Йыйын

Башкіры на сьвяце йыйын. Пачатак XX стагодзьдзя, в. Ябалаклы

Йыйын — народны сход башкіраў, орган самакіраваньня племя або роду, народнае сьвята.

Апісаньне

Йыйын зьяўляецца найбольш старажытным башкірскім сьвятам. Грамадзкія сходы ў сьвяточнай форме, якія адлюстроўваюць абрадавую культуру і грамадзкія адносіны, склаліся ў башкір-качэўнікаў у нетрах першабытнаабшчыннага ладу. Йыйын узьнік як орган родаплемяннога самакіраваньня грамады, у функцыі якога ўваходзіла разьвязаньня праблем вайны і міру, удакладненьня межаў родаплемянных тэрыторыяў, парадку качаваньня, ўладжваньня міжродавых спрэчак.

У працы йыйына ўдзельнічалі толькі дарослыя мужчыны. Асаблівую ролю на йыйын гулялі старэйшыны роду — аксакалы. Іх слова было вырашальным. Аксакалы прызначалі дзень сьвята, які супадае з часам перакачаваньня, зьбіралі сродкі на яго правядзеньне, выконвалі судзейскія функцыі пры вызначэньні пераможцаў. І пазьней, пры пераходзе да аселага ладу жыцьця, асноўныя рысы йыйын захаваліся.

Йыйыну папярэднічаў савет аксакалаў (курултай) з правам вырашальнага голасу. Йыйын завяршаўся сьвяткаваньнямі з запрашэньнем гасьцей. Увядзеньне валаснога кіраваньня зь сярэдзіны XVI стагодзьдзя прывяло да страты Йыйын функцый самакіраваньня.

Да XVIII стагодзьдзю йыйын ператварыўся ў сьвята, якое праводзілася ў пэўны час году. Сьвяточная плошча афармлялася ў выглядзе кола, сымбалям роўнасьці чальцоў роду была сумесная харчаваньне, пачастунак з аднаго катла. У башкір выконваўся прынцып роўнага разьмеркаваньня пачастункі: расьпіцьцё кумысу з адной талеркі, пушчанай па крузе, раздача мяса роўнымі далямі і інш. На сьвяце праводзіліся спаборніцтвы сярод юнакоў. Перамога вылучала маладога чалавека ў лік паважаных членаў абшчыны. У вячэрні час моладзь ладзіла «шапіках уйын» (літаральна — «вячэрнія гульні»).

У паўднёвых башкір словам «йыйын» называюць вясельныя ўрачыстасьці, прыём і пачастунак гасьцей перад ад’ездам нявесты, у паўночных ён праводзіцца як кірмаш.

У цяперашні час у Башкартастане і Арэнбурскай вобласьці Расеі адраджаецца традыцыя правядзеньня йыйынаў.

Глядзіце таксама

• Курултай
• Салаўат йыйыны

Літаратура

• Черемшанский «Апісаньне Арэнбургскай губэрні ў гаспадарча-статыстычным, этнаграфічным і прамысловым адносінах». Уфа, 1859.
• Кузю Р. Г. «Нарысы гістарычнай этнаграфіі башкір». Ч.1. Уфа, 1957.
• Рудэнка С. І. «Башкірыі: Вопыт этналагічных манаграфіі». Ч.2. «Быт башкір». Л., 1925.
• Асфандияров А. З. Йыйын // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2013. — ISBN 978-5-88185-306-8.