Восіп Бадзянскі
Восіп Максімавіч Бадзянскі | |
па-ўкраінску: Осип Максимович Бодянський | |
Гравюра Л. Серакова(ru), 1878 год | |
Дата нараджэньня | 12 лістапада 1808 |
---|---|
Месца нараджэньня | м. Варва, Лохвіцкі павет, Палтаўская губэрня, Расейская імпэрыя |
Дата сьмерці | 18 верасьня 1877 (78 гадоў) |
Месца сьмерці | Масква, Маскоўская губэрня, Расейская імпэрыя |
Месца пахаваньня | |
Месца вучобы | Імпэратарскі Маскоўскі ўнівэрсытэт |
Занятак | паэт, гісторык, перакладнік, пісьменьнік, гісторык літаратуры |
Навуковая сфэра | філялёгія, славяназнаўства |
Месца працы | Маскоўскі ўнівэрсытэт |
Псэўданімы | Is'ka Matyrynky[1] |
Сябра ў | Пецярбурская акадэмія навук[d], Таварыства сэрбскай пісьменнасьці[d] і Сэрбскае навуковае таварыства[d] |
Навуковы кіраўнік | М. Качаноўскі, М. Надзеждзін |
Вучні | Аляксандар Фёдаравіч Гільфердзінг, Марын Сьцяпанавіч Дрынаў, Аляксандар Аляксандравіч Катлярэўскі, Аляксандар Львовіч Дзювернуа, Апалон Мікалаевіч Майкаў |
Во́сіп Максі́мавіч Бадзя́нскі (па-расейску: Осип Максимович Бодянский, па-ўкраінску: О́сип (Іосип, Йосип) Макси́мович Бодя́нський[2]; 12 лістапада (31 кастрычніка) 1808 (паводле іншых зьвестак 3 лістапада 1808), м. Варва, Лохвіцкі павет, Палтаўская губэрня, Расейская імпэрыя — 18 (6) верасня 1877[3], Масква, Расейская імпэрыя) — расейскі і ўкраінскі[4][5][6][7][8][9] навуковец: філёляг, гісторык, археограф[10], адзін зь першых славістаў у Расеі[3][11], пісьменьнік, перакладчык, рэдактар, выдавец старажытнаславянскіх літаратурных і гістарычных помнікаў[12], фальклярыст, украінскі паэт-рамантык[13].
Маладосьць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Восіп Бадзянскі нарадзіўся 12 лістапада 1808 году ў сям’і сельскага сьвятара[3][12][13].
Сярэднюю адукацыю Восіп атрымаў у Палтаўскай сэмінарыі, якая знаходзілася ў Пераяславе, дзе асвоіў сучасныя і стараславянскую мовы, вывучыў сэрбскую мову[13]. Вялікае ўражаньне на юнака зрабіў зборнік сэрбскіх песень Вука Караджыча, пад уплывам якога ён пачаў зьбіраць украінскія песьні[13]. Пад час вучобы выявіў у кніжні Пераяслаўскага сабора літаратурны помнік XVI стагодзьдзя — «Перасопніцкае евангельле» (1556—1561 гадоў), якое перадаў у сэмінарскую кніжню[13]. Пазьней яго набыла бібліятэка Палтаўскага гістарычнага музея (цяпер захоўваецца ў аддзеле рукапісаў Нацыянальнае кніжні Ўкраіны імя У. Вярнадскага ў Кіеве)[13]. У цяперашні час, на гэтым Эвангельлі, разам з Канстытуцыяй, прымаюць прысягу прэзыдэнты Ўкраіны[14].
Па заканчэньні сэмінарскага курсу ў 1831 годзе[12] й пасьля звальненьня з духоўнага ведамства[11] паступіў у Маскоўскі ўнівэрсытэт, дзе скончыў курс па славеснаму аддзяленьню філязофскага факультэту[10][12].
Ва ўнівэрсытэце Бадзянскі збліжаецца з Мікалаем Станкевічам[3], удзельнічае ў філязофска-літаратурным гуртку, заснаваным Станкевічам[12][13].
Працуе пад кіраўніцтвам прафэсараў Міхаіла Качаноўскага і Мікалая Надзеждзіна[3]. Пад уплывам Міхаіла Максімовіча працягвае займацца зборам і дасьледаваньнем украінскіх песень[13].
У кастрычніку 1832 году Бадзянскі знаёміцца зь Мікалаем Гогалем. Між іх завязваюцца блізкія сяброўскія адносіны, якія падтрымліваюцца да самай сьмерці Мікалая Васільевіча[15]. У 1833 годзе ў часопісе «Молва» Надзеждзіна апублікаваныя ягоныя раньнія вершы на ўкраінскай мове. Яны не адрозьніваліся паэтычнай дасканаласьцю й не прынесьлі асаблівае славы Бадзянскаму.
На працягу 1835—1837 гадоў Бадзянскі выкладае лаціну й гісторыю[10] у 2-й Маскоўскай гімназіяй[13].
Навуковая дзейнасьць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У часопісе «Московский наблюдатель» у 1831 годзе (у № 15—16) зьяўляюцца першыя друкаваныя працы Бадзянскага[16].
Пад кіраўніцтвам Качаноўскага публікуе сваю першую навуковую працу — «О мнениях касательно происхождения Руси», у якой аспрэчвае гіпотэзу нармандзкага паходжаньня Русі, за якую атрымаў ступень кандыдата славесных навук па заканчэньні ўнівэрсытэту ў 1834 годзе (у 1835 годзе гэта праца друкуецца ў «Сыне отечества и северном архиве»).
У гэтым жа годзе ім апублікаваныя дзвье рэцэнзіі ў часопісе «Телескоп» і артыкул пра творы Р. Ф. Квіткі-Аснаўяненкі у складзе «Учёных записок Московского университета».
У 1835 годзе Бадзянскі публікуе два зборнікі, прысьвечаныя ўкраінскаму фальклёру: «Малороссийские вирши» (пад псэўданімам Бода-Варвынец) і зборнік украінскіх народных казак ва ўласным паэтычнай перакладаньні «Наськы украиньскы казкы» (пад псэўданімам Запорозьця Иська Матырынки)[16][17].
У гэтым жа годзе Бадзянскі пакідае заняткі мастацкай літаратурай і канцэнтруецца выключна на навуковых працах.
Абараніўшы ў 1837 г. магістарскую дысэртацыю «О народной поэзии славянских племён», ён стаў першым у Расеі магістрам славесных навук[3][13] (славянскіх гаворак)[10]. Дысэртацыя была перакладзеная на чэскую, сэрбскую, нямецкую і італьянскую мовы[13].
Пасьля гэтага Бадзянскі адправіўся ў навуковую камандзіроўку за мяжу для падрыхтоўкі да прафэсарскага званьня[10] і правёў з 1837—1842 г. ў асноўным на славянскіх тэрыторыях тагачасных Прусіі, Аўстрыі, а таксама ў Італіі, шмат часу працаваў у Вене, Будапешце і Празе[15].
У 1855 годзе выйшла яго доктарская дысэртацыя «О времени происхождения славянских письмён», якая да гэтага часу захавала значэньне як даведачне выданьне.
Пад час выдавецкай дзейнасьці, выдаў шмат матэрыялаў і дасьледаваньняў па гісторыі Русі, напрыклад, «Жыціе Барыса і Глеба», «Жыціе Феадосія Пячэрскага», матэрыялы пра дзейнасьць Кірыла і Мяфода, «Собрание великорусских песен» І. В. Кірэеўскага.
Бадзянскі займаўся зборам і выданьнем помнікаў славянскай пісьменнасьці («Кирилл и Мефодий. Собрание памятников, до деятельности святых первоучителей и просветителей славянских племен относящихся», т. 1—2, 1863—66; «Паннонское житие Кирилла. Списки 13—16», 1873; і іншыя).
У гэты час займаўся дасьледаваньнямі як у сьвецкіх, так і ў манастырскіх зборах. Усталёўвае асабістыя кантакты з тагачаснымі дзеячамі славянскай навукі і культуры (Людэвітам Гаем, Вацлавам Ганкам, Вукам Караджычам, Ернеем Копітарам, Янам Коларам, Юнгман і іншымі).
За мяжой, у Празе, па рэкамэндацыі М. П. Пагодзіна, Бадзянскі знаёміцца з П. І. Шафарыкам, працуе пад яго кіраўніцтвам[3]. Вярнуўшыся ў Расею, публікуе творы Шафарыка ва ўласным перакладзе на расейскую мову[15].
Справаздача пра замежную паездку была аформленая ў «Донесении г. министру народного просвещения магистра Московского университета Иосифа Бодянского из Праги» (Журнал министерства народного просвещения, 1838. Т. 18. С. 392—404), а таксама знайшла адлюстраваньне ў артыкуле «О древнейшем свидетельстве, что церковно-книжный язык есть славяно-булгарский» (Там жа. 1843. Т. 38. С. 130—168), дадатак якога ўтрымліваў знойдзены Бадзянскім у Ўроцлаве сьпіс XVI ст. Паданьня Храбра Чарнарызца.
Пад час знаходжаньня за мяжой Бадзянскі сабраў значную бібліятэку выданьняў XIII—XIX стагодзьдзяў, якая налічвала амаль 3 тысячы кніг. У прыватнасьці яна ўтрымоўвала працы чэскага навукоўца Ёсефа Даброўскага, славацкага філёлага Антона Бэрналака, сэрбскага лінгвіста Вука Караджыча, а таксама слоўнікі, хрэстаматыі, лемантары славянскіх моваў, зборнікі, пэрыядычныя выданьні, так і творы па гісторыі, геаграфіі і славянаграфіі. У 1843 годзе частка гэтае бібліятэкі была набытая Маскоўскім унівэрсытэтам і ў цяперашні час захоўваецца ў ягоных фондах. Выдадзены каталёг гэтае калекцыі — Славянская учебная библиотека О. М. Бодянского: Кат./ Сост. Л. Ю. Аристова. М.: Издательство МГУ, 2000. 336 с.
У 23-х кнігах «Чытаньня», выдадзеных ім з 1846 па 1848 гады, Бадзянскі апублікаваў шмат старажытных помнікаў рускай і славянскай пісьмовасьці, гэта «Прение митрополита Даниила с Максимом Греком», «Прение Даниила со старцем Вассианом», «Грамматическое исследование русского языка» Юрыя Крыжаніча, «Летопись Пустынского монастыря», а таксама шмат сваіх арыгінальных і перакладных артыкулаў.
У чэрвеньскай кнізе «Чытаньняў» 1848 году Бадзянскі надрукаваў пераклад сачыненьня ангельскага пасла ў Маскве Джыльса Флэтчэра «О государстве русском» (1591), у якім распавядалася пра Расею канца XVI стагодзьдзя часоў Івана IV Жахлівага.
Імпэратар Мікалай I угледзеў у гэтай кнізе «абразьлівыя для Расеі, расейскіх манархаў і расейскай царквы водгукі», за што ён распарадзіўся адхіліць Бадзянскага ад сакратарскіх абавязкаў. Навуковец павінен быў зьехаць з Масквы і выправіцца выкладаць у Казанскі ўнівэрсытэт (1848). Выданьне «Чытаньняў» было таксама спыненае. Але Бадзянскі адмовіўся ад пераезду ў Казань, яго нежаданьне заняць гэта месца стала прычынай звальненьня яго ў адстаўку 2 студзеня 1849 году.
Уклад ва ўкраінскае мовазнаўства
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Бадзянскі зьяўляецца заснавальнікам параўнальнага вывучэньня ўкраінскай і іншых славянскіх моваў. У ягоных творах прыводзіцца абгрунтаваньне самабытнасьці ўкраінскае мовы, дасьледуецца ейная гісторыя, фанэтыка і граматыка. Бадзянскі адстойваў фанэтычныя прынцыпы пабудовы ўкраінскага правапісу, выступаў за нармалізацыю ўкраінскай літаратурнай мовы на аснове палтаўскага дыялекту.
Уклад у беларускае мовазнаўства
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Зьбіраў беларускія народныя песьні, дасьледаваў мову «Бібліі» Ф. Скарыны, беларускую ананімную паэму «Энэіда навыварат».
Творы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Аўтар
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- 1833 год — Малороссийские вирши. Москва.
- 1835 год — Наськы украинськы казки. Москва.
- 1835 год — О мнениях касательно происхождения Руси.// «Сын отечества». № 37-39
- 1835 год — Рассмотрение различных мнений о древнем языке северных и южных руссов. Москва.
- 1837 год — О народной поэзии славянских племён. Москва.
- 1855 год — О времени происхождения СЛАВЯНСКИХ ПИСЬМЕН. Сочинение О. Бодянского. Москва, В университетской типографии. Перавыдана ў 2007 годзе.
- 1856 год — Новые открытия в области глаголицы. Москва.
- 1857 год — Кирилл и Мефодий. Москва.
- 1891 год — Выдержки из дневника О. М. Бодянского // Сб. ОЛРС. Москва.
- 1897 год — Мои воспоминания. Москва.
- 1905 год — Письма к Вячеславу Ганке из славянских земель. Варшава.
- 1905 год — Из бумаг О. М. Бодянского // ЧОИДР. № 2.
- 2006 год — О. М. Бодянский. Дневник 1852—1857.
Перакладчык
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- 1837 год — «Славянские древности» Павел Шафарык. // М., 1837—1848. 2 т.
- 1843 год — «Славянское народонаселение» Павел Шафарык. // Москвитянин. 1843. № 1, 3, 5; ряд статей
- 1845 год — «Критико-историческая повесть временных лет Червонной или Галицкой Руси» Зубржицкий.
Выдавец
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- 1846 год — ИСТОРИЯ РУСОВ ИЛИ МАЛОЙ РОССИИ. Сочинение Георгия Конисского, архиепископа Белоруского. Москва, в университетской типографии.
- 1858 год — Источники малороссийской истории, собранные Д. Н. Бантышем-Каменским, и изданные О. Бодянским. Москва, в университетской типографии.
- 1863—1866 годы — Кирилл и Мефодий. Собрание памятников, до деятельности святых первоучителей и просветителей славянских племен относящихся", т. 1—2.
- 1873 год — Паннонское житие Кирилла. Списки 13—16.
- Житие Бориса и Глеба
- Житие Феодосия Печерского
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
- ^ Гл. напр., «Іська Бодянський» (Письмо к Т. Шевченко от 9 июля 1844 года. Москва), «І. Бодянський» (Письмо к Т. Шевченко от 25 октября 1844 года, там жа), «Осип Максимович» і «Його високоблагородію Осипу Максимовичу Бодянському» (Коллективное письмо от Т. Шевченко и П. Кулиша).
- ^ а б в г д е ё Большая советская энциклопедия. Третье издание. «Советская энциклопедия». 1969—1978 гг. В 30 томах.
- ^ Українська мова. Енциклопедія. Київ, видавництво Українська Енциклопедія ім. Бажана, 2004 год, ISBN 966-7492-19-2. Стр. 57: «… укр. і рос. філолог, фольклорист, історик, перекладач, …».
- ^ Полина Блроздина (декан филологического факультета ВГУ) НИКОЛАЙ ИЛЬИЧ СТОРОЖЕНКО: К вопросу о русско-украинских культурных связях // Вестник ВГУ. Серия Гуманитарные науки. 2002. № 2. Стр. 54: «Эта мечта возникла под влиянием русского и украинского филолога-слависта О. М. Бодянского, которого он знал с детства.».
- ^ «200 лет со дня рождения Осипа Бодянского, выдающегося украинского филолога, слависта, этнографа и фольклориста» (па-ўкраінску: «200 р. від дня народження Йосипа Бодянського, визначного українського філолога, славіста, етнографа та фольклориста», цытуецца паводле Календарь памятных дат 2008—2010 гг.(недаступная спасылка) (па-ўкраінску: Календар пам’ятних дат 2008 – 2010 рр.), Львоўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Івана Франко)
- ^ П. А. Бороздина НИКОЛАЙ ИЛЬИЧ СТОРОЖЕНКО: К вопросу о русско-украинских культурных связях // Вестник Воронежского государственного университета № 2, 2002 г. (ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ)
- ^ ГРИГОРАШ НАТАЛЯ ДЕМ'ЯНІВНА. УКРАЇНСЬКА ЛІТЕРАТУРОЗНАВЧА БОЛГАРИСТИКА ХІХ — СЕРЕДИНИ ХХ СТ.: СТАНОВЛЕННЯ, МЕТОДОЛОГІЧНІ ЗАСАДИ. Автореферат дисертації на здобуття наукового ступеня кандидата філологічних наук
- ^ З успамінаў Рыгора Данілеўскага: «я получил от старого своего знакомого, покойного московского профессора О. М. Бодянского, записку, в которой он извещал меня, что один из наших земляков-украинцев /…/ В назначенный час я отправился к О. М. Бодянскому /…/ Он встретил меня словами: „Ну, земляче, едем; вкусим от благоуханных, сладких сотов родной украинской музыки“.» (Цытуецца паводле артыкула Мікалая Галоўкіна, Одны Родзінай Гоголь в Москве.)
- ^ а б в г д Кондрашов Н. А. О. М. Бодянский. М., 1956.
- ^ а б Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. 1907—1909 гг. Второе издание в 4-х томах.
- ^ а б в г д Котляревский А. А., О. М. Бодянский, Соч., т. 2, СПб., 1889; Кондрашов Н. А., О. М. Бодянский, М., 1956; Булахов М. Г., Восточнославянские языковеды. Биобиблиографический словарь, т. 1, Минск, 1976.
- ^ а б в г д е ё ж з і к Календар знаменних та пам'ятних дат. 12 ЛИСТОПАДА. НЕВТОМНИЙ РАТАЙ УКРАЇНСЬКОЇ НИВИ. До 200-річчя від дня народження О. М. Бодянського. На официальном сайте парламентской библиотеки Украины.
- ^ Пересопницьке Євангеліє
- ^ а б в Статья Бодянский на «Православной Энциклопедии под редакцией Патриарха Московского и всея Руси Кирилла (электронная версия)»
- ^ а б Статья А. К. Бороздина об О. М. Бодянском в «Русском биографическом словаре А. А. Половцова»
- ^ . Вісарыён Бялінскі ў «библиографическом известии» адзначыў «Наськы украинськы казкы» наступнымі словамі: «Второе из этих сочинений отличается самым чистым малороссийским языком, который совершенно недоступен для нас, москалей, и потому лишает нас возможности оценить его по достоинству. Мы слышали, что это произведение есть плод отдыха человека, посвятившего себя занятию науками, и написано без всяких авторских претензий, как то доказывает приложенный к нему эпиграф: Як у нас, як у нас — песни да казкы: Послухайте, добры люды, а вашой ласкы… есть, наконец, усердное и посильное приношение своей родине, как то свидетельствует простое, но поэтическое посвящение: „Матери моій ридненькіи, неньце старенькій, коханій, любій Украине“» (цытуецца паводле «Сочинений Основьяненко», Белинский Виссарион Григорьевич, 1840).
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Бодянский Осип Максимович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.
- «О мнениях касательно происхождения Руси» (Сын отечества, 1835);
- «О народной поэзии славянских племён» (1837)
- «Дневник 1852—1857», Русскій міръ, 2006 г.
- П. Й. Шафарик, «Славянские древности», Т. I, Т. II., М., 1837 — 1848 гг., перевод с чешского;
- П. Й. Шафарик, «Славянское народоописание» (Москвитянин, 1843 год), перевод с чешского;
- П. Й. Шафарик, «О Свароге», перевод с чешского;
- П. Й. Шафарик, «О древнеславянских кирилловских типографиях в южнославянских и соседних землях», перевод с чешского;
- П. Й. Шафарик, «Расцвет славянской письменности в Болгарии», перевод с чешского;
- Зубржицкий, «Критико-историческая повесть временных лет Червонной или Галицкой Руси» (М., 1845), перевод с польского;
- Биографический словарь профессоров Московского университета, М., 1855;
- Аксаков К. С. (День, 1862 г., № 39—40);
- С. А. Венгеров(руск.) бел., Критико-биографический словарь, статья Н. Ф. Сумцова;
- Срезневский И. И. На память о Бодянском, Григоровиче (руск.) бел. и Прейсе (руск.) бел., СПб., 1878;
- О происхождении славянских племён.
- Бодянский, Осип Максимович // Русский биографический словарь — СПб.: 1908. — Т. 3. — С. 161–166
- Бодянский, Осип Максимович // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1891. — Т. IV. — С. 223–224