Глухаў
Гэты артыкул патрабуе ўдакладненьня артаграфіі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, адрэдагаваўшы яго (дапамога). |
Глухаў | |||||
укр. Глухів | |||||
Мікалаеўская царква | |||||
| |||||
Першыя згадкі: | 992 | ||||
Краіна: | Украіна | ||||
Вобласьць: | Сумская | ||||
Раён: | Глухаўскі | ||||
Мэр: | Мішэль Цярэшчанка[d] | ||||
Плошча: | 83,74 км² | ||||
Вышыня: | 166 м н. у. м. | ||||
Насельніцтва (2020) | |||||
колькасьць: | 32 686 чал.[1] | ||||
шчыльнасьць: | 390,33 чал./км² | ||||
Часавы пас: | UTC+2 | ||||
летні час: | UTC+3 | ||||
Тэлефонны код: | +380-5444 | ||||
Паштовы індэкс: | 41400 | ||||
КОАТУУ: | 5910300000 | ||||
Геаграфічныя каардынаты: | 51°40′35.247339346795″ пн. ш. 33°54′28.013161784402″ у. д. / 51.67645759426° пн. ш. 33.90778143383° у. д.Каардынаты: 51°40′35.247339346795″ пн. ш. 33°54′28.013161784402″ у. д. / 51.67645759426° пн. ш. 33.90778143383° у. д. | ||||
Глухаў | |||||
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы | |||||
https://hlukhiv-rada.gov.ua/ |
Глухаў (па-ўкраінску: Глухів) — горад на Севершчыне Ўкраіны, цэнтар Глухаўскага раёну Сумской вобласьці. Разьмешчаны на рацэ Есмані. Плошча гораду — 83,74 км², насельніцтва — 32 686 чалавек (2020). Сталіца Войска Запароскага працягу 1708—1764 гадоў і адміністрацыйны цэнтар Маларасейскай губэрні з 1765 па 1773 гады. Значны гістарычны цэнтар усходняга Палесься і сучасны культурны цэнтар Украіны.
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Сярэднявечча
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Глухаў — адзін з самых старажытных гарадоў Украіны. Першы ўспамін аб ім як аб горадзе Чарнігаўскага княства сустракаецца ў Іпацьеўскім летапісе за 1152 год. Ускосныя гістарычныя крыніцы (царкоўная літаратура) згадваюць горад пад 992 годам, калі была створана Чарнігаўская эпархія і Глухаў увайшоў у яе склад. Першымі пасяленцамі тут былі паўночнікі, якія ў гэтых лясных і багністых месцах пакінулі пасьля сябе Глухаўскае гарадзішча — VI—VIII стст.
Першым вядомым нам глухаўскім князем у 1247 годзе быў Сімяон Міхайлавіч, сын чарнігаўскага князя Міхаіла Ўсеваладавіча. Глухаўскім князям належалі шырокія зямлі паміж Глухавам і Навасілем, а таксама землі да поўначы ад наваселец Верхарэчча Акі з гарадамі Мцэнск, Белеў, Варатынскім, Адоеў (цяпер Расея).
У сярэдзіне XIII ст. Глухаў захапілі татара-манголы.
У першай палове XIV ст. Літва далучыла Чарнігава-Северскую зямлю, куды ўваходзіў і Глухаў (існуе меркаваньне, што гэта магло адбыцца ў 1320 годзе адначасова з заваяваньнем вялікім літоўскім князем Гедымінам Кіева і левага берага Дняпра).
У 1352 горадам і краем пракацілася сьмертаносная хваля чумы. Мор на доўгія гады перакрэсьліў пэрспэктывы гораду, ператварыўшы яго ў адно з шматлікіх паселішчаў, якія пераходзілі ад адной дзяржавы да іншай.
У 1503 годзе горад увайшоў да Маскоўскай дзяржавы.
Па ўмовах Дзявулінскага перамір’я 1618 году, Глухаў адышоў да Рэчы Паспалітай. У гэты пэрыяд ён атрымаў Магдэбурскае права.
Новы час
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]З прычыны нацыянальна-вызваленчай вайны 1648—1654 гадоў Глухаў атрымаў статус соценнага гораду Нежынскага палка. У 1663—1665 гадах існаваў Глухаўскі полк на чале з палкоўнікамі Кірылам Гуляніцкім і Васілём Чаркашчаніцам.
У студзені 1664 году польска-татарская армія караля Яна II Казіміра пацярпела цяжкае паражэньне ад расейска-казацкага гарнізона Глухава.
8 лютага 1668 году маскоўскі ваявода Калагрываў апавяшчаў з Глухава Шарамецьева, што з прыходам у горад 1500 конных і пешых запарожцаў глухаўчане адразу ж сталі раіцца, як выгнаць царскіх ратнікаў. «Летапіс Самавідца» аб тым 1668 сьведчыць: «таксама і ў прагаліне, Міргарад, Батурыне ваяводаў ўзялі, а людзей пры іх быўшы загубілі, а Сосьніцкага і наўгародзкага і стародубовского подостававшы ў замках прыступамі, запорозские казакі з мяшчан ўсіх пабілі».
У XVIII ст. Глухаў апынуўся ў цэнтры важнейшых гістарычных і палітычных падзеяў, зьвязаных з Паўночнай вайной (1700—1721). А палітычны сыход гетмана Івана Мазэпы ад расейскага цара Пятра I заахвоціў апошняга на перанос сталіцы з Батурына ў Глухаў, які быў на грані зь межамі тагачаснай Расіі. Пад ціскам цара Пятра новым гетманам абралі Івана Скарападскім.
У пэрыяд з 1708 году па 1764 год горад быў сталіцай Гетманшчыны і стаў рэзыдэнцыяй украінскіх гетманаў. Дзьмітры Яварніцкі ў адной са сваіх прац прыводзіць радкі з даведкі, складзенай як водгук на просьбу запарожцаў 1746 да імпэратрыцы Лізаветы Пятроўны аб наданьні ім артылерыі: «ліцьцё артылерыі вырабляюць толькі Маларасійскай казакі, у горадзе Глухаве, пад глядзення вайсковай генеральнай канцылярыі на іх ўласным сродкі».
У лютым 1750 году на старшынскай радзе ў Глухаве гетманам левабярэжная Украіны абралі Кірыла Разумоўская.
А ў канцы 1763 было прынята складзеную Кірылам Разумоўскі і старшыной запіску «Аб аднаўленні старажытных правоў Маларосіі». У адказ Кацярына II ухіліла К. Разумоўскай ад пасады гетмана і перадаў кіраваньне Украіны другі Маларасійскай калегіі, «каб ўзрост і імя гетманаў знікла, ні токма б персона, якая была ўзведзена ў Тое годнасьць».
У 1764 годзе Гетманская дзяржава ліквідаваная. У 1765 г. з часткі левабярэжная Украіны была створана Маларасійская губэрня з адміністрацыйным цэнтрам у Глухаве.
Менавіта ў гэты час, улетку 1765, ва Украіну прыйшла бульба, калі ў Глухаў з Пецярбурга даслалі інструкцыю аб вырошчванні земляных яблыкаў, гэта значыць, бульбы, а ўвосень — 12 пудоў насеннай бульбы.
Пасьля адмены палкавога і сотняў дзяленьня (1782) Глухаў стаў павятовым горадам.
Замест казацкіх ваенных сотняў 1784 сфармавалі Глухоўскі карабінерскі полк (з 1796 г. — кірасірскі). Глухаўскія кірасіры вызначыліся ў француска-рускай вайне 1812 г., асабліва ў бітве за Шевардзінскі рэдут пад Барадзіным.
У 1813 годзе полк узнагароджаны Георгіеўскімі штандарамі з надпісам «За адзнаку пры паразе і выгнаньні непрыяцеля з межаў Расіі 1812»
У 1840-я гады Глухаў, дзякуючы разьмяшчэньню на галоўным шляху паміж Кіевам і Масквой, заняў ключавыя пазыцыі ў гандлёвым справе. Горад стаў цэнтрам хлебнай гандлю ўсёй левабярэжная Украіны.
У другой палове XIX стагодзьдзя пачынаецца архітэктурнае і культурнае адраджэньне горада ў асноўным за кошт мясцовых мэцэнатаў, перш за ўсё вядомага ўкраінскага прадпрымальніка Мікалая Арцём’евіча Цярэшчанкі. Глухаў становіцца лепшым павятовым горадам Чарнігаўшчыны.
У 1895 годзе ў горад была пракладзена чыгунка, што палепшыла эканамічнае становішча горада, яго сувязь з іншымі раёнамі Украіны і Расіі.
Найноўшы пэрыяд
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]25 сьнежня 1917 году пачалася ўкраінска-бальшавіцкая вайна. Трыццацітысячны расейская армія пад кіраўніцтвам У. Антонава-Аўсеенка чатырма групамі адправілася з Гомеля і Бранску ва Ўкраіну ў кірунках Чарнаўцы-Бахмач, Глухаў-Канатоп, Харкаў-Палтава-Лазовая. 19 студзеня 1918 году Бранская група захапіла Глухаў.
З 1920-х гадоў — горад становіцца акруговым і раённым цэнтрам Ноўгарад-Северскага акругі.
Галадамор 1932—1933 гадоў закрануў і Глухава. Тады, у 1932 годзе, у горадзе быў створаны гістарычны архіў, мэтай якога было ўпарадкаваньне архіўных матэрыялаў і распаўсюджваньне навукова-дасьледчай працы. А ў сьнежнi 1938 году адбылася перадача архіваў у НКУС.
У гады Другой сусьветнай вайны, з 7 верасьня 1941 па 1943 год, Глухаў быў акупаваны нямецкімі войскамі. Менавіта тут быў створаны партызанскі атрад, узначалены П. Кульбакі, які ўваходзіў у легендарнага злучэньні пад камандаваньнем С. А. Ковпака. 30 ЖНІЎНЯ 1943 падчас Чарнігаўскай-Прыпяцкай апэрацыі савецкія войскі адваявалі горад. Найменьне Глухаўскіх атрымалі 70-я гвардзейская стралковая дывізія, 226-я стралковая дывізія, 23-я танкавая брыгада, 1-я гвардзейская артылерыйская дывізія прарыву. З гэтай нагоды 1 верасьня ў Глухаве сьвяткуецца Дзень горада.
Глухаў быў адбудаваны на працягу 1943—1950 гг У 1950-х гг у горадзе разьвілася харчовая, лёгкая, перапрацоўчая прамысловасьць і новыя галіны: электратэхнічная, машынабудаўнічая, электронная. У гэты пэрыяд насельніцтва Глухава імкліва расьце.
У пачатку 1960-х гадоў у горадзе ствараецца воінская частка. А ўжо 1 студзені 1962 заступіў на баявое дзяжурства першы ракетны полк, узброены ракетным комплексам Р-14.
У пачатку 70-х гадоў пачалося актыўнае будаўніцтва новага мікрараёна на тэрыторыі былога садовага гаспадаркі «Трафіма сад».
Пасьля выхаду Украіны са складу СССР закрыліся буйныя прадпрыемствы горада і зьмянілася арыентацыя на культурную спадчыну.
У 1992 годзе на дзяржаўным узроўні Глухаў адзначыў сваё тысячагодзьдзе.
У 1994 годзе ў горадзе створаны Дзяржаўны гісторыка-культурны запаведнік.
З прыходам новага стагодзьдзя ў Глухаве пачынаецца капітальны рамонт камунальнай гаспадаркі і рэстаўрацыя гісторыка-культурных аб’ектаў.
6 лістапада 2008 году горад адсьвяткаваў 300 гадоў з дня абвяшчэньня яго сталіцай Гетманшчыны і левабярэжнай Украіны.
17 верасьня 2010 году ў рамках міжнароднага аўтапрабегу на рэтра аўтамабілях, які праходзіў па маршруце Санкт-Пецярбург — Масква — Кіеў, Глухаў наведалі прэзыдэнты Ўкраіны і Расеі, Віктар Януковіч і Дзьмітры Мядзьведзеў. Мэтай візыту кіраўнікоў дзяржаваў было ўмацаваньне дружалюбных адносін брацкіх народаў.
Архітэктура і помнікі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У XVIII ст. Глухаў быў своеасаблівай горадабудаўнічай лябараторыі, дзе распрацоўваліся і увасабляліся розныя праектныя рашэньні. Адбылося пляніроўка крэпасьці і абносяць цэнтра горада землянымі валамі бастыённага тыпу з чатырма варотамі. Для тагачаснага гетмана Скарападзкага быў пабудаваны драўляны двухпавярховы палац. Побач была Анастасіеўская царква. У межах бастыёнаў былі: дзявочы манастыр, Міхайлаўская царква са званіцай, Мікалаеўская царква (адзіная памятка таго, што захавалася) — (усе — каменныя); Сьвятадухаўская царква (у раёне Радзівонаўкі), Царква Раства (на Верыгін), Спаса -Праабражэнская царква, сабор Сьвятой Тройцы — (усе — драўляныя). Усе гэтыя будынкі былі зафіксаваныя на чарцяжы ад 1724 замежнага інжынэра па імя Валле (Wallin), які знаходзіўся на рускай службе.
Аднак пажар 1748 значна пашкодзіла горад, а таксама ўсе драўляныя царквы і хаты.
Аднаўленне горада пачалося, калі гетман Кірыл Разумоўскі з дазволу імпэратрыцы Лізаветы запрасіў у горад архітэктара Андрэя Квасова (1720? — пасьля 1770). Пад кіраўніцтвам Квасова, які стаў генэральным архітэктарам Глухава, горад быў адноўлены з улікам новых патрабаваньняў арыстакратычна настроенага гетмана. Былі пабудаваныя: палац для К. Разумоўскай, прыпалацавая царква, тэатральная заля для опер, бібліятэка, два пансіяната для «высакароднага Маларасійскага шляхецтва» і многае іншае. А пасьля адмены гетманства пры Кацярыне II ваенны генэрал-губэрнатар П. А. Румянцаў-Задунайскі дамогся ў імпэратрыцы дазволу на пабудову ў Глухаве Маларасійскай калегіі на тры паверхі, аднаго з лепшых у горадзе.
Але новы пажар у жніўні 1784 зноў спустошыла горад.
Сымбалі гораду
| |||||||||||
Нацыянальны пэдагагічны
ўнівэрсытэт |
Трох-Анастасіеўская царква
і воданапорная вежа |
Спаса-Праабражэнская царква
|
Помнікі архітэктуры і помнікі гораду
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Да гісторыка-архітэктурных помнікаў Глухава адносяцца:
- Мікалаеўская царква — галоўнае збудаваньне на Раднай плошчы, у якой навучалі на гетманства Д. Апостала і К. Разумоўскай, а раней вымавілі анафему Мазепе. Царква - помнік гісторыі і архітэктуры нацыянальнага значэньня, 1693—1695;
- Троханастасіеўская царква (1884—1897) — збудаваная дзякуючы мясцовым мэцэната братам М. Л. і Ф. А. Цярэшчанкам.
- Спаса-Праабражэнская царква (1765) — тетраконховий храм;
- Узьнясенская царква — пабудавана ў 1767 годзе архітэктарам А. В. Квасова і перабудавана ў 1811 годзе;
- Гарадзкі краязнаўчы музэй разьмешчаны ў будынку былога Дваранскага сходу і зьяўляецца помнікам архітэктуры XIX ст., (1811 год);
- Кіеўскія вароты гарадзкой крэпасьці — помнік гісторыі, архітэктуры і горадабудаўніцтва XVIII ст., (1766—1769 гады);
- Архітэктурны ансамбль на Кіева-Маскоўскай вуліцы («стомэтроўка») — на месцы якога знаходзілася будынкаў другога Маларасійскай Калегіі, пабудаваная па праекце архітэктара А. Квасова ў 1768—1782 гадах
У горадзе ўстаноўлены шэраг помнікаў, у прыватнасьці: кампазытараў Зьмітра Бартнянскага і М. Беразоўскаму (скульптар — Іна Каламіец), таксама салдатам, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны і многія іншыя.
Не далёка ад Глухава (14 км) знаходзіцца Глінская Пустынь Сьвятога Раства Багародзіцы — мужчынскі манастыр (стаўрапігіяльнага).
Насельніцтва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Колькасьць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]1897 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2001 | 2020 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
14 828 | 16 029 | 21 048 | 22 962 | 27 096 | 32 386 | 35 869 | 35 768 | 32 686 |
Мова
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]украінская мова | расейска |
---|---|
83,20% | 16,49% |
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Энциклопедический Словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона. С.-Петербургъ, 1890—1907. (рас.)
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Cities & towns of Ukraine (анг.) (укр.)
- Банк даних Державної служби статистики України (укр.)