Кодэкс Станіслава Аўгуста
Ко́дэкс Станісла́ва А́ўгуста — праект кадыфікацыі цывільнага, крымінальнага і працэсуальнага права I Рэчы Паспалітай. Названы паводле ініцыятара ўкладаньня караля польскага і вялікага князя літоўскага Станіслава Аўгуста Панятоўскага.
Перадумовы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дзейнае права ў Рэчы Паспалітай не было кадыфікавана з прычыны супраціву шляхты, якая асьцерагалася ўзмацненьня ўлады караля (хоць колькі разоў былі спробы пераадолець супраціў сойму). Разам з пачаткам паседжаньняў Чатырохгадовага Сойму зьявіўся плян кадыфікацыі дзейнага права. Для падрыхтоўкі кодэксу у 1789 была створаная камісія на чале з камянецкім біскупам Адамам Красінскім.
Пасьля прыняцьця Ўрадавага закону 3 траўня была выдадзеная Соймавая дэклярацыя 5 траўня, якая абвясьціла прыняты закон адзінай крыніцай права. Гэта азначала спыненьне дзеяньня ў тым ліку і Статуту Вялікага Княства Літоўскага.
Распрацоўка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Паслы ад ВКЛ выступілі супраць скасаваньня аўтаноміі і 28 чэрвеня дамагліся стварэньня асобных для двух дзяржаваў камісіяў для падрыхтоўкі кодэксаў цывільнага і крымінальнага права. Камісію для Кароны ачоліў Гуга Калантай), а для Літвы — біскуп інфлянцкі Юзэф Казімер Касакоўскі.
У склад камісіяў уваходзілі прафэсары права, пісары і сябры сойму, між іншага:
- Геранім Страйноўскі — прафэсар, рэктар Галоўнай школы ў Вільні, прыхільнік фізыякратыя;
- Юзэф Янушэвіч(d) — першы прафэсар польскага айчыннага права(d) ў Кракаўскай акадэміі;
- Юзэф Шыманоўскі — будучы przewodniczący Юрыдычнага аддзелу ў Найвышэйшай нацыянальнай радзе (1794);
- Францішак Барс — варшаўскі адвакат;
- Тэадор Астроўскі — прафэсар права.
Камісіі ня здолелі завяршыць сваю працу з прычыны выбуху вайны з Расеяй, таму кодэкс так і не набыў моцы. Камісія ВКЛ падрыхтавала толькі праекты законаў аб трыбунальскіх і земскіх судах.
Умовы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Праект меў прагрэсіўны характар. Паводле яго права заставалася фэўдальным, аднак ужо ўключала асобныя капіталістычныя элемэнты. Захоўваўся саслоўны падзел грамадзтва, аднак працягваліся і разьвіваліся рэформы Чатырохгадовага Сойму, напрыклад:
- забясьпечвалася прававая абарона сялянаў
- прадугледжвалася абмежаваная асабістая свабода і неадарванасьць ад зямлі
- прымалася правіла трыманьня дамоваў між панам і падданымі
- для сялянаў уводзіўся дзяржаўны суд
- намервалася абмежаваць самавольства фэўдалаў
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Wojciech Szafrański. Opieka w projekcie Wojciecha Prus Olszowskiego do Kodeksu Stanisława Augusta
- Кодэкс Станіслава Аўгуста: збор дакумэнтаў // Варшава, 1938