Дырэкторыя Ўкраінскай Народнай Рэспублікі

Склад Дырэкторыі ў другой палове 1919 году. Зьлева направа: Андрэй Макаранка, Фёдар Швец, Сымон Пятлюра

Дырэкторыя Ўкраінскай Народнай Рэспублікі — вышэйшы орган дзяржаўнай улады адроджанай Украінскай Народнай Рэспублікі, які дзейнічаў з 14 лістапада 1918 да 10 лістапада 1920 году.

Дырэкторыя УНР прыйшла на зьмену Гетманшчыне, якая была зрынутая 14 сьнежня 1918 году.

Выбары сябраў Дырэкторыі праходзілі ў Кіеве таемна. Месцам правядзеньня сакрэтнага мітынгу стаў будынак Міністэрства шляхоў на бульвары Шаўчэнкі, 34 (тады бульвар Бібікоўскага). Раней дом належаў сям’і Цярэшчанкаў. Будучы сябра Дырэкторыі Андрэй Макаранка працаваў у Міністэрстве шляхоў начальнікам упраўленьня. У яго быў офіс у будынку міністэрства, і было відавочна, што ён мае свабодны доступ да памяшканьня.

Дырэкцыя абвясьціла сябе часовай вярхоўнай уладай рэвалюцыйнага часу і заявіла, што ўлада ў УНР павінна належаць толькі рабочаму клясу. "Наступным этапам нашай рэвалюцыі, - гаварылася ў дэклярацыі 26 сьнежня 1918 г., - зьяўляецца стварэньне новых, справядлівых, здаровых і сацыяльна і палітычна адпаведных сіл у дзяржаве". Сяляне, рабочыя і працоўная інтэлігенцыя былі запрошаны абраць дэлегатаў Працоўнага кангрэсу Ўкраіны — часовага заканадаўчага органу УНР. У зьнешняй палітыцы Дырэкторыя абвяшчала поўны нэўтралітэт і імкненьне да мірнага суіснаваньня з усімі народамі і дзяржавамі.

Эканамічная сытуацыя падчас Дырэкторыі

З-за крытычнай палітычнай і ваеннай сытуацыі ў рэспубліцы Дырэкторыя не змагла ўсталяваць эканамічнае кіраваньне. Вялікія эканамічныя страты, панесеныя эканомікай Украіны ў выніку Першай сусьветнай вайны і рэвалюцыйных падзей, былі катастрафічнымі. Значна зьнізіўся ўзровень здабычы вугалю. У 1918 годзе было здабыта 34,8% вугалю ў параўнаньні з 1913 годам, а ў 1919 годзе — толькі 20,5%. Паліўны голад узмацніўся. У 1919 годзе жалезна-рудная і марганцавая галіны практычна цалкам спынілі сваё існаваньне. Машынабудаваньне Ўкраіны рэзка скараціла вытворчасьць. Вытворчасьць цукру значна зьменшылася. У дрэнным становішчы апынуліся і іншыя галіны харчовай прамысловасьці. Усё гэта нэгатыўна адбілася на матэрыяльным становішчы насельніцтва, асабліва ў горадзе. Тысячы рабочых уцяклі з гарадоў у сельскую мясцовасьць, каб пазьбегнуць голаду. Гандаль набыў скажоныя формы.

4 студзеня 1919 году паводле закону Дырэкторыі ўкраінская грыўна была прызнана адзіным законным плацёжным сродкам на тэрыторыі Ўкраінскай Народнай Рэспублікі. Нягледзячы на ​​тое, што тэрыторыя, кантраляваная Дырэкторыяй, была адносна невялікай, у грыўні была больш высокая закупачная цана, чым на "керанкі", бальшавіцкія рублі ці "дзянікінкі". З мэтай павышэньня функцыянальнага кошту ўкраінскіх грошай і даверу да іх тагачасны міністар фінансаў Барыс Мартас часам выпускаў на рынак значную колькасьць цукру, мукі, алькаголю і іншых прадуктаў, даступных ураду.

Украінскае сялянства, якое падтрымлівала Дырэкторыю ў пачатку барацьбы з гетманствам, пачало выказваць незадавальненьне сваёй эканамічнай палітыкай. Штуршок для паглыбленьня канфлікту даў зямельны закон Дырэкторыі, выдадзены 8 студзеня 1919 году, згодна зь якім зямля заставалася ўласнасьцю дзяржавы. Дзяржава павінна была кіраваць дзяржаўным фондам зямлі, утвораным з прысвоеных зямель. Зямельныя надзелы, якія ў той час знаходзіліся ва ўласнасьці сялянаў і не перавышалі 15 дзесяцін, заставаліся некранутымі. Новыя зямельныя надзелы павінны былі перадавацца ў вечнае карыстаньне малазямельным і безьзямельным сялянам і складалі ад 5 да 15 дзесяцін. Але паводле гэтага закону многія сялянскія гаспадаркі, якія на той момант мелі больш за 15 дзесяцін, падлягалі абразаньню.

Але рэалізацыя зямельнага закона Дырэкторыі магла ажыцьцяўляцца толькі на вельмі абмежаванай тэрыторыі Ўкраіны, бо на большай частцы рэспублікі ішла вайна з бальшавікамі, Дзянікіным і Польшчай. Бальшавікі заклікалі сялянства неадкладна ўзяць зямлю ў свае рукі, бо, маўляў, Дырэкторыя перадасьць зямлю "кулакам".

Падзеньне Дырэкторыі

У канцы 1918 — пачатку 1919 году большая частка краіны, уключаючы Кіеў, была захоплена бальшавікамі. Яны пачалі забіраць раздадзеныя сялянам землі і перадаваць іх "саўгасам" і сельскагаспадарчым "гмінам". Усё сялянства было абавязана перадаць дзяржаве ўсю сельскагаспадарчую прадукцыю, за выключэньнем вельмі абмежаванай нормы, пакінутай для асабістага спажываньня. Сяляне пачалі разумець, што на абяцаньні бальшавіцкай прапаганды спадзявацца нельга, і вяртаць свае сымпатыі да Дырэкторыю было позна. Паўстаньні супраць бальшавікоў разгарэліся па ўсёй Украіне, але было позна. У красавіку 1919 году войскі Дырэкторыі былі разгромлены на Правабярэжжы, а па стане на вясну 1919 г. ва Ўкраіне была адноўлена савецкая ўлада (за выключэньнем Надзбруча і заходніх абласьцей).

Стасункі з БНР

Дырэкторыя Ўкраінскай Народнай Рэспублікі, якая прыйшла да ўлады ў 1918 годзе, дэкляравала:

	сяброўскія, брацкія зносіны паміж Беларусьсю і УНР, якая ўжо гатовая і зараз адпаведна прыняць прадстаўнікоў Ураду Беларускага народу на фоне пасланьня сваіх.

22 сьнежня 1918 г. надзвычайным паслом у УНР быў прызначаны Аркадзь Смоліч. Аднак праз бальшавіцкі наступ яму не ўдалося дабрацца да Кіеву, таму 23 траўня 1919 Надзвычайным амбасадарам БНР пры ўрадзе УНР урад А. Луцкевіча прызначыў Аляксандра Цьвікевіча. Цьвікевіч зьвярнуўся да кіраўніка МЗС УНР А.Лівіцкага з просьбай «пазыкі на 5-гадовы тэрмін у суме 20 млн нештэмпеляваных крон». Хадайніцтва беларускага пасла было задаволена.

Палітычная і фінансавая падтрымка ўкраінскім урадам БНР набывала асаблівае значэньне яшчэ й таму, што менавіта ў той час, у кастрычніку-лістападзе 1919 г., дэлегацыя Беларускай Нацыянальнай Рады на чале з А.Луцкевічам дамагалася прызнаньня незалежнасьці БНР у Варшаве.

Склад Дырэкторыі

• Уладзімер Віньнічэнка — старшыня Дырэкторыі (14 сьнежня 1918 — 13 лютага 1919)
• Сымон Пятлюра — Галоўны Атаман; старшыня Дырэкторыі (13 лютага 1919 — 10 лістапада 1920).
• Фёдар Швец — 15 лістапада 1919 выехаў з дыпляматычнымі даручэньнямі за граніцу, перадаўшы ўсю паўнату ўлады Сымону Пятлюры. 25 траўня 1920 пастановай ураду УНР быў выведзены са складу Дырэкторыі.
• Афанасій Андрыеўскі — 4 траўня 1919 году выйшаў са складу Дырэкторыі УНР (пастанова Дырэкторыі аб выбыцьці ад 13 траўня 1919 году).
• Андрэй Макаранка — 15 лістапада 1919 году выехаў з дыпляматычнымі даручэньнямі за граніцу, перадаўшы ўсю паўнату ўлады Сымону Пятлюры.
• Яўген Пятрушэвіч — як Прэзыдэнт і ўпаўнаважаны Дыктатар ЗО УНР з 22 студзеня да канца чэрвеня 1919 году.

Старшыні Рады міністраў Дырэкторыі

• Уладзімер Чэхаўскі (26 сьнежня 1918 — 13 лютага 1919)
• Сяргей Астапенка (13 лютага 1919 — 9 красавіка 1919)
• Барыс Мартас (9 красавіка 1919 — 27 жніўня 1919)
• Ісаак Мазепа (27 жніўня 1919 — 26 траўня 1920)
• Вячаслаў Пракаповіч (26 траўня 1920 — 10 лістапада 1920)

Літаратура

• Склад Дырэкторыі ЎНР
• О. Й. Щусь. Директорія Української Народної Республіки. ISBN 944-02-3354-X.
• І. Л. Гошуляк. Декларація Директорії УНР 1918 — ISBN 966-00-0405-2.
• Сергій Варгатюк. Проблеми міжнародних відносин України крізь призму поглядів вітчизняних політиків і дипломатів кінця першої чверті ХХ ст.
• Валерій Солдатенко. Директорія та відновлення УНР // Дзеркало тижня. — 2008. — № 48.