Перайсьці да зьместу

Карыбут

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Карыбут
лац. Karybut
Уяўны партрэт Карыбута, 1675 г.
Уяўны партрэт Карыбута, 1675 г.
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 1350(1350)
1404
Памёр не раней за 1404[1]
Род Гедымінавічы, Карыбутавічы і Альгердавічы[2]
Бацькі Альгерд
Ульяна Аляксандраўна[d][3]
Дзеці Фёдар Карыбутавіч[d][1], Жыгімонт Карыбутавіч[1], Алена Карыбутаўна[d][1], Марыя Карыбутаўна[d][1], Іван Карыбутавіч[d][1] і Анастасія Карыбутаўна[d][1]

Карыбу́т Альге́рдавіч (у праваслаўі Дзьмітры; каля 1358 — па 1404) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, князь наваградзкі.

Ад нашчадкаў Карыбута паходзяць роды Збараскіх, Карыбут-Вішнявецкіх, Карыбут-Варанецкіх, Порыцкіх.

Імя

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Асноўны артыкул: Карыбут (імя)

Карыбода або Карыбут (Karibaudis, Korybut[4]) — імя германскага паходжаньня[5]. Іменная -кар- (-кор-) (імёны ліцьвінаў Караман, Карымонт, Карыят; германскія імёны Caroman, Caromond, Cariatto) паходзіць ад гоцкага kaurus 'цяжкі, важкі'[6] або ад гоцкага[7] і бургундзкага kara 'турбота, клопат'[5], а аснова -бут- (-бот-) (імёны ліцьвінаў Бутвід, Бутрык, Вільбут; германскія імёны Botvid, Butariks, Willebut) — ад усходнегерманскага but- з значэньнем 'корань, камель' (гепідзкае butilo 'камель')[8] або ад асновы -буд- (-бод-)[9] (у старажытных тэкстах bod праз доўгае о пісалася як baud[10]). Такім парадкам, імя Карыбут азначае «цяжкі корань»[11].

Германскае паходжаньне імя Карыбут (Korybut) сьцьвердзіў этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук — ад германскага імя Hariboth (Harboth)[4], якое таксама фіксуецца ў форме Cariobaud (Cario-baud)[12][13][14]. Адзначалася гістарычнае бытаваньне імя Карыбут у Польшчы: Mathias Coributh… vicarius perpetuus in ecclesia Gneznensi (1440 год); domino… Coributh (1451 год); Koributh… Kuriboth (1495 год)[15].

Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Cariebut (31 кастрычніка 1382 году[16])[17]; Caribut (31 кастрычніка 1382 году[18])[19]; Coribut (14 жніўня 1385 году)[20]; Се язъ великии князь Дмитрии Олгирдовичь[21][22]; Nos Demetrius, alias Korybuth, dux Litwanie, dominus et heres de Nowogrodek (23 кастрычніка 1386 году)[23]; Coributh Nowogrodensi (20 лютага 1387 году)[24]; Corybutho Novogrodensi[25], Coriboto Nouogrodensi[26] (17 лютага 1387 году); Coributo Novogrodensi (22 лютага 1387 году)[27]; Karibut (1387 год); Дмитрии инемъ именемъ Корибутъ князь Новгородьскии и Северскии[21] (26 красавіка 1388 году)[28]; Мы Дмитрии инемъ именемъ Корибутъ князь Литовскии[21] (18 траўня 1388 году)[29], Karobud (10 жніўня 1388 году[30])[31]; Мы, княз Дмитрий Олгердович[32] (16 сьнежня 1388 году)[33]; зять мой князь Корибутъ[21] (1393 год)[34]; Koributh (Ян Длугаш)[35]; Korbut (Хроніка Быхаўца)[36]; Корибут… Корибут Олгердович (Хроніка літоўская і жамойцкая)[37].

Біяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Пячаць Карыбута з Пагоняй і рускім надпісам, 1385 г.

Трэці сын вялікага князя літоўскага Альгерда і яго другой жонкі, цьвярской князёўны Ўльляны. Упершыню ўпамінаецца ў 1382 годзе, калі разам з братамі Ягайлам, Скіргайлам ды іншымі падпісаў на рацэ Дубісе ўмову з крыжакамі[38].

У 1386 годзе ў Луцку прысягнуў польскаму каралю Ягайлу, прытым назваў сябе гаспадаром і спадкаемцам Наваградку. Ахвяраваў Лаўрышаўскаму манастыру вёску і возера Морына, у прыпісцы на першым аркушы Лаўрышаўскага эвангельля называецца вялікім князем. У 1390 годзе дапамог Ягайлу пры аблозе Горадні, за гэта атрымаў у дзяржаньне Ліду. Адмовіўся прысягаць Вітаўту як вялікаму князю літоўскаму, у 1392 годзе разьбіты яго войскам каля Дакудава, зачыніўся ў Наваградку, па штурме якога трапіў у палон з жонкай і дзецьмі. Адпушчаны дзякуючы заступніцтву цесьця, разанскага князя Алега Іванавіча, але страціў Наваградзкае княства. Неўзабаве замірыўся зь Вітаўтам, браў удзел у яго выправах. Апошні раз упамінаецца ў 1404 годзе як удзельнік выправы на Смаленск.

Ажаніўся з Настасьсяй, дачкой разанскага князя Алега Іванавіча, у шлюбе меў дзяцей:

  • Іван (? — па 1431)
  • Жыгімонт (? — 1435)
  • Хведар (? — па 1440)
  • Настасься, м. — ад да 1400 Васіль ІІІ Цьвярскі (? — 1426)
  • Алена (? — па 2 сакавіка 1449), да 16 студзеня 1407 году выйшла замуж за Ёгана ІІ Фэрэя (1375—1424), князя Тропава
  • Марыя, м. — Фёдар Варатынскі (? — па 1455)

У гістарыяграфіі часта блытаюць Карыбута і яго брата Дзьмітрыя Альгердавіча. Некаторыя дасьледнікі лічаць Карыбута князем Ноўгараду Северскага (сучасная Ўкраіна)[39].

Мова і культура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Карыстаўся пячацьцю з гербам Пагоняй і рускім надпісам «ПЕЧЯТЬ КНЯЗЯ КОРИБУТА»[21].

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ а б в г д е ё Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku (пол.) / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 178.
  2. ^ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku (пол.) / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 338.
  3. ^ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku (пол.) / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 336.
  4. ^ а б Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii. — Kraków, 2002. S. 26.
  5. ^ а б Gamillscheg E. Romania Germanica. Bd. 3: Die Burgunder, Schlußwort. — Berlin und Leipzig, 1936. S. 134.
  6. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
  7. ^ K // Köbler G. Gotisches Wörterbuch. 4. Aufl, 2014.
  8. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 16.
  9. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 21.
  10. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 59.
  11. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
  12. ^ Haubrichs W. Romano-germanische Hybridnamen des frühen Mittelalters nördlich der Alpen // Akkulturation. Probleme einer germanisch-romanischen Kultursynthese. — Berlin, 2004. S. S. 180.
  13. ^ Reichert H. Lexikon der altgermanischen Namen. I. — Wien, 1987. S. 170.
  14. ^ Khallieva Boiché O. Imja et Name, Aux sources de l'anthropnymie germanique, anglo-saxonne et slave. — Presses de l’université Paris-Sorbonne, 2015. P. 347.
  15. ^ Słownik staropolskich nazw osobowych. T. 3. — Wrocław, 1971—1973. S. 88.
  16. ^ Договор между ВКЛ и Тевтонским орденом о передаче части Жемайтии за рекой Дубисой (1382), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  17. ^ Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253—1433. — Vratislaviae, 1845. P. 57.
  18. ^ Договор между ВКЛ и Тевтонским орденом о военной помощи (1382)(недаступная спасылка), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  19. ^ Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253—1433. — Vratislaviae, 1845. P. 59.
  20. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 3.
  21. ^ а б в г д Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 160.
  22. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 67.
  23. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 10.
  24. ^ Земский привилей боярам-католикам ВКЛ (1387), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  25. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 6.
  26. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 8.
  27. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 14.
  28. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 82.
  29. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 84.
  30. ^ Жалоба магистра Тевтонского ордена на захват Литвой замка в Мазовии (1388), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  31. ^ Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253—1433. — Vratislaviae, 1845. P. 47.
  32. ^ Присяжная грамота князя Дмитрия Ольгердовича (1388), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  33. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 98.
  34. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 118.
  35. ^ Joannis Długossii seu longini canonici Cracoviensis Historiae Polonicae libri XII. T. 3. L. 9, 10. — Cracoviae, 1876. P. 172, 406, 409, 486, 500.
  36. ^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 141, 145.
  37. ^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 70.
  38. ^ БЭ. — Мн.: 1999 Т. 8. С. 114.
  39. ^ Нікалаеў М. Карыбут // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 64.

Літаратура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Карыбут&oldid=2610102»