Нэптун
Нэптун .svg){kind=small} | |||||||||
 NASA | |||||||||
| Адкрыцьцё | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Адкрывальнік | Урбэн Жан Жазэф Левэр’е[1], Джон Кух Адамз[1], Ёган Гале[1] і Генрых Луі Д’Арэ[d] | ||||||||
| Месца | Бэрлінская абсэрваторыя[d] | ||||||||
| Дата | 23 верасьня 1846[2][1][3] | ||||||||
| Абазначэньні | |||||||||
| Названа ў гонар | Нэптун[d] | ||||||||
| Парамэтры арбіты | |||||||||
| Эпоха J2000 | |||||||||
| Апацэнтар | 4 537 039 826 км | ||||||||
| Пэрыцэнтар | 4 459 753 056 км | ||||||||
| Вялікая паўвось |
| ||||||||
| Эксцэнтрысытэт | 0,00858587 | ||||||||
| Сыдэрычны пэрыяд | 60 189зямныхдня[4] | ||||||||
| Сынадычны пэрыяд |
| ||||||||
| Сяр. арбітальная хуткасьць | 5,432км/с | ||||||||
| Сярэдняя анамалія | 4,5 радыян[5] | ||||||||
| Нахіленьне |
| ||||||||
| Даўгата ўзыходнага кута | 2,300069 радыян[6] | ||||||||
| Аргумэнт пэрыцэнтра | 0,784783 радыян[6] | ||||||||
| Ёсьць спадарожнікам | Сонца | ||||||||
| Спадарожнікі | 14 (сьпіс) | ||||||||
| Фізычныя характарыстыкі | |||||||||
| Сярэдні радыюс | 4 498 252 900 км (30,06896348 а. а.) | ||||||||
| Экватарыяльны радыюс | 24 764 км | ||||||||
| Палярны радыюс | 24 340 км | ||||||||
| Акружына | 188,925 а.а. | ||||||||
| Плошча паверхні | 7,619×109 км² | ||||||||
| Аб’ём | 6,254×1013 км³ | ||||||||
| Маса | 1,0243×1026 кг | ||||||||
| Сярэдняя шчыльнасьць | 1638 кг/м³[4] | ||||||||
| Гравітацыя на паверхні ля экватару | 11,15 м/с², або 1,14 g | ||||||||
| Другая касьмічная хуткасьць | 23,5 км/с | ||||||||
| Сыдэрычны пэрыяд | 16,11 | ||||||||
| Нахіл восі | 42,95 | ||||||||
| |||||||||
| Кутавы дыямэтар | 2,4 ″[7] | ||||||||
| Атмасфэра | |||||||||
| Ціск на паверхні | 100 кПа | ||||||||
| Склад | |||||||||
Нэпту́н — восьмая па аддаленасьці ад Сонца плянэта Сонечнай сыстэмы. Плянэта была адкрыта ў 1846 годзе і названая імем бога мораў у рымскай міталёгіі. Знак Нэптуна — ♆ стылізаваны трызубец, знак марскога бога Нэптуна.
Вельмі кампактная газавая плянэта (шчыльнасьць 1,64 г/см³) дамінуе дзякуючы сваёй вялікай масе (17 × Зямлі) над усёй вонкавай Сонечнай сыстэмай і ўплывае на арбіты шматлікіх цел меншага памеру, такіх як Плютон і транснэптунавые аб’екты.
Гісторыя адкрыцьця
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Уначы 23 верасьня 1846 году Ёган Гале і Гайнрых д’Арэ, праводзячы назіраньні на абсэрваторыі ў Бэрліне, выявілі плянэту ўсяго ў адным градусе ад становішча, вылічанага ў 1846 году францускім астраномам Урбэнам Левэр’е на падставе зьвестак аб невялікіх абурэньнях у руху Ўрана. Трохі меней дакладнае прадказаньне ангельскага астранома Джона Адамза, зробленае на год раней, сустрэла ў Ангельшчыне неабгрунтаваны скептыцызм, і было апублікавана толькі пасьля адкрыцьця плянэты. Нягледзячы на гэта, ангельцы разгарнулі разлютаваныя спрэчкі аб нацыянальным прыярытэце і аб тым, як трэба назваць плянэту. У канчатковым выніку плянэта атрымала назву Нэптун па імі бога мора рымскай міталёгіі, якое прапанаваў Левер’е адразу жа пасьля адкрыцьця. Цікава, што вылічаная Левер’е і Адамсам арбіта Нэптуна вельмі хутка адхілялася ад сапраўднай арбіты плянэты, і калі бы пошукі зацягнуліся на некалькі гадоў, то па гэтых вылічэньнях знайсьці плянэту ўжо было бы нельга.
Вывучэньне
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]На самых лепшых фатаграфіях, зробленых зь Зямлі, можна адрозьніць асобныя яркія аблокі й яркую імгу над паўднёвым канцавосьсем плянэты. Касьмічны апарат «Вояджэр-2» пацьвердзіў гэтыя назіраньні, калі мінуў усяго за 5000 км над верхавінамі аблокаў плянэты 25 жніўня 1989 году. Акрамя таго, ён выявіў шмат новых дэталяў, у тым ліку шырокую цыкланічную сыстэму ў паўднёвым паўшар’і — Вялікая цёмная пляма. Да 1994 году гэтая сыстэма распалася, а касьмічны тэлескоп імя Габла выявіў новую Вялікую цёмную пляму ў паўночным паўшар’і.
«Вояджэр-2» таксама выявіў меншую цыкланічную сыстэму зь яркім ядром зь пёрыстых аблокаў, добра адрозную сыстэму палос і шматлікія тонкія пёрыстыя аблокі. Таксама было выяўлена маленькае яркае воблачка няправільнай формы, зьдзяйсняльнае адно абарачэньне за 16 гадзін. Яно атрымала назву «Скутэр» і можа быць верхавінай выкіду з ніжніх пластоў атмасфэры. Некаторыя з гэтых дэталяў адкідаюць цені на больш глыбокія пласты аблокаў, што дало першыя дадзеныя аб вэртыкальным расслаеньні атмасфэры Нэптуна. Высокія аблокі, зьмешчаныя на 50—100 км вышэй асноўнага пласта, верагодна, складаюцца з крышталяў мэтану, а ніжэйшы і бесперапынны ўзровень утвораны крышталямі аміяку або сульфіду вадароду. Пёрыстыя аблокі хутка зьмяняюцца, часта зьяўляюцца і зьнікаюць ўсяго за некалькі гадзін. Такім чынам, надвор’е на Нэптуне дынамічнае і зьменлівае, як і на Зямлі.
Астранамічныя дадзеныя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Арбіта Нэптуна — адна з найболей блізкіх да акружнасьці ў Сонечнай сыстэме. Яе вялікая паўвось роўная 4504,3 млн км пры эксцэнтрысытэце ўсяго 0,0086. Адлегласьць Нэптуна да Сонца зьмяняецца ў межах 29,8—30,4 а. а. Нахіл арбіты да плоскасьці экліптыкі роўны 1°46'. Пэрыяд звароту плянэты вакол Сонцы роўны 164,79 гадоў.
Максымальная зорная велічыня Нэптуна на зямным небе роўная 7,8, г. зн. ён прыкладна ў пяць разоў слабей самых слабых зорак, бачных няўзброеным вокам. У вялікія тэлескопы ён выглядае як маленькая блакітнаватая кружэлка дыямэтрам 2,3 кутніх сэкунды.
Фізычныя характарыстыкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У Нэптуна, як і ў іншых плянэт-гігантаў, няма цьвёрдай паверхні, таму за ўзровень адліку пры вымярэньні памераў плянэты прымаецца ўзровень атмасфэры, на якім ціск складае 1 бар. Экватарыяльны дыяметр Нэптуна роўны 49 528 км, палярны — 48 680 км; яго маса — 1,02×1026 кг — пераўзыходзіць зямную ў 17,14 раз. Такім чынам, гэтая плянэта трохі менш і цяжэй за Ўран. Сярэдняя шчыльнасьць Нэптуна — 1638 кг/м³. Узровень сонечнай энэргіі ў навакольлях Нэптуна вельмі малы і складае каля 8 8 Вт/м².
Атмасфэра Нэптуна на 98% складаецца з вадароду і гелію. У ёй утрымліваецца таксама 2,5—3% мэтану. Пёрыстыя аблокі ў атмасферы Нэптуна, хутчэй за ўсё, складаюцца з крышталяў зьмёрзлага метану. Моцныя лініі паглынаньня мэтану, дамінуючыя ў спэктры плянэты, надаюць Нэптуну інтэнсіўны сіні колер. У спэктры выяўленыя таксама сьляды малекулярнага вадароду і этану. У мікрахвалевым дыяпазоне выяўляецца прысутнасьць невялікіх колькасьцяў аміяку.
Тэмпэратура ў атмасфэры Нэптуна зьмяняецца з глыбінёй. На ўзроўні 0,1 бар тэмпэратура мінімальная — 50 К. Вышэй тэмпэратура расьце, дасягаючы 750 К на вышыні 2000 км (пры ціску 10—11 бар), і далей застаецца сталай. Таксама тэмпэратура расьце да цэнтра плянэты, дзе чакаюцца значэньні тэмпэратуры ў 7000 К і ціск у 5×106бар. На ўзроўні 1 бар тэмпэратура атмасфэры роўная 74 К. Улічваючы адлегласьць плянэты да Сонца, чакалася, што эфэктыўная тэмпэратура Нэптуна складае каля 45 К, але апынулася, што яна роўная 59,3 К. Такім чынам, на Нэптуне частка цеплыні паступае з унутраных крыніц.
Вось кручэньня Нэптуна нахіленая да плоскасьці арбіты на 29°34'. Пэрыяд кручэньня магнітнага поля Нэптуна, які, як лічаць, зьвязаны з кручэньнем ядра плянэты, быў вызначаны «Вояджэрам-2» і складае 16,11 гадзін (16 гадзін 07 хвілін). Большасьць аблокаў круцяцца з іншымі пэрыядамі, складнікамі ад 12 гадзін зблізку ад паўднёвага канцавосся да 18 гадзін поруч экватара. Гэта азначае, што на Нэптуне дзьмуць вятры з хуткасьцямі да 2400 км/г, накіраваныя супраць кручэньня плянэты. Гэта наймацнейшыя вятры ў Сонечнай сыстэме.
«Вояджэр-2» выявіў, што вось магнітнага поля Нэптуна нахіленая на 46° да восі кручэньня плянэты і зрушаная ад цэнтра плянэты на адлегласьць у 0,55 радыюсу плянэты. У выніку напружанасьць магнітнага поля моцна вар’іруе па паверхні плянэты — ад 0,1 гаўс у паўночным паўшар’і да 1 гаўс у паўднёвым. Лічаць, што магнітнае поле Нэптуна спараджаецца не ядром плянэты, а мантыяй, багатай аміякам. Моцны нахіл восі магнітнага поля прыводзіць да таго, што траекторыі руху зараджаных часьціц у магнітасфэры плянэты перасякаюць траекторыі руху спадарожнікаў і кольцаў; у выніку шматлікія зараджаныя часьціцы паглынаюцца спадарожнікамі і кольцамі, і іх канцэнтрацыя ў магнітасфэры памяншаецца. Акрамя таго, «Вояджэр» выявіў на Нэптуне палярныя зьзяньні, хоць і значна больш слабыя, чым на Зямлі. Яны маюць складаны характар і распаўсюджваюцца на вялікіх участках плянэты, ня толькі вакол магнітных канцавоссяў.
Лічаць, што Нэптун мае ядро з расплаўленых скальных парод, акружанае вонкавым ядром з часткова расплаўленай сумесі аміяку, воды й мэтану, не падзеленай на пласты.
Па зьвестках на ліпень 2013 году ў Нэптуна 14 спадарожнікаў[8].
Кольцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Да пралёта «Вояджэра-2» наяўнасьць у Нэптуна кольцаў была прадметам ажыўленай дыскусіі. Некаторыя наземныя назіраньні дазвалялі выказаць здагадку, што вакол плянэты разьмешчаныя няправільныя дугі. Здымкі «Вояджэра» паказалі, што вакол плянэты існуюць пяць кольцаў: два яркіх і вузкіх і тры больш слабых. Некаторыя сэктары вонкавага яркага кольца значна ярчэй, чым іншыя, і менавіта яны былі адкрытыя пры назіраньнях з Зямлі. Працягласьць такіх дуг складае ад 1000 да 10 000 км. Тры самых яркіх зь іх атрымалі назвы Свабода, Роўнасьць і Братэрства. Яркія кольцы (1989N2R, Левер’е і 1989N1R, Адамс) разьмешчаныя на адлегласьцях 53 тыс. км і 63 тыс. км. Унутранае яркае кольца мае шырыню ўсяго 15 км. Спадарожнікі Галатэя і Дэспіна рухаюцца як раз па ўнутраным боку 1989N1R і 1989N2R адпаведна, і, магчыма, удзельнічаюць у іх фармаваньні. Адно з шырокіх кольцаў разьмешчана на адлегласьці 42 тыс. км (1989N3R, Гале), іншае — паміж яркімі кольцамі (1989N4R Ласэль, Араго), і трэцяе, відаць, запаўняе прастору паміж унутраным шырокім кольцам і плянэтай. Кольцы не адлюстроўваюць радыёхваль, што паказвае на адсутнасьць у іх часьціц памерам буйней сантымэтра. Тое, што кольцы лепш бачныя, калі Сонца падсьвятляе іх ззаду, паказвае на перавагу пылявідных часьціц. Магчыма, кольцы складаюцца з мэтанавага лёду, пацямнелага пад дзеяньнем выпраменьваньня Сонца.
Назіраньні Галілея
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Галілей падчас назіраньняў спадарожнікаў Юпітэру 28 сьнежня 1612 году і 28 студзеня 1613 году, выявіў зьмену адноснага становішча дзьвюх зорак. Толькі праз 366 гадоў, у 1979 годзе высьветлілася, што адной з гэтых «зорак» быў Нэптун.
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б в г Berry A. A Short History of Astronomy (брыт. анг.) — London: John Murray, 1898.
- ^ http://solarviews.com/eng/neptune.htm
- ^ В. В. В. Нептун (рас.) // Энциклопедический словарь — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1897. — Т. XXа. — С. 894—895.
- ^ а б Neptune Fact Sheet (анг.)
- ^ https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html
- ^ а б Standish E. M. Keplerian elements for approximate positions of the major planets (анг.) — 2015. — 3 p.
- ^ NASA FACTS (анг.) — NASA.
- ^ Обнаружен 14-й спутник Нептуна(недаступная спасылка) — interfax.by 16.07.2013 (рас.)
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Нэптун — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
 | |
Зьвязаныя артыкулы: астранамічны аб’ект, зорка, плянэта, карлікавая плянэта, малыя целы і плянэтная сыстэма Глядзіце таксама сьпіс астэроідаў, сьпіс пэрыядычных камэтаў |