Кольскі паўвостраў
Кольскі паўвостраў (па-расейску: Кольский полуостров) — паўвостраў на паўночным захадзе Эўрапейскае часткі Расеі, у Мурманскай вобласьці краіны. Абмываецца Баранцавым і Белым морамі. Плошча каля 100 тыс. км².
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Да пачатку XX стагодзьдзя Мурманам звалі толькі паўночнае ўзбярэжжа паўвострава — ад Святога Носа да нарвэскае мяжы, але ў далейшым гэта паняцьце пашырэла, і цяпер пад ім маецца на ўвазе ўвесь Кольскі паўвостраў. Паўднёвае ўзбярэжжа паўвострава гістарычна падзяляюць на Церскі і Кандалацкі берагі.
Геалёгія й рэльеф[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Кольскі паўвостраў зьяўляецца паўночна-ўсходняй ускраінай Балтыйскага шчыту і складзены пераважна крышталічнымі пародамі дакембрыю і ніжняга палеазою.
Берагавая лінія слабапарэзаная. Паўночны бераг стромкі і высокі, паўднёвы — нізінны, спадзісты. У заходняй частцы горныя масівы: Хібіны (г. Часначор — 1191 м) і Лавазёрскія тундры (1120 м). Усходняя частка больш плоская, раўніннасьць парушаецца водападзельнай градой Кейвы.
Клімат[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Клімат паўвострава разнастайны. На поўначы, саграваючыся цёплай плынню, зьяўялецца субарктычным марскім. Да цэнтру паўвострава кантынэнтальнасьць нарастае — у гэым рэгіёне клімат умерана-халодны. Сярэднія тэмпэратуры студзеню-лютага ад мінус 8-11 °C на поўначы паўвострава да мінус 13-15 °C у цэнтры; ліпеню, адпаведна, ад плюс 8-11 °C да плюс 12-14 °C. Сьнег кладзецца ў кастрычніку і цалкам сыходзіць да сярэдзіны траўню (у горных раёнах напачатку чэрвеню).
Гідралёгія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Па Кольскім паўвостраве працякаюць наступныя рэкі: Паной (самая доўгая рака на паўвостраве), Тулома (самая паўнаводная рака паўвострава), Варзуга, Кола, Ёканга, Церыберка, Варон'я, Умба ды інш. На паўвостраве месьціцца шмат азёраў, найбуйнейшыя — Імандра, Умбозера, Лавазера.
Расьліннасць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
На поўначы — тундравая расьліннасць, паўднёвей — лесатундра і тайга.
Жывёльны сьвет[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Вадаёмы багатыя на рыбу: сёмга і палія, сіг, стронга, харыус, шчупак і інш. У морах, якія абмываюць паўвостраў, у багацьці трэска, камбала, палтус, мойва, селядзец, краб, марская капуста.
Карысныя выкапні[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Радовішчы апатыта-нэфэлінавых рудаў (Хібіны), жалеза, нікелю, плятынавых мэталаў, рэдказямельных мэталаў, будаўнічых і ювэлірна-вырабных камянёў. Хібінскія апатыта-нэфэлінавыя радовішчы ўнікальная паводле сваіх запасаў і ў якасьці базы фасфатнае сыравіны. Здабыча вядзецца адкрытым і падземным спосабамі.
Навуковыя дасьледаваньні[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У 1970 годзе тут была закладзеная Кольская звышглыбокая сьвідравіна. У 1994 годзе яе глыбіня склала рэкордныя 12262 мэтры.
Вайсковае карыстаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
На паўвостраве месьціцца мноства баз Паўночнага флёту Расеі.
У заліве Андрэева напачатку 1980-х было створана сховішча для слабарадыёактыўных адыходаў, папярэдне разьлічанае на 5 гадоў. У 2007 годзе там захоўваліся каля 20 тысяч адпрацаваных паліўных стрыжняў з атамных падводных лодак і ледаколаў.
Нарвэгія, ужо выдаткаваўшы каля 12,5 мільёнаў долараў на іх захаваньне, патрабуе грунтоўны рэмонт зьмешчаных у дрэнным стане сховішчаў і ператранспартыроўку адыходаў у новыя доўгачасовыя сховішчы.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Кольскі паўвостраў // БЭ ў 18 т. Т. 8. Мн., 1999.
Спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Мапы Кольскага паўвострава(рас.)
- Казачны Мурман(рас.)
- Мінэралы Кольскага паўвострава(недаступная спасылка)(рас.)