Карнунтум

Карнунтум (па-старажытнагрэцку: Καρνοῦς — Carnous — паводле Пталемэя) — рымская легіянэрская крэпасьць (па-лацінску: castra legionis) і штаб Панонскага флёту з 50-х гадоў н. э. Пасьля I стагодзьдзя ён быў сталіцай правінцыі Верхняй Паноніі. Гэта быў вялікі горад з 50 000 жыхароў.

Яго рэшткі знаходзяцца на Дунаі ў Ніжняй Аўстрыі, на паўдарозе паміж Венай і Браціславай, у археалягічным парку Карнунтум, які займае плошчу 10 км² каля сучасных вёсак Пэтранэль-Карнунтум і Бад-Дойч-Альтэнбург.

Гісторыя

Ваенная гісторыя

Карнунтум упершыню сустракаецца ў гісторыі падчас праўленьня Аўгуста (6 г. н. э.), калі Тыбэрыюс зрабіў яго сваёй базай апэрацыяў у якасьці рымскага форта (la) у паходах супраць Марабада.

Значная раманізацыя адбылася, калі да 14 году н. э. горад быў абраны ў якасьці гарнізона Legio XV Apollinaris^[1] Празь некалькі гадоў ён стаў цэнтрам рымскіх умацаваньняў уздоўж Дунаю ад Віндабоны (цяпер Вена) да Brigetio. Паводле Тацыта^[2], імпэратар Кляўдыюс загадаў губэрнатару Паноніі «разьмясьціць легіён з дапаможным войскам на беразе Дунаю», каб абараніць прайграўшых у спрэчцы паміж германскімі плямёнамі (квадамі і маркаманамі) і стрымаць пераможцаў ад спакусы ўварвацца ў Панонію. Да гэтага пэрыяду (каля 50 г. н. э.) належыць дапаможны castrum кавалерыі ў 1,5 км на паўднёвы захад ад крэпасьці легіёна^[3].

У 71 н. э. пасьля некалькіх паходаў Legio XV Apollinaris вярнуўся ў Карнунтум і аднавіў яго крэпасьць. У той час як частка легіёна ваявала ў дакійскіх войнах Траяна, асноўная частка легіёна засталася ў Паноніі.

У 63 годзе н. э. Legio X Gemina быў адпраўлены ў Карнунтум, падчас кароткага кіраваньня Гальбы (68—69) ён быў перанесены назад у Гішпанію.

Legio VII Gemina, нядаўна заснаваны ў 68 годзе н. э., быў прызначаны ў Карнунтум у 71 г. н. э. пасьля паражэньня ад Вэспасіяна.

У 117—118 гадах нашай эры^[4] Карнунтум стаў пастаянным месцазнаходжаньнем Legio XIV Gemina, дзе ён знаходзіўся на працягу трох стагодзьдзяў, пакуль мяжа не рухнула ў 430 годзе.

Гісторыя гораду

У рымскія часы Карнунтум буйны цэнтар гандлю бурштынам, тут перасякаліся гандлёвыя шляхі, якія шлі ад Паўночнага і Балтыйскага мора да Аквілеі, а таксама з правінцыяў Рэйнскага края да Чорнага мора.

У «Гісторыі прыроды» Плінія Старэйшага распавядаецца пра выправу ў часы кіраваньня імпэратара Нэрона (54—68 гады н. э.) рымскага вершніка за бурштынам. Паводле Плінія, ганец адправіўся за бурштынам з гораду Карнунтум у Паноніі, дасягнуў узьбярэжжа Балтыкі і даставіў у Рымскую імпэрыю шмат бурштыну, якім быў упрыгожаны амфітэатар да будучых глядыятарскіх гульняў.

Як Aelium Carnuntum, сталіца Верхняй Паноніі, ён быў ператвораны ў municipium Адрыянам. На яго важнасьць паказвае той факт, што Марк Аўрэліюс жыў там тры гады (172—175) падчас вайны супраць маркаманаў і напісаў там частку сваіх «Мэдытацыяў». Таксама Сэптыміюс Сэвэр, у той час губэрнатар Паноніі, быў абвешчаны імпэратарам там сваімі салдатамі (193), замест імпэратара Пэртынакса, які быў забіты.

Пры дынастыі Сэвэраў (193—235) Карнунтум перажыў эканамічны бум, дасягнуўшы максымальнага памеру. Каракала ўзьвёў яго ў статус калёніі. Неўзабаве пасьля гэтага ён быў забіты сваімі салдатамі, верагодна, у Карнунтуме.

У 308 годзе, падчас грамадзянскіх войнаў у Тэтрархіі, ганаровы імпэратар Дыяклетыян узначаліў там гістарычную сустрэчу, Карнунцкую канфэрэнцыю, са сваімі суімпэратарамі Максіміянам і Галерыюсам, каб вырашыць нарастаючую напружанасьць у тэтрархіі^[5]^[6]

Каля 350 г. Карнунт пацярпеў ад землятрусу^[7].

У 374 г. ён быў разбураны германскімі захопнікамі квадамі і языгамі. Нягледзячы на тое, што Валентыніянам I быў часткова адноўлены ^[8], ніколі не аднаўляў свайго былога значэньня, і Віндабона стала галоўным ваенным цэнтрам. Падчас барбарскіх нашэсьцяў Карнунтум быў у рэшце рэшт закінуты і выкарыстоўваўся як могілкі і крыніца будаўнічых матэрыялаў для будаўнічых праектаў у іншых месцах. У рэшце рэшт яго рэшткі былі пахаваны і забыты.

Археалягічны парк Карнунтум складаецца з трох абʼектаў:

Музэй, Heidentor і амфітэатар каля Петранэля;
Вайсковы амфітэатар;
Музэй Карнунцінум.

Цывільны горад

Вакол вёскі Петранэль-Карнунтум распасьціраюцца рэшткі грамадзянскага гораду. У горадзе можна паглядзець некалькі месцаў: рымскі гарадзкі квартал у музэі пад адкрытым небам, руіны палаца, амфітэатар і Heidentor.

Руіны рымскага гораду экспануюцца ў музэі пад адкрытым небам непасрэдна ў цяперашняй вёсцы. Адзін са старажытных дамоў, які называецца Дом Люцыя, быў перабудаваны з выкарыстаньнем традыцыйных мэтадаў. Ён быў адкрыты для публікі 1 чэрвеня 2006 году.

Форум знаходзіўся побач з руінамі палаца, які таксама называюць вялікімі грамадзкімі лазьнямі .

За горадам знаходзіўся вялікі амфітэатар, у якім было месца каля 15 000 гледачоў. Пліта з надпісам, знойдзеная на месцы, сьцьвярджае, што гэты будынак быў чацьвёртым па велічыні амфітэатрам ва ўсёй Рымскай імпэрыі.

Heidentor

Паміж 354—361 гг. н. э. побач з лагерам і горадам быў узьведзены велізарны трыюмфальны помнік. Сучасныя паведамленьні паказваюць, што імпэратар Канстанцыюс II пабудаваў яго ў памяць аб сваіх перамогах. Калі рэшткі Карнунтуму зьніклі пасьля пэрыяду перасяленьня народаў, помнік заставаўся ізаляваным будынкам у прыродным ляндшафце і ў сярэднявеччы верылі, што гэта магіла паганскага волата. Такім чынам, яны назвалі яго Heidentor («Брама язычнікаў» або «Брама паганцаў»).

Крэпасьць

Адзіны будынак крэпасьці, які захаваўся, — гэта амфітэатар, які знаходзіцца ў непасрэднай блізкасьці ад крэпасьці. Сёньня невялікі прылеглы музэй паказвае гісторыю глядыятараў (на стан 2022 году музэй быў зачынены на рэканструкцыю).

Школа глядыятараў

У верасьні 2011 году аэрафотаздымкі і геаграфічны радар прывялі да выяўленьня тыповых контураў старажытнарымскай школы глядыятараў на поўдзень ад рымскага паселішча. Выкарыстаньне аэрафотаздымкаў і сучаснага дыстанцыйнага зандзіраваньня дазволілі дэталёва віртуальна ўзнавіць школу глядыятараў. Школа разам з амфітэатрам знаходзілася за сьценамі гораду. Школа мела трэніровачныя пляцоўкі, лазьні, актавую залю і спальныя пакоі для глядыятараў. У школе таксама быў двор, у якім разьмяшчалася трэніровачная зона для глядыятараў. Школа суседнічала з адкрытым кампусам, які, хутчэй за ўсё, выкарыстоўваўся для гонак на калясьніцах.

Музэй Карнунтынум

Археалягічны музэй Carnuntinum, які знаходзіцца ў вёсцы Бад-Дойч-Альтэнбург на рацэ Дунай дэманструе важныя археалягічныя знаходкі са старажытнага гораду.

У мастацкай літаратуры

Нацыяналістычны пісьменьнік і арыясоф Гвіда фон Ліст быў настолькі ўражаны руінамі, што заснаваў свой першы раман «Карнунтум» на гэтай аснове. У рамане «Хатнія багі» Гары Тартлдава і Джудзіт Тар, дзеяньне разгортваецца ў Карнунтуме падчас праўленьня Марка Аўрэліюса з пункту гледжаньня сучаснага амэрыканскага падарожніка ў часе.

У крымінальным рамане Фрэнка Таліса «Венская кроў» зьяўляюцца Гвіда фон Ліст і яго раман «Карнунтум» разам з аднайменнай опэрай, заснаванай на рамане.

Крыніцы

^ Legio XV Apollinaris — Livius (анг.). livius.org.
^ Tacitus, Annals, XII, 29.2
^ Volume 16: The Principles of Rome, from Augustus to Alexander Severus // History of the Greeks and Romans (анг.).
^ Legio XIIII Gemina — Livius (анг.). livius.org.
^ Zosimus, New History, II, 10, 4
^ Mazzarino, Santo The Roman Empire (анг.). — II. — Rome: 1973. — С. 598.
^ Decker et al. The earthquake of Carnuntum in the fourth century A. D. (анг.) // Journal of Seismology : часопіс. — 2006. — № 10. — С. 479—495.
^ Ammianus, Stories, XXX, 5.2

[1] Legio XV Apollinaris — Livius (анг.). livius.org.

[2] Tacitus, Annals, XII, 29.2

[3] Volume 16: The Principles of Rome, from Augustus to Alexander Severus // History of the Greeks and Romans (анг.).

[4] Legio XIIII Gemina — Livius (анг.). livius.org.

[5] Zosimus, New History, II, 10, 4

[6] Mazzarino, Santo The Roman Empire (анг.). — II. — Rome: 1973. — С. 598.

[7] Decker et al. The earthquake of Carnuntum in the fourth century A. D. (анг.) // Journal of Seismology : часопіс. — 2006. — № 10. — С. 479—495.

[8] Ammianus, Stories, XXX, 5.2

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]