Другое Венскае пасярэдніцтва
| Другое Венскае пасярэдніцтва | |
| Падпісаная | 30 жніўня 1940 (84 гады таму) |
|---|---|
| Страціла моц | 12.9.1944 |
Другое Венскае пасярэдніцтва — палітычнае вырашэньне прадстаўнікоў Трэцяга райха і Фашысцкай Італіі. Адбыўся 30 жніўня 1940 года, ён пераразьмеркаваў землі Паўночнай Трансільваніі (уключаючы ўсю зямлю Марамурэш і частку Крышаны) ад Румыніі да Вугоргчыны[1].
Перадгісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Пасьля Першай сусьветнай вайны, мультыэтнічнае Каралеўства Венгрыя было падзелена Трыянонскім дагаворам для стварэньня некалькіх новых нацыянальных дзяржаў, але Вугоршчына сьцьвярджала, што новыя дзяржаўныя межы не адпавядаюць рэальным этнічным межам. Новая вугорская нацыянальная дзяржава складала каля траціны памеру былой Вугоршчыны, і мільёны этнічных мадзьяр павінны былі заставацца за межамі Вугоршчыны. Многія гістарычна важныя вобласьці Вугоршчыны былі аднесены да іншых краін, і разьмеркаваньне прыродных рэсурсаў адбылося нераўнамерна. Такім чынам, хоць розныя немадзьярскія нацыянальнасьці старога Каралеўства звычайна разглядалі дагавор як справядлівыя, з вугорскага пункту гледжаньня дагавор быў глыбока несправядлівым, нацыянальным прыніжэньнем і сапраўднай трагедыяй.
Дагавор і яго наступствы пераважалі ў вугорскім грамадзкім жыцьці і палітычнай культуры ў міжваенны час з 1920 па 1940 гады. Акрамя таго, вугорскі ўрад усё часьцей і больш рухаўся направа; у рэшце рэшт, пад Рэгентам Міклаш Хорці, Каралеўства Вугоршчына ўстанавіла цесныя сувязі з Бэніта Мусаліні ў Каралеўстве Італія і Адольфам Гітлерам ў Трэцім Рэйху.
Саюз з Трэцім Рэйхам зрабіў магчымым далучэньне Вугоршчынвй поўдня Чэхаславацкай Рэспублікі на Першым Венскім арбітражы у 1938 годзе і Падкарпацьце у 1939 годзе. Але ні таго, ні наступнага ваеннага заваяваньня Карпацкай Украіны ў 1939 аказалася недастаткова, каб задаволіць палітычныя амбіцыі Вугоршчыны. Гэтыя дасягненьні ўключалі толькі частку зямель, страчаных па Трыянонскім дагаворы, ва ўсякім выпадку страта, якую вугорцы больш за ўсё адмаўлялі, — гэта тое, што Трансільванія была перададзена ў Румынію.
У канцы чэрвеня 1940 года ўрад Румыніі паддаўся на Савецкі ультыматум і нарэшце дазволіў Масква заняць Бэсарабію і Паўночную Букавіну, якія былі ўключаны ў Румынію пасьля Першай сусьветнай вайны і вобласьць Герца. Хоць земская шкода была непажадана, але ўрад Румыніі схіляўся да земскіх саступкаў, чым на ваенны канфлікт, які мог бы паўстаць, калі б Румынія процідзейнічала савецкаму наступу, улічваючы тое, што Фінляндыя толькі што адмовілася ад земляў пасьля вайны з Саветамі. Аднак вугорскі ўрад інтэрпрэтаваў той факт, што Румынія адмовілася ад некаторых абласьцей, як, нарэшце, прызнаньне таго, што яна больш не настойвае на захаваньні на той земляў, якія былі далучаныя ў 1920-ых гадах. Такім чынам, савецкая акупацыя Бэсарабіі і Паўночнай Букавіны натхніла Будапэшт на ўзмацненьне сваіх намаганьняў для вырашэньня «пытаньня аб Трансільваніі». Вугоршчына спадзявалася атрымаць як мага большую частку Трансільваніі, але румыны не пайшлі на здачу ўсёй Трансільваніі. Яны згадзіліся разглядаць толькі перадачу невялікай частку гэтай зямлі. Урэшце, вугорска-румынскія перамовы цалкам разваліліся. Пасьля гэтага румынскі ўрад папрасіў Італію і Нямеччыну выступіць пасярэднікамі.
Тым часам, урад Румыніі прыняў патрабаваньне Італіі аб земсае канцэсій Баўгарыі, іншай суседняй Саюзнай Нямеччыне краіны. Ад 7 верасьня па Краёўскім пагадненьнем, Паўднёвая Дабруджа была перададзена Румыніяй Баўгарскаму царству.
Пасярэдніцтва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]1 ліпеня 1940 года Румынія адмовілася ад англа-францускай гарантыі ад 13 красавіка 1939 году, якая цяпер стала немагчымаю з прычыны пройгрышу Францыі ў вайне. На наступны дзень Караль II зьвярнуўся зь лістом да Гітлера, у якім прапаноўваў Нямеччыне адправіць ваенную місію ў Румынію і аднавіць яе саюз 1883 года. Нямеччына выкарыстала тагачасны стан Румыніі, каб прымусіць прымірыцца зь земскімі саступкамі і спрэчкамі, якія ўзьніклі з-за Парыскай мірнай канфэрэнцыі 1919 года на карысьць старых саюзнікаў Нямеччыны: Вугоршчына і Баўгарыі. Падчас абмену лістамі паміж Каралем і Гітлерам (5—15 ліпеня) Румынскі кароль настойваў на тым, каб ніякага земскага абмену не адбывалася без абмену насельніцтва, тады як нямецкі гаспадар абапіраўся на нямецкім жаданьні пазьнейшых добрых адносін Румыніі з Вугоршчынай і Баўгарыяй.[2] Румынскі міністар замежных спраў у той час, Міхаіл Манайлеску, і нямецкі міністэрскі павераны ў Бухарэсьце Вільгельм Фабрыцыўс. Згодна зь нямецкім пажаданьням, Румынія пачала перамовы з Вугоршчынай у Турну-Сэвэрыне 16 жніўня[3].
Першапачатковае патрабаваньне Вугоршчына было 69,000 км² зямлі з насельніцтвам 3,803,000 жыхароў, амаль дзьве траціны зь якіх былі румынамі. Перамовы спыніліся 24 жніўня. Тады нямецкі і італьянскі ўрады прапанавалі пасярэдніцтва, прапанова, што ў пратаколах каралеўскага рады Румыніі ад 29 жніўня характарызавалася як «гутаркі з ультыматыўным характарам нямецкіх і італьянскіх урадаў»[4]. Румыны пагадзіліся і міністры замежных спраў Ёахім фон Рыбэнтроп ад Нямеччыны і Галеаца Чыяна ад Італіі сустрэліся 30 жніўня 1940 года ў Венскім Бэльвэдэр ў Вене. Дзьве дзяржавы скарацілі Патрабаваньні Вугоршчыны да 43,492 км² з насельніцтвам 2,667,007 чалавек. Румынскі каралеўская рада сабраўся ноччу 30—31 жніўня, каб прыняць пастанова пасярэдніцтва. На сустрэчы, Юліў Маніў запатрабаваў, каб Караль II адрокся ад прастола, і румынская армія супрацьстаяла любым вугорскім намаганьням авалодаць Паўночнай Трансільваніяй. Яго патрабаваньні былі прагматычна адхіленыя[5].
Ведамасьць насельніцтва ў Паўночнай Трансільваніі і зьмены, якія адбыліся пасля пасярэдніцтва, падрабязна прадстаўлены ў наступным разьдзеле. Астатняя частка Трансільваніі, вядомая як Паўднёвая Трансільванія, з 2,274,600 румынамі і 363,200 вугорцамі заставалася румынскай.
Ведамасьць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Зямля, пра якую ішла гаворка, ахоплівала абшар 43,104 км².
Перапіс насельніцтва 1930 года ў Румыніі зафіксаваў для гэтае вобласьці насельніцтва ў колькасьці 2 393 300 чалавек. У 1941 годзе вугорскія ўлады правялі новы перапіс, у якім было зафіксавана насельніцтва 2 781 100 чалавек. Абодва перапісу пыталіся асобна пра мову і нацыянальнасьць. Вынікі двух перапісаў абагульнены ў наступнай табліцы.
| Нацыянальнасьць/ мова |
1930 Румынскі перапіс | 1941 Вугорскі перапіс | 1940 Румынская ацэнка[6] | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Нацыянальнасьць | Мова | Нацыянальнасьць | Мова | ||
| Вугорцы | 912,500 | 1,007,200 | 1,380,500 | 1,344,000 | 968,371 |
| Румыны | 1,176,900 | 1,165,800 | 1,029,000 | 1,068,700 | 1,304,898 |
| Немцы | 68,300 | 59,700 | 44,600 | 47,300 | Н / Д |
| Габрэі/Ідыш | 138,800 | 99,600 | 47,400 | 48,500 | 200,000 |
| Іншыя | 96,800 | 61,000 | 76,600 | 69,600 | Н / Д |
Як піша Арпад Варга, «перапіс, праведзены ў 1930 годзе, адпавядаў міжнародным статыстычным патрабаваньням у любым стаўленьні. Для ўстанаўленьня нацыянальнасьці кампілятары распрацавалі комплексную крытэрыяльную сістэму, унікальную на той час, якая ахоплівала грамадзянства, нацыянальнасьць, родную мова (гэта значыць мова, на якой размаўляюць у сям’і) і рэлігію».
Акрамя натуральнага прыросту насельніцтва, адрозьненьні паміж гэтымі перапісамі зьвязаны зь некаторымі іншымі складанымі прычынамі, такімі як міграцыя і асіміляцыя габрэяў або двухмоўных асоб. Па дадзеных вугорскіх вкдамасьцяў, да студзеня 1941 года ў Вугоршчыну з Паўднёвай Трансільваніі прыбыло 100 тысяч вугорскіх бежанцаў. Большасьць зь іх шукалі прытулку на поўначы, і амаль гэтак жа шмат людзей прыбылі з Вугоршчыны на новыя землі, якія пераехалі на Трыянонскую тэрыторыю Вугоршчыны з Паўднёвай Трансільваніі. У выніку гэтых міграцый паўночна-трансільванскія вугорцы павялічыліся колькасна амаль на 100 тысяч. Для таго, каб кампэнсаваць гэта, вялікая колькасьць румынаў былі абавязаныя пакінуць Паўночную Трансільванію. Каля 100 тысяч выехалі да лютага 1941 года, згодна з няпоўнай рэгістрацыі паўночна-трансільванскіх бежанцаў, праведзенай румынскім урадам. Акрамя таго, падзеньне агульнай колькасьці насельніцтва сьведчыць аб тым, што яшчэ 40—50 тысяч румын перамясьціліся з поўначы да Паўднёвай Трансільваніі (уключаючы бежанцаў, якія па розных прычынах былі апушчаны з афіцыйнай рэгістрацыі). Вынікам перапісу было ў Вугоршчыны тое, што многіягабрэі перапісваліся ў вугорцаў. Зьмяненьне мовы было найбольш характэрным сярод двухмоўных румын і вугорцаў. І ў жудзецы Марамурэш (па-вугорску: Máramaros) і Сату-Марэ (па-вугорску: Szatmár), у дзясятках населеных пунктаў многія з тых, хто назваў сябе румынам, цяпер называлі сябе вугорцамі, хоць яны і ўвогуле не размаўлялі на вугорскай мове (як і ў 1910 годзе).
Пасьля пасярэдніцтва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Румынія мела 14 дзён, каб эвакуяваць адпаведныя землі і перадаць іх Вугоршчыне. Вугорскія войскі перайшлі праз Трыянонскія межы 5 верасьня. Рэгент Вугоршчыны, Міклаш Хорці таксама прынялі ўдзел ва ўездзе. Яны дасягнулі дарыянскай мяжы, завяршыўшы абрад далучэньня 13 верасьня.
Наогул, этнічнае вугорскае насельніцтва вітала войскі і лічыла аддзяленьне ад Румыніі вызваленьнем. Вялікая румынская этнічная супольнасьць, якая апынулася пад вугорскай акупацыяй, ня мелі падстаў для сьвяткаваньня, паколькі для іх другое Венскае пасярэдніцтва уяўляла сабой вяртаньне да часоў старажытнага вугоррскага праўленьня. Пасьля ўступленьня на новыя землі вугорская армія зьдзяйсьняла масавыя забойствы румынскага насельніцтва. Сярод масавых забойстваў:
- 9 верасьня ў вёсцы Трэзня (па-вугорску: Ördögkút), некаторыя вугорскія войскі зрабілі 4 км крук ад напрамку наступленьня вугорскіх войскаў Залэу–Клуж і пачалі адвольна страляць па мясцовым жыхарам любога ўзросту, забіваючы шмат зь іх і часткова руйнуючы іх Праваслаўныя цэрквы. Афіцыйныя вугорскія крыніцы таго часу запісалі што былі забітыя 87 румын і 6 габрэяў, уключаючы мясцовага праваслаўнага сьвятара і мясцовага румынскага настаўніка зь яго жонкай, а румынскія крыніцы даюць колькасьць у 263 забітых мясцовых жыхароў. Некаторыя вугорскія гісторыкі сьцьвярджаюць, што забойствы выйшлі ў адказ пасьля таго, як вугорскія войскі былі абстраляныя жыхарамі, якіх, як сьцьвярджаецца, падбухторваў мясцовы румынскі праваслаўны сьвятар, але гэтыя сьцьвярджэньні не пацьверджаны справаздачамі некалькіх сьведак. Матывацыю чатырох кілямэтровага адхіленьня ад маршруту вугорскіх войскаў ад астатняй вугорскай арміі да гэтага часу застаецца спрэчным момантам, але большасьць доказаў паказвае на мясцовага шляхціца Фэрэнца Бэя, які страціў большую частку сваіх зямель на карысьць сялян у 1920-х гадах, паколькі большасьць гвалту было накіравана на сялян, якія жылі ў яго былым дварэ.
- 159 мясцовых сялян былі забітыя 13–14 верасьня 1940 года вугорскімі войскамі ў вёсцы Іп (па-вугорску: Szilágyipp). Зноў жа, некаторыя вугорскія гісторыкі лічаць, што гэта было сьледзтвам помсты за забойства 4 вугорскіх салдат гранатай.
Дакладная колькасьць ахвяр зьяўляецца спрэчкай паміж некаторымі гісторыкамі, але існаваньне такіх падзей ня можа быць аспрэчана.
Адступленьне Румынскай арміі таксама адбывалася ня без інцыдэнтаў, у асноўным гэта складалася з пашкоджаньня інфраструктуры і зьнішчэньня урадніцкіз дакумэнтаў.
Пасьля 1945 году
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Другое Венске пасярэднмцтва было адмененае Саюзнай камісіяй праз Пагадненьне аб перамір’і з Румыніяй (12 верасьня 1944) артыкул 19 прадугледжваў наступнае:
Урады саюзнікаў лічаць, што рашэньне Венскага пасярэдніцтва па Трансільваніі зьяўляецца несапраўдным і згодныя з тым, што Трансільванія (большая яе частка) павінна быць вернута Румыніі пры ўмове пацьверджаньня мірнага ўрэгуляваньня, а савецкія ўлады згодныя з тым, што савецкія войскі будуць удзельнічаць пры гэтым у сумесных ваенных дзеяньнях з Румыніяй супраць Нямеччыны і Вугоршчыны.
Гэта адбылося пасьля перавароту караля Міхая I пасьля чаго Румынія зьмяніла бок і далучылася да краін праціўнікаў Нямеччыны. Такім чынам, румынская армія ваявала з нацысцкай Нямеччынаю і яе саюзнікамі ў Румыніі, вярнуўшы Паўночную Трансільванію і далей, у акупаваных Нямеччынай Вугоршчыне і Чэхаславаччыны (напрыклад, Будапэшцкі наступ і Аблога Будапэшта і Праскі наступ.
Парыскія Пагадненьні У 1947 годзе пацьвердзілі межы паміж Румыніяй і Вугоршчынай як яны былі першапачаткова вызначаны ў Трыянонскім дагаворы 27 гадамі раней.
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Árpád E. Varga, Transylvania’s History Архівавана 9 червня 2017. at Kulturális Innovációs Alapítvány.
- ^ Giurescu, Dinu C. (2000). Romania in the Second World War (1939—1945). Boulder, CO: East European Monographs.
- ^ Giurescu, Dinu C. (2000). Romania in the Second World War (1939—1945). Boulder, CO: East European Monographs.
- ^ Giurescu, Dinu C. (2000). Romania in the Second World War (1939—1945). Boulder, CO: East European Monographs.
- ^ Giurescu, Dinu C. (2000). Romania in the Second World War (1939—1945). Boulder, CO: East European Monographs.
- ^ Keith Hitchins, Rumania: 1866—1947, Oxford University Press, 1994, p. 486
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Árpád E. Varga. Erdély magyar népessége 1870—1995 között. Magyar Kisebbség 3-4, 1998, pp. 331—407.
- Gh.I. Bodea, V.T. Suciu, I. Pușcaș. Administrația militară horthystă în nord-vestul României, Ed. Dacia, 1988.
- Maria Bucur. Treznea. Trauma, nationalism and the memory of World War II in Romania, Rethinking History, Volume 6, Number 1, April 1, 2002, pp. 35-55. DOI:10.1080/13642520110112100
- Giurescu 2000, Giurescu, Dinu C. (2000). Romania in the Second World War (1939—1945). Boulder, CO: East European Monographs.}}
- P. Țurlea. Ip și Trăznea: Atrocități maghiare și acțiune diplomatică, Ed. Enciclopedică, București 1996.
- Alessandro Vagnini. German-Italian Commissions in Transylvania 1940—1943. A crucial key Study for Italian Diplomacy, Studia Universitatis Petru Maior, Historia Volume 9, 2009, pp. 165—187.
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Text of the Second Vienna Award Архівавана 23 жовтня 2017.
- Árpád E. Varga, Essays on Transylvania’s Demographic History Архівавана 9 червня 2017.. (Mainly in Hungarian, but also in English and Romanian.)
- Проблема Трансильвании в отношениях СССР с союзниками по антигитлеровской коалиции (июнь 1941 г. — май 1945 г.) Архівавана 22 серпня 2016. (an article on the Allies and the question of Transylvania) (рас.)
| |||||||||||