8,4%

Транспарт

У міжваенны час усімі пытаньнямі транспарту (дарожным, чыгуначным, рачным, марскім і паветраным) кіравала Міністэрства шляхоў зносінаў Летувіскае Рэспублікі.

У Летувіскай дзяржаве дарогі былі пераважна грунтавыя. У 1929 годзе працягласьць дарог складала 1 701 км, што давала паказьнік на ўзроўні 3,1 км на 100 км² тэрыторыі краіны. У канцы 1920-х гадоў быў распрацаваны вялізны плян зьмены гэтага становішча. Плянавалася пабудаваць 3 000 км новых дарог, выдзяляючы на гэта 3—4 мільёны літаў у год. Брак сродкаў і часу прывялі да правалу гэтых плянаў. Аднак варта адзначыць, што ў гэтай галіне быў пэўны прагрэс. У 1939 годзе Летува мела 44 470 км дарог, у тым ліку 1 881 км шашэйных, 12 700 км дарог зь цьвёрдым пакрыцьцём і 30 000 км грунтавых.

Толькі ў 1930-я гады ў Летуве зьявіўся аўтобусны рух. У 1932 годзе было 362 аўтобусы 55 марак і тыпаў. У 1934 годзе агульная працягласьць аўтобусных маршрутаў складала 5 399 км.

Аўтамабільны рух быў у зачаткавым стане. У 1932 годзе ў Летуве было зарэгістравана 1 271 легкавы аўтамабіль, 431 грузавік і 1 208 матацыклаў (без ваеннай тэхнікі). Да 1939 году гэта колькасьць павялічылася да 4 492 (легкавыя і грузавыя аўтамабілі), 1 328 матацыклаў і 432 трактары. Гэтыя машыны маглі забясьпечвацца палівам на 170 АЗС і 54 нафтабазах.

На момант стварэньня дзяржавы чыгуначная сетка ў Летуве была невялікай і нязручнай. У 1924 годзе ў Летуве працягласьць чыгуначных лініяў стандартнай (эўрапейскай) каляіны складала 1 138 км, зь якіх двухкалейнымі былі толькі Вярбілава — Коўна — Шаўлі (244 км) і Коўна — Эўс (63 км).

Дзякуючы праведзенай рабоце даўжыня лініяў павольна павялічвалася. Так, у 1932 годзе агульная працягласьць чыгуначных лініяў стандартнай каляіны павялічылася да 1 189 км, а працягласьць двухкалейных скарацілася да 229,5 км. У канцы 1930-х гадоў у Летуве было 1 838 км стандартнай эўрапейскай каляіны. Хоць і павольны, але рост чыгуначных лініяў суправаджаўся зьніжэньнем колькасьці рухомага складу.

У канцы 1930-х гадоў на Летувіская дзяржаўнай чыгунцы працавала 6 500 чалавек.

Да прыведзеных зьвестак варта дадаць яшчэ і факт існаваньня вузкакалейкі, якая дасталася Летуве ў спадчыну ад Расейскай Імпэрыі. У 1924 годзе агульная працягласьць такіх лініяў складала 614 км, зь іх 583 км былі ў эксплюатацыі. У наступныя гады іх працягласьць скарацілася да 507 км (422 км у эксплюатацыі), потым сытуацыя палепшылася і ў 1937 годзе даўжыня гэтых лініяў павялічылася да 599 км.

Глядзіце таксама